Του Κώστα Μελά
Ο Π. Κρούγκμαν, σε πρόσφατο άρθρο του στους New York Times (12.10.2014), καταθέτει μια άποψη που πλησιάζει πολύ κοντά στον εντοπισμό του πυρήνα των σημερινών προβλημάτων της παγκόσμιας οικονομίας. Σύμφωνα με τον Αμερικανό οικονομολόγο, η υπερχρέωση της παγκόσμιας οικονομίας (ιδιαίτερα των αναπτυγμένων χωρών) αποτελεί το υπ’ αριθμό ένα πρόβλημα. Όμως μεγαλύτερο πρόβλημα αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο οι πολιτικές και οικονομικές αρχηγεσίες επιχειρούν να το αντιμετωπίσουν. Η εφαρμοζόμενη πολιτική της δημοσιονομικής προσαρμογής μέσω της λιτότητας, προκειμένου να μειωθεί το χρέος, αποτελεί εντελώς λανθασμένη πολιτική, όπως αποδεικνύεται από τα σημερινά αποτελέσματα (έπειτα από πέντε έτη αυτής της πολιτικής το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται), αλλά και από πλείστα όσα ιστορικά παραδείγματα (θυμίζω απλά τις τεράστιες προσπάθειες που κατέβαλε η Μεγάλη Βρετανία, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, να επιτύχει τη μείωση του χρέους μέσω υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, κάτι που φυσικά απέτυχε παταγωδώς με σειρά επώδυνων συνεπειών για την οικονομία της). Η Ιστορία και η θεωρία διδάσκουν ότι το χρέος χρειάζεται να απομειωθεί είτε διοικητικά είτε πληθωρίζοντάς το. Πρόκειται για τη μοναδική υπάρχουσα λύση. Δεν υπάρχουν άλλες επιλογές.
Στις σημερινές παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές αρχηγεσίες (προεξαρχόντων των χρηματοπιστωτικών κύκλων) μόνο το άκουσμα αυτής της ιδέας τους προκαλεί πανικό, συνοδευόμενο από απέχθεια εδραζόμενη σε ηθικά και ηθικολογιστικά κριτήρια. Η απομείωση των χρεών αντιμετωπίζεται ως ανήθικη συμπεριφορά. Πρόκειται για έναν υπερβολικό ηθικισμό ενάντια στην απομείωση του χρέους στηριζόμενο στην έννοια της «δικαιοσύνης». Όποιος χρωστάει πρέπει να πληρώσει. Η απομείωση του χρέους, αποτελεί κακό ηθικό παράδειγμα. Η «δικαιοσύνη» πρέπει ανυπερθέτως να εφαρμοστεί, αδιάφορο ποιες θα είναι οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες.
Η ηθικολογία έχει εξοστρακίσει την πολιτική αντιμετώπιση των κοινωνικών φαινομένων. Η ηθική επιστρέφει στη θέση της πολιτικής. Είναι γνωστό ότι εδώ και δύο αιώνες, από την εποχή του Καντ, η ηθική γινόταν όλο και περισσότερο ακαδημαϊκός κλάδος, φτωχός συγγενής της φιλοσοφίας ή υλικό θρησκευτικής κατήχησης, σημειώνει ο Καστοριάδης. Όμως εδώ και 30-40 έτη παρατηρείται μια φαινομενικά επιθετική επιστροφή ενός λόγου που επικαλείται την ηθική. Ίσως ο όρος «λόγος» να είναι υπερβολικός, μάλλον πρόκειται στη χειρότερη περίπτωση για σλόγκαν, ενώ στην καλύτερη αποτελεί σημάδι αμηχανίας και απορίας, τονίζει ο Έλληνας διανοητής.
Πού οφείλεται αυτή η παρατηρούμενη αλλαγή; Για να απαντήσουμε, χρειάζεται να ανατρέξουμε στις κοινωνικές διεργασίες που έλαβαν χώρα στο τελευταίο ήμισυ του 20ού αιώνα αλλά και στις αντίστοιχες εξελίξεις στον χώρο των ιδεών. Η συνεχής αναζήτηση των τομών αυτών των εξελίξεων θα μας οδηγήσει στο αποτέλεσμα. Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένους από τους λόγους αυτής της επαναφοράς της ηθικής.
Η εξαφάνιση του ιστορικού ορίζοντα, του κοινωνικού, συλλογικού πολιτικού ορίζοντα, κάτι που έχει αφαιρέσει κάθε αξιοπιστία και από τον ίδιο τον όρο «πολιτική» που κατάντησε συνώνυμο της δημαγωγίας, της κομπίνας, της μηχανορραφίας, της κυνικής αναζήτησης της εξουσίας παντί μέσω. Αυτό συνέβη αφενός μεν λόγω της κατάρρευσης του πειράματος των «σοσιαλιστικών» χωρών και αφετέρου λόγω της υπέρμετρης απογοήτευσης των πολιτών εμπρός στην απίστευτη ανικανότητα των δυτικών «δημοκρατιών» να επιλύσουν προβλήματα και τη συνεχή μεταστροφή τους σε όλο και περισσότερο ολιγαρχικά καθεστώτα.
Η όλο και μεγαλύτερη απαξίωση της επιστήμης, η άλλη μεγάλη μαζική δραστηριότητα του περασμένου αιώνα, και η συνεχής αποκαθήλωσή της ως φορέα της αλήθειας.
Η απόρριψη των βασικών «γλωσσών» επικοινωνίας και συνεννόησης οδήγησε αναπόφευκτα στην προσπάθεια να βρεθούν ηθικά κριτήρια που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις επιμέρους πράξεις και συμπεριφορές των ατόμων. Ήδη, με τον τρόπο αυτό, έχουμε διαβεί την προσπάθεια του συλλογικού σκέπτεσθαι και πράττειν και οδηγούμεθα με μαθηματική ακρίβεια στην «ιδιωτική» σφαίρα που χαρακτηρίζει την ιδεολογία του ατομισμού. Η άνθηση των «αντιλήψεων» που κατευθύνονται στη συμπεριφορά του ιδιωτεύοντος ατόμου εδράζεται σε ηθική βάση και επαναφέρει στη μνήμη όλες εκείνες τις φιλοσοφίες που ασχολήθηκαν με τη διαγωγή του στο σύνολο της ιστορίας.
Ζούμε σε έναν καταστροφικό κύκλο «αρετής». Υπάρχουν αποθέματα πολιτικής που μπορούν να τον ανατρέψουν ή θα συνεχίσουμε να βυθιζόμαστε σε μια ηθικολογία που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή;
18.10.2014
