Του Θάνου Ανδρίτσου
Μια έκθεση που θα κοβόταν και δύο υστερόγραφα
Η Έκθεση
Την ώρα που διαβάζω, κύριε Ι.Μ. Παναγιωτόπουλε, το δοκίμιο σας, που μιλάει για τον ανθρωπισμό, ένας συμμαθητής μου δεν μπήκε στην αίθουσα. Ανέβηκε σε ένα κτίριο δίπλα από το σχολείο και πήδηξε στο κενό.
Φταίτε μήπως εσείς; Όχι, εσείς έχετε πεθάνει κιόλας. Ας μην είμαι υπερβολικός, ας συγκεντρωθώ λίγο μήπως γράψω τίποτα.
«Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια….»
Τι σημαίνει του καιρού μας. ΜΑΣ. Ποιανού καιρού είσαστε εσείς; Κι εμείς ποιοι είμαστε; Αν εμείς είμαστε οι μαθητές που γράφουμε, ένας από ΜΑΣ, δεν γράφει αυτήν την ώρα, γιατί αυτοκτόνησε. Γεννήθηκε το 1995, εσείς τότε είχατε πεθάνει δεκατρία χρόνια πριν, και αποφάσισε να βάλει τέρμα στη ζωή του, το 2014. Ούτε 19 χρονών.
Δεν ξέρω γιατί το έκανε. Ακούγεται ότι δεν άντεχε το άγχος των πανελλαδικών. Άλλοι λένε ότι δεν έχει σχέση αυτό, αλλά ότι είχε προβλήματα. Όμως, αλήθεια, πρέπει να ζούμε αυτόν τον εξοντωτικό εξεταστικό λαβύρινθο; Ξέρετε πόσα παιδιά κλαίνε τα βράδια, πόσα βλέπουν εφιάλτες τις πανελλαδικές εξετάσεις; Πόσα φοβούνται ότι δεν θα πάνε καλά, πόσα τρέμουν την ιδέα να απογοητεύσουν τους γονείς τους; Εσείς που μιλάτε για ανθρωπιά τι λέτε για αυτό;
«Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες».
Ναι, έτσι είναι. Ποια γλυκιά ζεστασιά; Καθημερινός πόλεμος, η καθημερινή ζωή. Οι γονείς μας δεν έχουν να μας δώσουν χαρτζιλίκι. Οι καθηγητές μας απολύονται. Τα αδέρφια μας μετανάστευσαν. Οι γείτονές μας είναι άνεργοι. Κι εμείς εδώ παλεύουμε για να μπούμε σε κάποια σχολή ή να βρούμε μια δουλειά.
Και ένας συμμαθητής μας αυτοκτόνησε. Σήμερα. Εσείς τι λέτε για αυτό; Εσείς πεθάνατε κύριε Παναγιωτόπουλε. Αλλά εσείς που βάζετε τα θέματα, εσείς από τα υπουργεία και τις επιτροπές. Τι λέτε για αυτό; Εσείς από τις κυβερνήσεις. Ότι είναι ένα τραγικό περιστατικό, μεμονωμένο, χωρίς κάποια ευρύτερη διάσταση; Αυτό δεν είπατε και για το Θανάση; Λίγο μεγαλύτερός μου ήταν, και σκοτώθηκε για ένα εισιτήριο. Αυτό δεν είπατε και για τα άλλα τα παιδιά στη Λάρισα; Αλλά και για τον Αλέξη, αυτό δεν είπατε; Μικρότερος ήμουν, αλλά το θυμάμαι.
«Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δε βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση, ανθρώπινος».
Τώρα, τι είναι αυτά που γράφετε; Τι είναι αυτή η βαρετή φλυαρία; Για την ανθρωπιά δεν είπατε ότι θέλετε να γράψουμε; Εγώ σας λέω για τα παιδιά που πεθαίνουν. Εγώ σας λέω για μένα που έχω πεθάνει από την κούραση και το άγχος και δεν ξέρω πώς θα τα πάω στις εξετάσεις. Και δεν ξέρω αν θα έχουν λεφτά οι γονείς μου για να σπουδάσω. Και αν θα μπορέσω να τελειώσω, και αν θα βρω δουλειά, και αν θα αναγκαστώ να φύγω και να χάσω τους φίλους μου. Και αν, βρεθώ κι εγώ χωρίς εισιτήριο στο λεωφορείο; Και αν δεν έχω να πληρώσω θέρμανση; Κι αν αρρωστήσω και δε με δέχονται στο νοσοκομείο ή δεν έχω τα φάρμακα; Και αν, θεέ μου, βρεθώ κι εγώ στον έκτο όροφο από ένα γιαπί.
Μου λέτε για ανθρωπιά. Εγώ είμαι άνθρωπος και ανησυχώ και φοβάμαι. Οι φίλες μου, τα αδέρφια, οι συγγενείς και οι γνωστοί μου, είναι άνθρωποι και αυτοί. Και φοβάμαι και για αυτούς. Και σαν άνθρωπος θέλω να κάνω μια βόλτα, θέλω να παίξω μπάλα, θέλω να πάω σινεμά με το κορίτσι μου. Δεν θέλω να διαβάζω όλη μέρα. Είτε πάω καλά είτε όχι στις εξετάσεις, θέλω να ζήσω τη ζωή μου χαρούμενος. Τι έχετε να πείτε για αυτό; Να πούμε για την ανθρωπιά τι; Αν δεν απαντήσετε στα ερωτήματα και τους φόβους μου, τι να πω για την ανθρωπιά έτσι γενικά;
«Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας. Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά ν” αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει».
Τι είναι τώρα αυτές οι βλακείες; Έτσι αποφασίσατε να κλείστε το κείμενο κύριε Ι.Μ. Παναγιωτόπουλε; Τι σημαίνουν αυτά; Εγώ σας είπα, ότι αυτοκτόνησε ένα παιδί. Τι μου λέτε για «μεγάλους ανθρώπους» και μαλακίες; Εδώ μικρά παιδιά αυτοκτονούν, σκοτώνονται σε λεωφορεία, μαχαιρώνονται από φασίστες, τι με νοιάζουν αυτοί οι «μεγάλοι άνθρωποι». Για μένα θα πείτε τίποτα;
Και μετά μου ζητάτε να γράψω για το έλλειμμα ανθρωπιάς; Ε, δεν πάτε στο διάολο πια. Όλο κοροϊδία και ψέματα. Δεν πάτε στο διάολο κι εσείς από το υπουργείο. Κι εσείς από τις επιτροπές. Φλύαρες, ανούσιες χαζομάρες που μιλάνε για τον «άνθρωπο» και την «ανθρωπιά» σε εισαγωγικά, σαν έννοιες, ενώ δίπλα μας φεύγουν νέοι άνθρωποι. Και εσείς κύριε Ι.Μ. Παναγιωτόπουλε, και κύριε Παπανούτσε και κύριε τάδε, με τις βαρετές σοφίες σας που διαβάζουν 30 χρόνια οι μαθητές… που να σας στείλω από εδώ κάτω.
Και τα υστερόγραφα:
ΥΓ.1: Ποιος βρίζει έτσι ένα «σημαντικό άνθρωπο των γραμμάτων»;
Είναι σαφές ότι δεν είμαι μαθητής. Απέχω πια πάνω από μια δεκαετία από τότε που ήμουν. Μάλλον, ούτε τότε θα έγραφα κάτι τέτοιο, ούτε σήμερα γράφω σαν μαθητής. Είμαι αρκετά μεγαλύτερος. Όχι τόσο, ώστε να λέω μεγάλα λόγια με προσποιητή στεναχώρια για τον κόσμο που αφήνουμε στις νέες γενιές. Όμως δεν μπορώ να μην συγκλονιστώ, αναγνωρίζοντας ότι το σχολείο σήμερα για τα παιδιά είναι χειρότερο από το σχολείο όταν εγώ αποφοίτησα. Ότι το πανεπιστήμιο και το ΤΕΙ είναι χειρότερο από όταν εγώ σπούδαζα. Ότι η αγορά εργασίας είναι χίλιες φορές χειρότερη από όταν βγήκα σε αυτή. Αυτό το μοιράζομαι ακόμα. Όμως να ξέρουν οι νεώτεροι που δίνουν τώρα εξετάσεις, ότι πολλοί συνομήλικοί μου, κάναμε μεγάλη προσπάθεια για να μην γίνουν έτσι τα πράγματα. Να ξέρουν ότι και ως μαθητές, και ως φοιτητές, και ως εργαζόμενοι, παλέψαμε την τελευταία δεκαετία για κάτι καλύτερο. Λίγα πράγματα καταφέραμε, ήταν και η θύελλα που αντιμετωπίσαμε πιο δυνατή από τα πανιά μας. Ξέρουμε ότι δεν παλέψαμε όσο θα έπρεπε για το μαρτύριο που λέγεται πανελλαδικές εξετάσεις και τρόπος πρόσβασης στο πανεπιστήμιο. Σας ζητάμε συγνώμη, κάθε χρόνο μαυρίζει η ψυχή μας αυτές τις μέρες. Πλέον είναι κοινή μας υπόθεση να φέρουμε μια διαφορετική μέρα.
ΥΓ.2: Τι είναι παράλογο;
Όπως πάντα, πολλοί θα πουν ότι το τραγικό περιστατικό δεν προσφέρεται για αναλύσεις και πολιτικές απόψεις. Δε θα αναμετρηθώ με την άποψη αυτή. Αλλά πραγματικά, ανεξάρτητα με το γεγονός, δεν χρειάζεται να σκεφτούμε ξανά σοβαρά το θέμα των πανελλαδικών εξετάσεων; Όχι με τον τρόπο που κάθε φορά το υπουργείο επεξεργάζεται νόμους, που ολοένα και χειροτερεύουν την κατάσταση, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολη την πρόσβαση στο πανεπιστήμιο και μετατρέποντας την ανώτερη εκπαίδευση σε προνόμιο των λίγων. Αλλά διεκδικώντας το αυτονόητο: Κατάργηση όλων των εξεταστικών (και βαθιά ταξικών) φραγμών στο σχολείο και ελεύθερη πρόσβαση σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Μα αυτό είναι παράλογο, θα αναφωνήσουν πολλοί. Εδώ, το υπουργείο Παιδείας, αφού βέβαια πρώτα διέλυσε την τεχνική εκπαίδευση, έβγαλε ένα σποτάκι όπου ένα παιδάκι περιγράφει πως από μικρού τού άρεσαν τα μαστορέματα και όλη μέρα ήταν μέσα στα εργαλεία και τώρα δεν μπορεί να καταλάβει γιατί του λένε να γίνει δικηγόρος.
Μετά μια χαρούμενη φωνή ανακοινώνει ότι τώρα το υπουργείο παιδείας με τις μεταρρυθμίσεις του, δίνει στη δυνατότητα στο κάθε παιδί να εργαστεί εκεί που θέλει και αυτό είναι η πραγματική επιτυχία. Ε λοιπόν, είναι καιρός να αναμετρηθούμε με αυτό το αιώνιο και υποτίθεται λογικό επιχείρημα, που λέει ότι δεν είναι δυνατόν όλοι να πηγαίνουν στα πανεπιστήμια, τι να γίνει δεν τα παίρνουν όλοι τα γράμματα, ο καθένας έχει μια κλίση σε κάτι διαφορετικό και αναρωτιέται, τι δηλαδή όλοι θα γίνουμε ιατροί; Και ποιος θα δουλέψει ως υδραυλικός; Παρότι λογικοφανής, η αφήγηση αυτή είναι λαϊκίστικη και λανθασμένη. Καθένας έχει το δικαίωμα να αποφασίσει και να αποφασίζει σε όλη του τη ζωή, πώς θέλει να είναι η ζωή και η εργασία του, χωρίς να καταπιέζεται από το εκπαιδευτικό σύστημα, τους γονείς, την «κοινωνική καταξίωση» και τη μισθολογική ανισότητα και όλοι οι νέοι πρέπει να πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο. Το λέω έτσι ακραία. Τα περί κλίσης και αν το παιδί «παίρνει» τα γράμματα, δεν είναι παρά ένα ψέμα που κρύβει κοινωνικά κατασκευασμένες ανισότητες. Δεν σημαίνει ότι όλοι θα γίνονταν ιατροί και δικηγόροι. Μακάρι να είχαμε μαραγκούς με πτυχία φιλοσοφίας και αρχιτέκτονες που να ξέρανε να βιδώνουν και καμιά βίδα. Αλλά πέρα από αυτό, το επίπεδο εκπαίδευσης και μάλιστα πανεπιστημιακής είναι δείκτης για το βιοτικό και πνευματικό επίπεδο ενός λαού, είναι δείκτης ανάπτυξης και προόδου του. Σαφώς, δεν μπορεί να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο στο υπάρχον σύστημα, ούτε στα σημερινά πανεπιστήμια. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, αυτή η αγοραία και αστικά κυριαρχούμενη, σε μεγάλο βαθμό, γνώση που κατακτάς στο πανεπιστήμιο είναι πολύτιμη για όλους τους νέους, ανεξάρτητα από το εργασιακό μέλλον που θα έχουν. Είναι μήτρα κριτικής σκέψης και ορθολογισμού. Είναι η συλλογική ελπίδα μιας κοινωνίας για πρόοδο και γνώση…..
Και εν πάση περιπτώσει, αυτοί που βλέπουν ως παράλογο το αίτημα για ελεύθερη πρόσβαση, τι θεωρούν λογικό; Να καθορίζεται στα 16 ή τα 17, η πορεία ενός ανθρώπου; Να καταδικάζονται τα παιδιά των φτωχών; Να διαλύεται δύο χρόνια η ζωή των νέων; Να υπάρχουν νοσοκομεία χωρίς ιατρούς και σχολεία χωρίς καθηγητές; Ας το κλείσουμε εδώ καθώς διάφοροι παραλογισμοί μπορούν να ακολουθήσουν.
