15/01/2016 · 07:52 | staxtes
«Για το άνοιγμα της θύρας πατήστε το κομβίον», διάβαζα και δεν το πίστευα. Είναι αλήθεια πως είχα πιει αρκετά ούζα στο παραλιακό ουζερί, Σάββατο μεσημέρι, κι επέστρεφα με το προσφιλές μου όχημα μεταφοράς το Τραμ, προς τα Ιλίσια πεδία των Αθηνών, όπως αποκαλούσε το προάστιο της Νέας Σμύρνης ο αγαπητός Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, αλλά και πάλι κόλλησα. Μήπως ήθελε να πει «πόρτα» και «κουμπί»; Ίνα ανοίξετε την θύρα πατήσατε το κομβίον ή Δια το άνοιγμα της θύρας πατήσατε το κομβίον, ή Για το άνοιγμα της πόρτας πατήστε το κουμπί;
Η ΤΡΑΜ ΑΕ, έχει τοποθετήσει αυτή την επιγραφή σε κάθε άνοιγμα πόρτας των συρμών της, χωρίς να το έχω αντιληφθεί μέχρι σήμερα, παρόλο που είμαι από τους πιο τακτικούς επιβάτες της εδώ κι ένα χρόνο. Πρέπει επίσης να προσθέσω πως είμαι από τους τύπους που διαβάζουν στα μέσα μαζικής μεταφοράς, όταν δεν χαζεύω τους επιβάτες και το τοπίο. Ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου με έβαλε να διαβάσω την κριτική που του έγραψε ο Μισέλ Φάϊς στον «Ελεύθερο Τύπο», ένα μικρό κείμενο σε μέγεθος γραμματόσημου, που ο μακαρίτης Ασλάνογλου το φύλαγε με αγάπη στο πενιχρό του πορτοφόλι σαν κειμήλιο. Τον είχα συναντήσει όπως κι άλλες φορές στο τρόλεϊ νούμερο 10, Σταδίου-Παναγίτσα, μια από τις αγαπημένες του διαδρομές στην πόλη, τακτικός επισκέπτης της αδελφής του στο Παλιό Φάληρο. Στο λεωφορείο επίσης ο διευθυντής στο Δαφνί Παναγιώτης Βαρδής, με τον οποίον συναντιόμασταν κάθε πρωί στις 8,30 στην πλατεία Κουμουνδούρου με κατεύθυνση το ευαγές ίδρυμα, με έβαζε να διαβάζω Λακάν στο πρωτότυπο αν και δεν γνώριζα γαλλικά, ενθαρρύνοντας με λέγοντας πως η γλώσσα δεν είναι ανασταλτικός παράγοντας για την ανάγνωση. Ο ίδιος διάβαζε τη PRAVDA, στα ρωσικά χωρίς να γνωρίζει τη γλώσσα και χωρίς να είναι κομμουνιστής. Μερικά χρόνια αργότερα ο Γιάννης Πατίλης μου πρότεινε να διαβάσω τον Όμηρο στο πρωτότυπο χωρίς να γνωρίζω τα αρχαία ελληνικά, με το επιχείρημα πως σε ένα μήνα ενασχόλησης με τα έπη, και χωρίς τη χρήση λεξικού, ο οποιοσδήποτε μπορεί να καταλάβει την ομηρική γλώσσα.
Η γλώσσα είναι λοιπόν, απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία της ανάγνωσης, ή η ανάγνωση είναι μια αυτόνομη λειτουργία που δεν γνωρίζει περιορισμούς; Η ανάγνωση τελικώς εξαρτάται από τη νόηση, ή το νόημα δεν της είναι και τόσο απαραίτητο; Διαβάζω επειδή καταλαβαίνω κι όταν δεν καταλαβαίνω σταματάω την ανάγνωση ή συνεχίζω την ανάγνωση άσχετα από το βαθμό κατανόησης του κειμένου;
Όταν διαβάζω την ετικέτα ενός ξένου προϊόντος στη μητρική του γλώσσα είτε είναι φιλανδικός σολομός, γερμανική κομπόστα ή κινέζικη μπύρα, σίγουρα και επιτελώ τη λειτουργία της ανάγνωσης άσχετα αν δεν γνωρίζω τη γλώσσα της γραφής. Τα πράγματα ωστόσο περιπλέκονται όταν διαβάζω σε μια γνωστή γλώσσα, και μάλιστα όταν διαβάζω στη μητρική μου γλώσσα τίθεται ένα άλλο ερώτημα. Διαβάζω ναι, αλλά τι διαβάζω; Διαβάζω την επιγραφή της ΤΡΑΜ ΑΕ, διαβάζει ο Ασλάνογλου την Κριτική του Φάϊς και είναι υπερήφανος, την διαβάζω εγώ και ντρέπομαι για τον ενθουσιασμό του. Τι διαβάζουμε λοιπόν , όταν διαβάζουμε στη γλώσσα μας;
Ο καθένας διαβάζει ό,τι θέλει, θα μου πείτε, κι έχετε δίκαιο. Συμφωνώ μαζί σας, από την άποψη πως η ανάγνωση είναι ανεξάρτητη ακόμα κι από την κατανόηση του κειμένου. Διαβάζω και δεν χρειάζεται να καταλάβω, ή καλλίτερα μπορώ να διαβάζω χωρίς να καταλαβαίνω, ή μάλλον να καταλαβαίνω ό,τι θέλω.
Είχα την ατυχία πριν από χρόνια, όταν όλες αυτές οι σκέψεις για την ανάγνωση ήταν ακόμη στα σπάργανα, να ρωτήσω τον αείμνηστο Γιώργο Καραβασίλη, για το τέμπο της ανάγνωσής του, τον ρώτησα αφελώς μάλλον αν μπορεί να διαβάσει όταν είναι πιωμένος. Δεν υπήρξε φυσικά καμία απάντηση παρά μόνο ένας απαξιωτικός μορφασμός και μια νευρική κίνηση του χεριού που κρατούσε το ποτήρι με το ουίσκι. Δεν πίστευα τότε πως η ανάγνωση είναι ανεξάρτητη λειτουργία και δεν γνωρίζει περιορισμούς γλώσσας, κατανόησης, νηφαλιότητας. Δεν πρόλαβα μάλιστα να του ζητήσω συγγνώμη, ούτε να τον πληροφορήσω για την επιτυχία μου να διαβάζω μεθυσμένος. Δεν πρόλαβε ούτε καν την επιστροφή του κομβίου, αν και την είχε προβλέψει μέσα από την ποίησή του. Δεν πρόλαβα καν να τον πληροφορήσω πως είναι ένα και το αυτό ‘η καλλιέργεια του νου και η κακοποίηση του συκωτιού’ ή ελληνιστί “fortifying the mind and weakening the liver”, όπως έγραφε ο Bob Morse στο San Francisco Chronicle τη Δευτέρα 19 Μαΐου 2003.
Χρωστάω στον φίλο Νίκο-Παύλο Νικολαίδη που με φιλοξενούσε εκείνη την εποχή στο Φρίσκο, την επισήμανση του παραπάνω άρθρου, και όχι μόνον αυτό εννοείται. Ο τίτλος του άρθρου είναι «Είμαστε πρώτοι στην κατανάλωση αλκοολούχων και βιβλίων». Σύμφωνα με μια παναμερικανική έρευνα το Σαν Φραντσίσκο ήταν εκείνη την εποχή πρώτο στην κατανάλωση αλκοολούχων (ξόδευε κάθε κάτοικος 744 δολάρια για ποτά το χρόνο) και πρώτο στην αγορά βιβλίων (266 μόλις δολάρια), κι αυτή η είδηση έδινε την αφορμή στον Bob Morse να πλέξει το εγκώμιο της πόλης και να αναρωτηθεί για τις παρενέργειες της κατανάλωσης ανάμεσα σε αλκοόλ και βιβλίο. Αν το ωράριο των βιβλιοπωλείων ήταν όμοιο με εκείνο των μπαρ; Το City lights Books παραμένει ανοικτό μέχρι τα μεσάνυχτα, αλλά το μπαρ Βεζούβιο μέχρι τις 6 το πρωί. Ένα δρομάκι τα χωρίζει, και μαντέψτε πως το λένε: Οδός Τζακ Κέρουακ.
Πέρα και δώθε της οδού Τζακ Κέρουακ, μπαρ και βιβλιοπωλείο, πέρασε η ζωή μας Γιώργο Καραβασίλη. Εσύ το ήξερες καλλίτερα από όλους πως η ανάγνωση πάει μια χαρά με την οινοκατανάλωση. Προσοχή όμως μην τις πάρουμε μεμονωμένες. Οι παρενέργειες της ανάγνωσης αποτελούν ολόκληρο τόμο, δες τον Δον Κιχώτη. Οι παρενέργειες της οινοκατανάλωσης γεμίζουν τις ομάδες των Ανωνύμων Αλκοολικών και των Ψυχιατρείων.
Διαβάζω την επιγραφή της ΤΡΑΜ ΑΕ, και δεν μπορώ να πιστέψω στα μάτια μου. Δεν φταίει το ούζο, δεν φταίνε τα ελληνικά μου, δεν μου φταίει η γυναίκα που είναι δίπλα μου. Η δασκάλα μου φταίει που μ’ έμαθε ανάγνωση, και για το κείμενο που διαβάσατε πάλι αυτή φταίει που μου έμαθε γραφή.
*
©Σωτήρης Παστάκας
Φωτογραφία εποχής αγνώστου
