οριζοντίως ή καθέτως;

Ο.Λ. 

 Διαβάστε το παρακάτω κείμενο-μνημόσυνο στο μεγάλο καθηγητή (της ΑΣΟΕΕ) και δάσκαλο Μάριο Τσιμάρα, “πρύτανη” και θεμελιωτή της Ιδιωτικής Οικονομικής στην Ελλάδα:

 “Στις παραμονές του εμφυλίου πολέμου, ένα χειμωνιάτικο πρωινό, ο καθηγητής Τσιμάρας μπήκε στην αίθουσα διδασκαλίας της Ανωτάτης Εμπορικής για να κάνει το προγραμματισμένο του μάθημα. Όταν μπήκε στην τάξη, είδε έναν πίνακα γεμάτον συνθήματα από τις αντιμαχόμενες πολιτικές παρατάξεις και πάνω στα έδρανα ακουμπισμένα αυτόματα όπλα, πιστόλια και φυσεκλίκια.

 Κάθησε για λίγο σιωπηλός, κοίταξε τους φοιτητές στα μάτια και είδε με δέος ένα μίσος να κυματίζει στο βλέμμα τους. Μετά, πήρε μια κιμωλία, χώρισε τον πίνακα οριζοντίως και είπε: ΄Συνήθισα στη ζωή μου να μη χωρίζω τους ανθρώπους κάθετα, σε δεξιούς και αριστερούς, αλλά οριζόντια σε ανώτερους και κατώτερους. Για μένα είστε κατώτεροι άνθρωποι και δεν μπορώ να κάνω μαζί σας μάθημα΄.

 Άφησε την κιμωλία και έφυγε για το γραφείο του παρά τις παρακλήσεις των φοιτητών να μείνει και να κάνει μάθημα. Ξαναγύρισε στην τάξη μόνον όταν όλοι οι φοιτητές ενωμένοι πήγαν στο γραφείο του και του υποσχέθηκαν ότι δεν θα ξανακουβαλήσουν τα όπλα τους και τις πολιτικές τους αντιθέσεις στην τάξη”.

Ανέσυρα το κείμενο από το αρχείο μου όταν διάβασα πρόσφατο άρθρο του Αρ. Δοξιάδη που θέτει ακριβώς το ίδιο ερώτημα: Τι αξία έχει ο άξονας δεξιά-αριστερά για να αξιολογήσουμε έναν φορέα, ένα πρόσωπο ή μια πρόταση δημόσιας πολιτικής;

Δυο σπουδαία κείμενα που μας δείχνουν έναν καινούργιο δρόμο.

 Γράφει ο κ. Δοξιάδης: Το δεξιό και το αριστερό, ως πολιτικές και ιδεολογικές παραδόσεις ξεχωρίζουν σε λίγα μεγάλα ζητήματα όπως π.χ. η έκταση του κράτους, η ελευθερία του επιχειρείν, η ατομική ή συλλογική ευθύνη για την ευημερία. Αυτά είναι που μεταφράζονται σε λίγο πολύ τυποποιημένες προγραμματικές διακηρύξεις και σπανιότερα σε πρακτική δημόσια πολική. Αν π.χ. σε μια κοινωνία το κύριο πρόβλημα είναι η υψηλή φορολογία τότε έχει αξία μια “δεξιά” πρόταση για μικρότερο κράτος και αν είναι η μεγάλη ανισότητα έχει αξία μια “αριστερή” πρόταση για κοινωνικές παροχές στους πιο αδύναμους.

 Υπάρχουν όμως μεγάλα προβλήματα που δεν έχουν απάντηση στον άξονα δεξιά-αριστερά.

Παράδειγμα το δημόσιο σχολείο. Έχει αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας, κεντρικά προσδιορισμένο, και έχει επίσης εργασιακές σχέσεις με τους δασκάλους, που συνοψίζονται σε λίγες ώρες εργασίας, σε πάρα πολλούς δασκάλους, πολύ χαμηλούς μισθούς, μονιμότητα και καμία αξιολόγηση.

 Αυτή είναι η επίσημη πλευρά.

 Υπάρχει και η ανεπίσημη πρακτική. Οι περισσότεροι δάσκαλοι κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα, άλλοι έχουν δεύτερες δουλειές που δεν τους αφήνουν να συγκεντρωθούν σοβαρά στη σχολική διδασκαλία. Πολλοί μαθητές πάνε στα ιδιαίτερα ή στα φροντιστήρια. Το χειρότερο από όλα: Οι μαθητές μαθαίνουν ότι ένας θεμελιακός θεσμός της κοινωνίας δεν επιτελεί το σκοπό του. Και ότι το κράτος και τα κόμματα δεν κάνουν τίποτα να τον βελτιώσουν. Επίσης οι μαθητές ξέρουν ότι αν θέλουν να μορφωθούν, ή έστω να μπουν σε ένα πανεπιστήμιο, πρέπει να απευθυνθούν αλλού. Οι δε δάσκαλοι που θα ήθελαν να διδάξουν με διαφορετικό τρόπο εμποδίζονται από περιορισμούς του υπουργείου ή από τις συντεχνίες.

 Όλα αυτά συγκροτούν δυστυχώς έναν μηχανισμό εκμετάλλευσης σε βάρος των μαθητών και των πιο φτωχών οικογενειών και σε όφελος των πιο ανήθικων δασκάλων και των πιο πολιτικάντηδων “αγωνιστών”.

 Το σπουδαίο ερώτημα που βγαίνει από τα παραπάνω: Πόσο δεξιά ή αριστερή είναι μια προσπάθεια για να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Ειδικότερα: Η πρόταση, για παράδειγμα, να έχουμε λιγότερους δασκάλους με περισσότερες ώρες εργασίας και με καλύτερους μισθούς είναι αριστερή ή δεξιά;  Ή, η πρόταση κάθε σχολείο και δάσκαλος να έχουν περισσότερη αυτονομία, αλλά και να αξιολογούνται συστηματικά για όσα κάνουν και πτωχαίνουν είναι πάλι αριστερή ή δεξιά; Το ίδιο, η πρόταση να μην υπάρχει ένα επίσημο βιβλίο για κάθε μάθημα, αλλά πολλές και διαφορετικές πηγές…

 Τι απ΄ αυτά είναι δεξιό και τι αριστερό;

 Και να σκεφθούμε ότι σαν το σχολείο είναι και άλλοι θεσμοί. Τα νοσοκομεία, τα πάντα αναβλητικά δικαστήρια, η αγορά εργασίας…

 Είναι καιρός να απομακρυνθούμε από τις λύσεις – θέσφατα των στοχαστών της μιας ή της άλλης ιδεολογίας. Είναι κακό να ζεις με μία και μοναδική ιδέα. Όπως, βεβαίως, και με μία και μοναδική αλήθεια.

 Οι ιδέες και οι προτάσεις δεν πρέπει να κρίνονται από την προέλευσή τους, αλλά από την αξία τους. Δηλαδή από τη δυνατότητα να βγει από αυτές κάτι καλό για το δημόσιο συμφέρον, την παραγωγή, την ανεργία, το κοινωνικό κράτος, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τη δικαιοσύνη κ.ο.κ.

 Ο (κάθετος) άξονας αριστερά- δεξιά τον οποίο, παραδοσιακά, έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε είναι ένας λάθος άξονας. Καιρός να βάλουμε στη ζωή μας τον άξονα που υπέδειξε ο καθηγητής Τσιμαρας. Τον (οριζόντιο) άξονα: ανώτερο – κατώτερο και με βάση αυτόν να παίρνουμε τις αποφάσεις μας.

 * O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα 

 O. Lekatsas