Posted by sarant στο 29 Οκτωβρίου, 2015
Στα σχόλια του χτεσινού άρθρου, αναφέρθηκε ο τύπος «μια Αφροαμερικανή», που ακούστηκε σε δελτίο ειδήσεων με αφορμή τη νέα βαρβαρότητα που θα είδατε ίσως σε ιότροπο βιντεάκι, τον ένοπλο αστυνομικό που εισβάλλει σε τάξη σχολείου, ρίχνει κάτω και τραβολογάει βάναυσα τη μαύρη μαθήτρια που αρνιόταν να βγει έξω.
(Θα κάνω δυο παρενθέσεις εδώ: ο τρόπος που φέρεται η αστυνομία στους μαύρους της Αμερικής μερικές φορές θυμίζει στρατό κατοχής -σε άλλα κράτη (όχι όμως σε όλα) θα είχε προκαλέσει επίσημα διπλωματικά διαβήματα. Και αν αυτό γίνεται τη στιγμή που πρόεδρος της χώρας είναι μαύρος εδώ και εφτά χρόνια, σκεφτείτε πόσο ανεδαφικό είναι να περιμένουμε από την αριστερή κυβέρνηση να μεταμορφώσει ξαφνικά την αστυνομία σε υποδειγματικούς δημόσιους λειτουργούς που μοιράζουν κλήσεις και τριαντάφυλλα.
Η δεύτερη παρένθεση: τη βάρβαρη σκηνή τη μαγνητοσκόπησαν συμμαθητές με τα κινητά τους και την είδε όλος ο πλανήτης. Πριν από δέκα χρόνια το συμβάν θα είχε κουκουλωθεί εύκολα. Και τώρα μπορεί να κουκουλωθεί, αλλά όχι εύκολα. Μερικά πράγματα λειτουργούν και υπέρ αδυνάτου).
Όμως εδώ λεξιλογούμε, οπότε κλείνω τις παρενθέσεις. Λέγαμε για τον τύπο «Αφροαμερικανή», που ξένισε τον φίλο μας τον Γουσού. Και πράγματι, συνήθως λέμε Αμερικανίδα και πιο λαϊκά Αμερικάνα, υπάρχει όμως και ο (λογιότερος) τύπος «Αμερικανή». Και το «Αφροαμερικανή» έχει τουλάχιστον το πλεονέκτημα ότι γλιτώνει μια συλλαβή ως προς το -ίδα, κάτι που δεν είναι αμελητέο σε μια λέξη ήδη εφτασύλλαβη.
Τα θηλυκά των εθνωνυμίων συχνά είναι προβληματικά και τις περισσότερες φορές τα βρίσκουμε σε δυο και τρεις τύπους, επειδή ακριβώς είναι άτριφτα, σε αντίθεση με το αρσενικό, όπου επικρατεί ένας τύπος. Για παράδειγμα, έχουμε τον Αλβανό, αλλά για τη γυναίκα του έχουμε και Αλβανή, και Αλβανίδα, και Αλβανέζα, το ίδιο και με τη γυναίκα του Ουκρανού. Το -έζα θεωρείται άλλοτε υπέρμετρα λαϊκό κι άλλοτε υποτιμητικό, αλλά πως θα πεις τη γυναίκα του Ιρλανδού ή του Ολλανδού; Ιρλανδή ασφαλώς στο επίσημο, και Ιρλανδέζα όμως, όπως αναντικατάστατη είναι και η Ολλανδέζα (μικρή ή μεγάλη) κι ας υπάρχει και η Ολλανδή, το ίδιο και με τη Σουηδέζα. Εννοείται ότι στις περιπτώσεις αυτές, τα θηλυκά σε -ίδα, λόγω της παρήχησης του δέλτα, αποφεύγονται: το Σουηδίδα, ας πούμε, ξενίζει αφόρητα. Για να μην πάμε μακριά, δυο βήματα έξω από την πόρτα μας έχουμε Τουρκάλες και Βουλγάρες (και Τουρκάλα η ψυχή μου και Βουργάρα, έλεγε ο Παλαμάς), και όχι βέβαια Τουρκίδες και Βουλγαρίδες (μόνο στη βαριά καθαρεύουσα αντέχονται αυτοί οι τύποι). Τούρκα και Τούρκισσα λέγονται επίσης.
Αλλά πλατειάζω. Με αφορμή τη συζήτηση αυτή, ο φίλος μας ο Πέπε έγραψε το εξής σχόλιο:
Νομίζω ότι σε πολλές τέτοιες λέξεις υπάρχει μια ασάφεια ως προς το τι ακριβώς λέμε. Θυμάμαι πολύ παλιά, στο Λύκειο – καν Γυμνάσιο, που οι συμμαθητές γελούσαν όταν είπα «Αραβίδα». Η δική μου σκέψη ήταν ότι σαφώς μεν και δεν το έχω ξανακούσει, αλλά αφού δεν υπάρχει άλλη λέξη, έτσι δε θα ‘ναι; («Αράβισσα» μου φαινόταν υποτιμητικό, κι εξακολουθεί να μου φαίνεται.) Όποιο κι αν είναι το σωστό, είμαι βέβαιος ότι δεν υπάρχει κανένας τύπος γενικής και απόλυτης αποδοχής.
Τύπος γενικής αποδοχής δεν υπάρχει, αλλά το κακό με την Αραβίδα είναι πως πέφτει πάνω στην αραβίδα, το παλιό όπλο, που ονομάστηκε έτσι επειδή φοριόταν αλά αραβικά. Η Αράβισσα και η Αραβίνα είναι δυο καλές λύσεις. Προσωπικά προτιμώ την πρώτη. Περιφραστικές λύσεις όπως «γυναίκα από την Αραβία» είναι επικίνδυνες διότι ένας Άραβας μπορεί να μην είναι από την Αραβία αλλά, ας πούμε, από τη Βόρεια Αφρική. Υπάρχει και το «αραβικής καταγωγής» που επίσης μπορεί να λειτουργήσει παραπλανητικά.
Από τα λεξικά, το ΛΚΝ δεν έχει κύρια ονόματα, ενώ το Χρηστικό προτείνει τον τύπο Αράβισσα. Τον τύπο Αράβισσα δέχεται και ο Μπαμπινιώτης, στις νεότερες εκδόσεις του, αλλά εξακολουθεί να αναφέρει και το ανοικονόμητο «γυναίκα Άραβας».
Οπότε, ύστερα από αυτόν τον πρόλογο (570 λέξεων!) ξαναδημοσιεύω, λίγο επικαιροποιημένο, το παλιό μου άρθρο, δημοσιευμένο στον παλιό μου ιστότοπο και στο βιβλίο μου Γλώσσα μετ’ εμποδίων.
Άραβες γυναίκες, λάγνες ερωτιάρες!
Έχω έναν φίλο μεταφραστή που διαβάζει πολύ. Αυτός ο φίλος, πρόσφατα διάβασε το «Φόνος στην Καντώνα» του βαν Γκούλικ (εκδ. Θεμέλιο). Το βιβλίο είναι παλιότερη έκδοση, αλλά ο φίλος τώρα το διάβασε. Εκεί υπάρχει, όπως μου λέει ο φίλος, μια ηρωίδα αραβικής καταγωγής, για να το πω έτσι περιφραστικά, χορεύτρια στο επάγγελμα.
Μοιραία, όποτε γίνεται αναφορά στη χορεύτρια, ο μεταφραστής έχει πρόβλημα. Ναι, το θηλυκό του Άραβας είναι προβληματικό, επειδή δεν έχει τριφτεί στη χρήση. Η παλιότερη αραπίνα δεν μας κάνει για διάφορους λόγους, παρά μόνο για τον παιχνιδιάρικο τίτλο που έβαλα. Η αραβίδα πάλι, πρόλαβε και έγινε ονομασία όπλου –όσο κι αν σήμερα έχει παλιώσει, και το όπλο και η λέξη, πάει, κάηκε, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη γυναίκα κατ’ αναλογία με τη Γαλλίδα.
Το πρόβλημα «ποιο είναι το θηλυκό του Άραβας;» το είχε συζητήσει στη γλωσσική στήλη Υπογλώσσια στο Βήμα ο Ανδρέας Παππάς. Εκεί, ο Νίκος Λίγγρης, άριστος και πολύπειρος μεταφραστής και λεξικογράφος, είχε προτείνει το «Αραβίνα» κατ’ αναλογία με την αραπίνα. Υπάρχει βέβαια από παλιά και το Αράβισσα, που θα προτιμούσα εγώ. Ναι, και τα δυο ξενίζουν την πρώτη φορά που θα τα δεις γραμμένα.
Ας τα βάλουμε όμως πλάι στη λύση που επέλεξε ο μεταφραστής του βιβλίου:
Μια Άραβας γυναίκα
Μια Αραβίνα
Μια Αράβισσα
Μια Άραβας χορεύτρια
Μια Αραβίνα χορεύτρια
Μια Αράβισσα χορεύτρια
Ίσως είναι υποκειμενικό, αλλά το πρώτο (δηλ. η επιλογή του μεταφραστή) μου φαίνεται ελαφρώς τερατώδες, ενώ τα άλλα, τη δεύτερη φορά που θα τα δω, και μάλιστα ενταγμένα σε κείμενο, δεν θα με ξενίσουν.
Είπα ενταγμένα σε κείμενο. Αν το «μια άραβας χορεύτρια» είναι ελαφρώς τερατώδες, το (υποθετικό, αλλά καθόλου αδύνατο) «οι άραβες γυναίκες είναι πολύ ερωτιάρες» τι είναι; Και στη γενική; Πώς θα το πεις – «το φιδίσιο κορμί της άραβα χορεύτριας στροβιλιζόταν ηδονικά»;
Ο Φίλος μου που Διαβάζει έψαξε το λεξικό Μπαμπινιώτη και είδε ότι εκεί η άτοπη επιλογή του μεταφραστή δικαιώνεται. Πράγματι, όπως μου λέει, στο λήμμα Άραβας βρίσκει: χωρίς τ. θηλυκού, λέγεται συνηθ. «γυναίκα Άραβας». Ωστόσο, ο φίλος μου έχει στο σπίτι του την πρώτη έκδοση του λεξικού Μπαμπινιώτη, τη βιαστικογραμμένη. Όπως έχω αναλυτικά γράψει αλλού, το λεξικό αυτό διδάσκεται, κι έτσι στη δεύτερη έκδοση το αποτρόπαιο έχει, αν όχι διορθωθεί, πάντως μετριαστεί, αφού τώρα διαβάζουμε ότι ο Άραβας έχει θηλυκό το Αράβισσα, αλλά «ως τ. θηλυκού χρησιμοποιείται και το ‘γυναίκα Άραβας’». Βέβαια, αν έχεις αγοράσει ήδη την πρώτη έκδοση του Λεξικού έχασες, εκτός αν σκάσεις τα 85 ευρά για δεύτερη φορά.
Για να αποδώσω τα του Καίσαρος στον Καίσαρα, πρέπει να πω ότι ο μεταφραστής σε μερικές περιπτώσεις προτίμησε να ξεγλιστρήσει με περιφράσεις, π.χ. μια νέα γυναίκα από την Αραβία που βύζαινε το μωρό της, καθισμένη στη γωνιά του δωματίου. Εδώ, τα βυζάκια που λέω κι εγώ σε άλλα κείμενα τον βοήθησαν ίσως να συγκρατηθεί. Όταν όμως εμφανίστηκε επί σκηνής η όντως λάγνα (και, για να τα λέμε όλα, εξώλης και προώλης) άραβας χορεύτρια, που χαρακτηρίζεται και μοιραία γυναίκα, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό και υπέκυψε στο μοιραίο. Άλλωστε, όπως λέει και ο ήρωας του βιβλίου:
Και πρέπει να ήταν και η πρώτη άραβας γυναίκα που συναντούσε στη ζωή του.
Ας ευχηθούμε να είναι και η τελευταία!
Σχετικά
