το τέλος μιας άλλης ευρωπαϊκής ένωσης

Έκλεισαν, οριστικά, τα κεντρικά γραφεία αυτής της ευρωπαϊκής Ένωσης. Είχε απομείνει μόνο η σκιά του δια-εθνικού θεσμού που είχε κυριαρχήσει για περισσότερο από 350 χρόνια στο εμπόριο της Βόρειας Ευρώπης. Είμαστε στο Αμβούργο του 1862, μόλις πριν 150 χρόνια, όταν οι τρεις τελευταίες πόλεις-μέλη της Ένωσης – το Λιούμπεκ, η Βρέμη, το Αμβούργο – έσβησαν το φως και έκλεισαν για τελευταία φορά την πόρτα.

Ο επιθανάτιος ρόγχος  της Χανσεατικής Ένωσης είχε διαρκέσει 200 χρόνια, από το 1669 όταν συνεδρίασαν μόλις 9 πόλεις-μέλη μιας ένωσης που κάποτε συνέδεε, με ελεύθερο εμπόριο και κοινούς θεσμούς, 183 πόλεις-μέλη σε 16 ευρωπαϊκές χώρες με “πρωτεύουσα” το Λιούμπεκ στη Γερμανία στις ακτές της Βαλτικής.

Διατηρώντας ένοπλα σώματα, αλλά χρησιμοποιώντας κυρίως την οικονομική της ισχύ [κάτι μας θυμίζει αυτό], είχε επιβάλει τους όρους της στα κράτη της περιοχής. Είχε τις δικιές της, ελεύθερες από τους τοπικούς ηγεμόνες, πόλεις ή, όπου δεν είχε ολόκληρη την πόλη δική της, είχε αποθήκες σε χώρους ελεύθερου εμπορίου – όπως στο Λονδίνο. Έδινε τελικό λογαριασμό μόνο στον ηγεμόνα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας – με άλλα λόγια στον ηγεμόνα της Γερμανίας.

Οι πόλεις της Χανσεατικής Ένωσης είχαν την ευθύνη συγκρότησης ένοπλων δυνάμεων, κάθε συντεχνία ανελάμβανε μέρος των δαπανών συντήρησης τους. Τα πλοία της χρεώνονταν τη δωρεάν μεταφορά των στρατευμάτων και οι πόλεις-μέλη έτρεχαν να βοηθήσουν όποιο μέλος διέτρεχε κίνδυνο. Ένας συνδυασμός Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ. Γενικά, όμως, βοήθησε στο να ανατείλει η Αναγέννηση νωρίτερα στη Βόρειο από ό,τι στην υπόλοιπη, Ευρώπη. Για την παρούσα ΕΕ, στο θέμα του σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών των κρατών-μελών, οι ένορκοι δεν έχουν καταλήξει σε απόφαση, ακόμα συνεδριάζουν.

Η Χανσεατική Ένωση πρωτο-εμφανίζεται σε έγγραφο το 1267, αλλά η άτυπη ύπαρξή της προϋπήρχε σε διάφορες πόλεις όπου οι συντεχνίες [οι “χάνσα”], συντόνιζαν τις προσπάθειες τους να εμπορευθούν με τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της βορειο-ανατολικής Ευρώπης. Η “υπο-ανάπτυκτη” περιοχή της Βαλτικής και της Ρωσίας θεωρούνταν, τότε, πλούσια πηγή πρώτων υλών – ξυλείας, ρετσίνης, γούνας, λιναριού, μελιού, σιτηρών – που έφταναν στα λιμάνια από την ενδοχώρα μέσω των ποταμών.

Στα ανατολικά, η Χανσεατική Ένωση έφτανε μέχρι το Νόβγκοροντ, στον ποταμό Βόλκοβ. Από εκεί, μαζί με λιγοστό εμπόριο και από το Βυζάντιο, κατέληγε, μέσα από τις επικίνδυνες δίνες του κάτω ρου του Βόλκοβ, στη λίμνη Λαντόγκα, μέσω αυτής στον ποταμό Νέβα και την Αγ. Πετρούπολη και κατ’ επέκταση στα λιμάνια της Χανσεατικής Ένωσης. Χρειάστηκε να περάσουν μερικοί αιώνες μέχρι να σχεδιαστούν, από τη ναζιστική Γερμανία, και να αρχίσουν να κατασκευάζονται, τότε κι αργότερα, οι μεγάλοι αυτοκινητοδρόμοι της σύγχρονης Ευρώπης, μια από τις βασικές υποδομές της ενοποίησής της.

Η οικονομική κρίση στα τέλη του 15ου αι. είχε αντίκτυπό στη Χανσεατική Ένωσης, όμως ήταν η δειλή αλλά σταθερή ανέλιξη των εθνών-κρατών η βασική αιτία της παρακμής της. Με τη γνωστή ειρωνεία της ιστορίας, τα συμφέροντα της Πρωσίας οδήγησαν στην παρακμή της Ένωσης, γιατί ήθελαν το Λιούμπεκ ως λιμάνι της δικής της εξαγωγής σιτηρών κι όχι ως ανεξάρτητη πρωτεύουσα ενός εμπορικού οργανισμού. Το καμπανάκι είχε κτυπήσει. Οι εμπορικές ελίτ της Ολλανδίας, Γαλλίας, Σουηδίας, άρχισαν να σπάνε το μονοπώλιο της “Χάνσα” και μια-μια οι πόλεις-μέλη αποχωρούσαν και εξαιτίας των εσωτερικών εντάσεων μεταξύ των. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον ότι πολλές από τις πόλεις της πρώην Χανσεατικής Ένωσης θεωρούν την σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση μια μορφή αναβίωσης της.

Δεν είναι η πρώτη φορά που υπό την αιγίδα των δυνάμεων της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης έγινε προσπάθεια σύστασης μιας ευρωπαϊκής ένωσης. Ο Καρλομάγνος, ο Ερρίκος ο 6ος της Γερμανίας, ο Ναπολέων, ο παρανοϊκός Χίτλερ, όλοι ήθελαν να σώσουν τους ευρωπαϊκούς λαούς από τις συνεχείς διαμάχες. Κάτω από την κυριαρχία τους οι λαοί έπρεπε να υπακούουν στους κοινούς κανόνες. Έπρεπε να υποταχθούν για να είναι … ελεύθεροι!

Οι προσπάθειες αυτές έκαναν μια-μια τον κύκλο τους και έγιναν παρελθόν. Πιθανόν να  μην έχει διαφορετική εξέλιξη η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση. Ίσως όχι σήμερα, ίσως όχι σύντομα, ίσως και να μην είναι κάτι που πρέπει να το ευχόμαστε, αλλά η Πρωσία φαίνεται ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από τη φύσης της, όπως στη γνωστή ιστορία του σκορπιού με τον βάτραχο. Θέλει να σώσει την ΕΕ, αλλά η δυνατή αγκαλιά της την πνίγει. Όμως σε κάθε περίπτωση, μέχρι να διαλυθεί η ΕΕ, αν διαλυθεί, όποτε διαλυθεί, πρέπει να προσπαθούμε να την αλλάξουμε προς το καλύτερο.

*Ο Νίκος Χασιώτης είναι Δρ. Φιλοσοφίας