το διπλωματικό παρασκήνιο της ένωσης της επτανήσου με την ελλάδα (1864)

και της παράλληλης επιλογής του Γεωργίου Α΄ ως βασιλιά για τον ελληνικό θρόνο.

Του Φ. Κ. Βώρου

Η ιστοριογραφία η σχετική με την Ένωση της Επτανήσου  και την παράλληλη εκλογή του Γεωργίου Α΄ για το βασιλικό θρόνο στην Ελλάδα παρουσιαζόταν συνήθως με την ακόλουθη (φαινομενική ) αιτιολογική σύνδεση:  Η Αγγλία ικανοποιημένη  για την εκλογή του Γεωργίου από τους Έλληνες και με την προσδοκία να κερδίσει την ελληνική κοινή γνώμη αποφάσισε να τερματίσει την «Προστασία» (Κατοχή) της στα Επτάνησα και να τα προσφέρει ως «προίκα» για το νέο βασιλιά.

Μερικοί όμως ερευνητές πρωτογενούς ιστορικού υλικού έφταναν σε αντίστροφη αιτιολογική σύνδεση των δυο (φαινομενικά) παράλληλων ιστορικών γεγονότων, με την ακόλουθη μορφή: «Σε χρονική στιγμή που η Αγγλία είχε ειδικούς λόγους να επηρεάζει την ελληνική εξωτερική  πολιτική  προς την κατεύθυνση μη παρενόχλησης της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (που η Αγγλία τη χρειαζόταν ως ανάχωμα έναντι της τσαρικής Ρωσίας) φρόντισε παρασκηνιακά για την επιλογή του Γεωργίου Α΄ και τον δέσμευσε προκαταβολικά να ακολουθεί το δόγμα «Ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» (αντίθετα προς την επιθυμία των Ελλήνων για απελευθέρωση  αλύτρωτων τότε ελληνικών περιοχών: (Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, Θράκης, νησιών του Αιγαίου) προσφέροντάς του ισχυρά ανταλλάγματα:    βασιλικό θρόνο, πρόσθετες οικονομικές επιδαψιλεύσεις και θεαματική «προίκα», ελευθερία της Επτανήσου, ώστε να κερδίζει συμπάθεια από ένα λαό που αγνοούσε ότι ο βασιλιάς του είχε δεσμευτεί, για να αναχαιτίζει προσδοκίες του λαού του ως προς την απελευθέρωση αλύτρωτων αδελφών».

Άλλοι, νεότεροι,   ερευνητές   επικαλούνται διάφορες πηγές πειστικές και διεγερτικές, δεν είχαν όμως το πρωτογενές υλικό (διπλωματικά έγγραφα του 1862-64), που να αποδεικνύεται με αυτό  ο βασικός πυρήνας του ισχυρισμού τους, ότι: αυτοί που διαπραγματεύτηκαν υπέρ του Γεωργίου Α΄ το βασιλικό θρόνο είχαν αποδεχτεί δέσμευση της συνείδησής του υπέρ της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής και εις βάρος  των προσδοκιών  των υπηκόων του Ελλήνων και των αλύτρωτων αδελφών τους. Ειδικά αυτό το αποδεικτικό υλικό (εκποίησης μιας συνείδησης βασιλικής για μια ολόκληρη  ζωή  και ισόχρονης υποκρισίας) περιέχεται σε ειδικό τόμο εγγράφων του 1864, τον οποίο για λόγους ευνόητους απέκρυπταν, νομίζω, οι φίλοι της νέας δυναστείας. Αυτό τον τόμο «ενοχής» είχα  την ειδική τιμή να παραλάβω από τον κ. Ν. Μοσχονά, ειδικό ερευνητή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, εντελώς συμπωματικά, όταν τον ρώτησα πριν από μερικά χρόνια για κάποιο ειδικό βοήθημα προκειμένου να ετοιμάσω  ένα λόγο επετειακό για την Επέτειο Ένωσης της Επτανήσου , καλεσμένος  γι’ αυτόν το λόγο από την κ. Καλού σε ειδική εκδήλωση στο Χαλάνδρι.

Αναλυτικότερα: το ιστορικό της Ένωσης της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864) , της αυτόβουλης αποχώρησης των Βρετανών, της εκ μέρους τους αναζήτησης και επιλογής του Γεωργίου και της εκ  προοιμίου δέσμευσης της εξωτερικής πολιτικής του κατά τα βρετανικά συμφέροντα εφ’ όρου ζωής, όλα αυτά έχουν ως εξής:

Σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 17^ου και 18^ου αι. ευδιάκριτος ήταν ο στόχος της τσαρικής Ρωσίας να επεκτείνεται  προς νότο, για να φτάσει στο Αιγαίο Πέλαγος από στεριά ή θάλασσα (δια του διάπλου του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων). Κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-56) οι δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις (Αγγλία- Γαλλία), συμμαχώντας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία πέτυχαν  ουσιαστικά να εγκλωβίσουν το ρωσικό στόλο στον Εύξεινο Πόντο εξασφαλίζοντας για το Σουλτάνο πλήρη έλεγχο των Στενών και αρμοδιότητα να απαγορεύει τον διάπλου πολεμικών πλοίων και υποσχόμενες σε αυτόν μόνιμη πολεμική συμπαράσταση   για το μέλλον. Από τη χρονική εκείνη στιγμή η βρετανική διπλωματία διακηρύσσει το δόγμα της «Ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», η οποία αποτελούσε φυσικό ανάχωμα (Βαλκανική – Μικρασία) έναντι  του ρωσικού όγκου.

2. Κατά συνέπεια, η Μεγάλη Ιδέα των Ελλήνων (εθνική ιδεολογία για απελευθέρωση αλύτρωτων αδελφών) και ανάλογες επιδιώξεις των Βαλκανίων γειτόνων για ανεξαρτησία, εφόσον θα συνεπάγονταν ακρωτηριασμό και εξασθένιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποκρούονταν και από την Αγγλία, προστάτρια Δύναμη του Σουλτάνου. Άρα, η μεγαλοϊδεατική πολιτική, που είχε ασπαστεί ο Όθων (1833-62), τον έκανε ανεπιθύμητο για την αγγλική διπλωματία, η οποία άρχισε να εργάζεται υπονομευτικά εναντίον του εκμεταλλευόμενη τα ποικίλα ελαττώματα ή ολισθήματά του στην εσωτερική πολιτική του . Τελικά, πέτυχαν οι Βρετανοί την εκθρόνισή του  κινητοποιώντας ή ενισχύοντας Έλληνες αντιοθωνικούς και του πρόσφεραν και βρετανικό πλοίο (!)  για την τιμητική αναχώρηση ή φυγή του για επιστροφή στη γενέτειρά του, τη Βαυαρία. Ευνόητο ότι ενδιαφέρονταν για αντικαταστάτη του Όθωνα, με άνθρωπο που θα μπορούσε να δείχνει «κατανόηση» και ανοχή για τη βρετανική πολιτική, η οποία  ενδιαφερόταν  τότε για την «Ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Με τέτοια κίνητρα και κριτήρια άρχισαν οι Βρετανοί την αναζήτηση του «κατάλληλου» υποψηφίου και παράλληλη προετοιμασία για ενθουσιώδη αποδοχή του από τους Έλληνες (οι οποίοι βέβαια δεν έπρεπε να γνωρίζουν το παρασκήνιο των ενόχων) .

3. Από τη βιβλιογραφία που γνωρίζαμε ως πρόσφατα είχαμε τις ακόλουθες πληροφορίες για το διπλωματικό εκείνο παρασκήνιο του 1862-64:

.α΄. Η βρετανική διπλωματία, για να κερδίσει την εύνοια της  ελληνικής κοινής γνώμης για έναν ευνοούμενο της Βρετανίας υποψήφιο βασιλιά των Ελλήνων, δε δίστασε να προβάλει πρώτα την υποψηφιότητα βρετανού πρίγκιπα. Οι  άλλες «Προστάτριες» Δυνάμεις (Γαλλία. Ρωσία) θύμισαν ότι τέτοια υποψηφιότητα αποκλειόταν, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο  που οι ίδιες Δυνάμεις είχαν υπογράψει τριάντα χρόνια νωρίτερα,  ότι δηλαδή δε θα προτείνουν ποτέ πρίγκιπα  από τις Προστάτριες Δυνάμεις ως υποψήφιο βασιλιά στην προστατευόμενη χώρα.

.β΄. Η Βρετανία δε δυσκολεύτηκε καθόλου και άρχισε  να αναζητεί κατάλληλο υποψήφιο πρίγκιπα  άλλης βασιλικής οικογένειας. Σε κάποιο πριγκιπικό χορό εντοπίστηκε ένας φέρελπις νέος 17χρονος, γόνος της βασιλικής οικογένειας  της Δανίας, ανεψιός του βασιλιά , Γεώργιος (Γεώργιος Α΄ για τους Έλληνες). Το  κύριο θέμα για τη βρετανική διπλωματία ήταν να δεχτεί ο νέος βασιλιάς μια δέσμευση συνειδησιακή, ότι ως βασιλιάς  που θα χειρίζεται την εξωτερική πολιτική της νέας Πατρίδας του, θα θυμάται πάντα μία Οδηγία βρετανικής έμπνευσης: «Ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Και επειδή είναι πολύ νέος ακόμη για να δεσμευτεί με τέτοιο «δεσμό», καλό είναι σε πρώτη φάση αυτό το λεπτό θέμα να συζητηθεί με τους κηδεμόνες του, τον πατέρα και το θείο του, που είναι ώριμοι για τέτοιου είδους διαπραγματεύσεις…Αν μάλιστα οι διαπραγματεύσεις συνοδεύονται  από κάποιες επιδαψιλεύσεις,….που θα εξασφαλίζουν στο νεαρό ηγεμόνα πρόσθετη χορηγία…(εφόσον βέβαια θα είναι συνεπής στη δέσμευση), μπορεί να έχει 10.000 λίρες στερλίνες  το χρόνο από τη φορολογία της Επτανήσου (που θα ελευθερωθεί από τη  βρετανική «Προστασία»). Μπορεί  να έχει, επίσης, 12.000 λίρες στερλίνες το χρόνο από τα χρήματα που οι Έλληνες οφείλουν στις Προστάτριες Δυνάμεις (παλαιά δάνεια) αλλά εκείνες θα τα δίνουν για ενίσχυση στο νέο βασιλιά, για τα έξοδά του… όσο βέβαια θα είναι συνεπής στη «δέσμευσή» που είχε αναλάβει  έναντι της Αγγλίας, η οποία και τον πρότεινε.

Σε τελευταία ανάλυση, η δέσμευση ως προς την εξωτερική πολιτική δεν είχε συναισθηματικό βάρος για τον ίδιο, αφού:

Οι κηδεμόνες του την αποδέχτηκαν και

Η «δέσμευση» γίνεται «υπέρ της ειρήνης» στην περιοχή και

Απλά αναχαιτίζει τις πολεμοχαρείς διαθέσεις των Ελλήνων…!!

.γ΄. Με αυτό το πνεύμα «συνειδησιακής διευκόλυνσης» έγιναν μυστικές βρετανοδανικές συνομιλίες – συμφωνίες, για τις οποίες είχαμε πληροφορία αξιόπιστη, αλλά έμμεση: όταν ο βρετανός Υφυπουργός Εξωτερικών ενημέρωνε το βρετανικό Κοινοβούλιο γι’ αυτά τα επιτεύγματα έδειχνε στους συναδέλφους του το σχετικό έγγραφο ανεμίζοντάς το από το βήμα του ρήτορα…

Σύμφωνα, λοιπόν, με όσα είπε ο βρετανός Υφυπουργός και είναι γραμμένα στα Πρακτικά του Βρετανικού Κοινοβουλίου, η βρετανική διπλωματία είχε πραγματοποιήσει  όσες προσημειώσαμε ευφυείς κινήσεις (με επιδαψιλεύσεις και δεσμεύσεις),  που είχαν ένα λαμπρό για τη βρετανική πολιτική αποτέλεσμα:

Τον  (Γουλιέλμο Φρειδρίκο Αλφρέδο) Γεώργιον Α΄ βασιλιά των Ελλήνων, εκφραστή της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής στον ελλαδικό χώρο. Όπως παρατήρησε κάποιος: ουσιαστικά η Βρετανία  μετέφερε τον Αρμοστή από την Κέρκυρα στην Αθήνα, άφηνε την  τοπική «Προστασία των Επτανήσων» και αναλάμβανε τη γενική «Προστασία του Ελληνισμού» ως προς τις σχέσεις του  προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία, που η Ακεραιότητά της αποτελούσε μέλημα πρώτο της Βρετανίας, για να έχει μόνιμο ανάχωμα έναντι της ρωσικής επεκτατικής πολιτικής προς την ανατολική Μεσόγειο. Κατά πόσο το ανάχωμα αυτό θα μπορούσε να αντέξει στο χρόνο ήταν θέμα μελλοντικό.

Οι Έλληνες που δε γνώριζαν τίποτε  από το παρασκήνιο και είχαν συναισθηματικά πολύ επηρεαστεί από την επιμελημένη προπαγάνδα των Βρετανών στον εσωτερικό ελλαδικό χώρο , ήταν ενθουσιασμένοι που η Μεγάλη Δύναμη της εποχής ενδιαφερόταν τόσο για μας και μας έδωσε  και τα Επτάνησα…! Ομόφωνα  αποδέχτηκαν τον εκλεκτό της βρετανικής διπλωματίας για βασιλιά, έστειλαν ειδική αποστολή από σεβάσμιες προσωπικότητες να υποβάλει τα σέβη της στον αμούστακο νεανία…πανηγύρισαν έπειτα ακούγοντας  το πρώτο ελπιδοφόρο και φιλειρηνικό διάγγελμά του.

Κάποιοι όμως από τους Ριζοσπάστες της Κεφαλονιάς, που είχαν μείνει χρόνια στις φυλακές  και τις εξορίες με τη «φροντίδα» της βρετανικής Αρμοστείας, όπως ο Ηλίας Ζερβός και ο Ιωσήφ Μομφεράτος, κάτι είχαν οσφρανθεί από το άρωμα του παρασκηνίου και δεν μπόρεσαν να δεχτούν ούτε την υποψηφιότητα για τη ΙΓ΄ Βουλή της Επτανήσου (1863) που επρόκειτο να  ψηφίσει την αποδοχή των μυστικών συμφωνιών και την εκλογή του «εκλεκτού» νέου βασιλιά. Τι, άραγε, γνώριζαν τότε και έφτασαν σε κείνη την απόφαση; Ενδείξεις μόνο έχουμε, αλλά γνωρίζουμε σήμερα με τεκμηρίωση από πηγές πρωτογενείς τα ακόλουθα  ως Δεσμεύσεις  του Γεωργίου, που είχαν συμφωνηθεί μεταξύ των κηδεμόνων του και της βρετανικής Κυβέρνησης πριν από την αποδοχή του θρόνου και τις συνακόλουθες εθιμοτυπικές και νομοτυπικές πράξεις:

Οι Δεσμεύσεις οι πιο σημαντικές αναφέρονταν από τους διάφορους συγγραφείς (Γ. Ρούσσος, Σ. Λάσκαρις) γενικά και αόριστα με παραπομπή στο βιβλίο του Γ. Φιλάρετου. Λεπτομερέστερη καταγραφή των δεσμεύσεων του Γεωργίου βρήκα μόνο στις σελίδες που υπογράφει ο Νίκος Μοσχονάς  στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της Εκδοτικής Αθηνών, τ. ΙΕ΄σελ. 233-35). Από τη διατύπωση του κειμένου του είναι φανερό ότι γνώριζε τον τόμo των Εγγράφων του 1864, χωρίς όμως παραπομπή στις οικείες σελίδες του τόμου, γιατί αυτή η αρχή εφαρμόστηκε γενικά στο συλλογικό  εκείνο έργο της Ι.Ε.E. Tώρα, νομίζω, οφείλουμε καταγραφή των δεσμεύσεων με αντίστοιχες παραπομπές στις πρωτογενείς πηγές (τα Έγγραφα του τόμου  του 1864) και τα Πρακτικά  του Βρετανικού Κοινοβουλίου (Μαρτίου 1864)  που επικαλείται ο Γ. Φιλάρετος :

Αριθμ. εγγρ. 10 (σελ. 18) στις 13/25 Νοέμβρη 1863: Τρικούπης προς Δηλιγιάννην:  «Παρετήρησα εις τον λόρδον Russell (βρετανό Υπουργό  των  Εξωτερικών ) ότι αποστέλλουσά με εις Λονδίνον ως Πληρεξόυσιον η Κυβέρνησις του Βασιλέως ηγνόει ότι δεν προσεκαλούμην  ίνα λάβω  μέρος εις τας περί Ενώσεως της Επτανήσου διαπραγματεύσεις αλλ’ απλώς ίνα δώσω την συναίνεσίν μου εις αποφάσεις ληφθείσας ήδη υπό  άλλων»….

  Δηλιγιάννης  προς Τρικούπην (13/25 Νοεμβρίου 1863): «Απαίσιαι φήμαι…προς ουδετέρωσιν των νήσων και των υδάτων… κατεδάφισιν των φρουρίων…μη  υπογράψητε» (δις).

  Τρικούπης προς Δηλιγιάννην την 9/21 Δεκ. 1863 (αριθμ. εγγρ, 8, σελ. 14-16): «Ο λόρδος  Russell εξέφρασε την ευχαρίστησίν του επί τω ότι τα πρώτα βήματα της νέας εν Ελλάδι δυναστείας εγένοντο υπό τους αισιωτέρους οιωνούς….(περί) πραγματοποιήσεως της Μεγάλης Ιδέας, δια της ειρήνης…πολιτικής  ην ο βασιλεύς διετύπωσεν εν τη Προκηρύξει του λέγων ότι θα κάμη την Ελλάδα πρότυπον ελευθέρου Κράτους εν τη Ανατολή».(Δηλαδή ο βρετανός Υπουργός ενημερωνόταν για τη «διαγωγή» του Γεωργίου στην Αθήνα!).

Αριθμ. εγγρ. 29 (σελ. 38-39): Πρόσωπα δικαιούμενα εις συντάξεις εκ των  δημοσίων εισπράξεων των Ιονίων Νήσων: (1) Baker Henry…(2)…(3) Blair William….(26).Πρόσωπα ων αι αποζημιώσεις λόγω απωλείας θέσεων εισίν πληρωτέαι παρά της Ελληνικής Κυβερνήσεως: (1)…(26).

Τελική Συνθήκη, αριθμ. εγγρ.60 (σελ. 64-67) και Σχέδιον Συμβάσεως (66-68) για τις συντάξεις :

άρθρο 5: από τα έσοδα της Ιονίου Πολιτείας 10.000 λίρες στερλίνες ετησίως (υπέρ του Βασιλέως) .

άρθρο 6:  12.000 λίρες  «εκ των ποσών, τα  οποία το Ελληνικόν ταμείον υπεχρεώθη να αποτίνη ετησίως…δυνάμει συμφωνίας….τον Ιούνιον 1860. Ρητώς ορίζεται…εις προσωπικήν προίκισιν…. (του βασιλέως).

άρθρον 7: «Ο βασιλεύς των Ελλήνων υποχρεούται  να αναδεχθεί εις  βάρος αυτού (δηλ. το Ελληνικού Κράτους) πάσας τας υποχρεώσεις και συμβάσεις τας νομίμως συναφθείσας υπό της Κυβερνήσεως της Πολιτείας των Ηνωμένων Επτά Νήσων  ή επ’ ονόματι αυτής  υπό της Προστάτιδος Δυνάμεως των νήσων είτε μετά ξένων Κυβερνήσεων είτε μετά ιδιωτών και υπισχνείται να εκπληρώσει πάσας τας υποχρεώσεις…και τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα…(προς: την Ιόνιον Τράπεζαν, την ναυτικήν εταιρίαν Αυστριακός Λόυδ, την εταιρίαν αεριόφωτος Μελίτης».

Άρθρον 8. Η Α. μεγαλειότης ο Βασιλεύς των Ελλήνων υπισχνείται να αναδεχθή  εις βάρος αυτού (δηλ. του Ελληνικού Κράτους)

τας χορηγηθείσας συντάξεις εις Βρετανούς

τας οφειλομένας αποζημιώσεις….

τας συντάξεις Ιονίων πολιτών …

Ειδική σύμβασις θέλει ορίσει (λεπτομερείας)

Ακολουθεί (αριθμ. εγγρ. 61) Σχέδιον Συμβάσεως …(για 26 συντάξεις και 26 αποζημιώσεις). Η τελική Συμφωνία για τις Συντάξεις και Αποζημιώσεις (26+26) περιλαμβάνεται στον τόμο των Εγγράφων (που εκδόθηκε από το Υπ. Εξωτερ. Το 1864), με αριθμ. 154.

[Μία δική μας παρατήρηση: για την αποζημίωση εκείνων που έχαναν τη δουλειά τους λόγω τερματισμού  της Προστασίας στα Επτάνησα μπορεί κανείς να δεχτεί  κάποιο δικαίωμα…! Εκείνοι όμως που ήταν συνταξιούχοι το 1863, είχαν υπηρετήσει αποκλειστικά τη Βρετανική Αυτοκρατορία όταν «Προστάτευε» τα Επτάνησα και εισέπραττε εισοδήματα! Με ποια ηθική αιτιολογία οι συντάξεις τους έπρεπε να επιβαρύνουν το ελληνικό Κράτος!]

Για την αποδοχή της εγκυρότητας  αυτών των στοιχείων σάς μεταφέρω τι γράφει ένας γνωστός, φίλος, δικηγόρος – υπερασπιστής της βασιλικής οικογένειας, ο Σπύρος Μαρκεζίνης. Στην  Ιστορία   της Νεωτέρας Ελλάδος (τ.Α΄, σ.301-302)  σχολιάζει τα περί δεσμεύσεων του Γεωργίου  ανώδυνα για το νεαρό βασιλιά, αλλά επιβεβαιωτικά ως προς το περιεχόμενο:

«Η αγγλική πολιτική δια της εκλογής του Γεωργίου είχε επιτύχει  πολλούς από τους αντικειμενικούς στόχους της….(και) είναι βέβαιο ότι ο Γεώργιος Α΄ είχε πάντοτε πρόθεσιν  να ακολουθήσει εντελώς διάφορον πολιτική από εκείνην του Όθωνος. Ήθελε την ειρήνην αντί παντός άλλου. Είναι όμως δύσκολον να αποφανθή κανείς από ποίου σημείου ήρχιζε πράγματι η ιδική του πολιτική και πού ετερματίζοντο αι έστω ανεπισήμως αναληφθείσαι έναντι  των κηδεμόνων του υποχρεώσεις, αι οποίαι κατά κάποιον τρόπον τον εδέσμευον…».

(Σπ. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α΄, 301-302)

Από την πλευρά μου αναρωτιέμαι: Αυτό το «ήθελε την ειρήνην αντί παντός άλλου» πώς το γνώριζε η βρετανική διπλωματία πριν «επιλέξει» το Γεώργιο στα 17 του χρόνια για τον ελληνικό θρόνο, ώστε να «επενδύει» σε αυτή την αντίληψη του Γεωργίου, κατά την κρίση Μαρκεζίνη!

Επίμετρο:

Συνοπτική ανάλυση του  διπλωματικού παρασκηνίου από την Έξωση του Όθωνα (Οκτ. 1862) ως την «επιλογή» του Γεωργίου Α΄ για τον ελληνικό θρόνο και την επίσημη αποχώρηση των Βρετανών από τα Επτάνησα (21-5-1864):

Με δεδομένη τη γεωπολιτική κατάσταση που είχε διαμορφωθεί μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-56),

          Με δεδομένο τον αποκλεισμό  ρωσικής πρόσβασης δια ξηράς ή θάλασσας προς την ανατολική Μεσόγειο (σύμφωνα με τη Συνθήκη των Παρισίων, που τερμάτιζε τον Κριμαϊκό Πόλεμο),

Με δεδομένο, επίσης, ανάχωμα (έναντι των ρωσικών βλέψεων προς την  Ανατ. Μεσόγειο) την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία (εκτεινόμενη στη Βαλκανική και τη Μικρασία) υπό την Προστασία Αγγλίας – Γαλλίας,

Έγιναν  οι ακόλουθες διπλωματικές ενέργειες για την Ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την τιθάσευση των  αλυτρωτικών ιδεών των Ελλήνων και την προώθηση του Γεωργίου  να εποπτεύει το χώρο για λογαριασμό της Βρετανικής κυρίως εξωτερικής πολιτικής:

1.Ο βρετανός υφυπουργός Lyard (Λάιαρντ) στη Βουλή των Κοινοτήτων έλεγε (το Νοέμβρη του 1862): … «Ησθάνθημεν την ηθικήν υποχρέωσιν να εύρωμεν αρμόδιον πρόσωπον δια τον ελληνικόν θρόνον…απεστάλη τότε   ο Eliot Henry στην Αθήνα…να συμβουλεύσει να παραιτήσωσι τα επιθετικά σχέδια…»(δηλαδή την απελευθέρωση  αλύτρωτων αδερφών: της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας….).

Αποκάλυψε έπειτα ότι γνώριζαν «κάλλιστα»  και «εντελώς» στη Δανία τις βρετανικές απόψεις και έδειχνε ο Layrd   τα σχετικά έγγραφα. Και κατέληξε:

«Ορθώς και δικαίως εθέσαμεν μεταξύ  των άλλων όρων της παραχωρήσεως της Επτανήσου το να παραιτήση η Ελλάς πάντα τα επιθετικά σχέδια….»  (δηλαδή  την ιδέα απελευθέρωσης των αλύτρωτων αδελφών).

2. Και συνέχισε ο φιλέλληνας Γλάδστων στην κοινοβουλευτική συζήτηση:…«να εγκαταλίπωσι (οι Έλληνες) παν ονειροπόλημα κατακτήσεως και πάντα πειρασμόν επιθέσεως….»

           3. Με το Υπόμνημα που είχε φέρει ο Έλιοτ «καλούσε την Ελλάδα να απόσχη  πάσης επιθέσεως κατά των γειτονικών κρατών» και υπογράμμιζε ότι κατάλληλος για τον ελληνικό θρόνο θα ήταν εκείνος ο πρίγκιπας, «ο οποίος δεν θα διήγειρε επαναστατικάς  ταραχάς» (όπως είχε κάνει ο Όθων).

Προσθέτει ο Φιλάρετος: «Αυτό και μόνο το έγγραφο αποδεικνύει….Η τότε αγγλική Κυβέρνησις προσέφερεν εις τον Ελληνισμόν εντός χρυσού κυπέλου δηλητήριον».

4. Ο γάλλος πολιτικός και ιστορικός Αιμίλιος Ολιβιέ – βασιζόμενος σε γαλλικές διπλωματικές πηγές γράφει: «Η Αγγλία εβεβαίωσε την σταθεράν αυτής απόφασιν να καταλίπη την προστασίαν των Ιονίων Νήσων, δια συνθήκης μυστικής μετά της Δανιμαρκίας, λαβούσης την υποχρέωσιν εν ονόματι του μέλλοντος βασιλέως να απέχη ούτος πάσης προσβολής εναντίον της Τουρκίας….».

5.Ο Π. Καρολίδης αναρωτιέται «πώς παρεισέφρησε και εις το έργον του Ολιβιέ ο…αναφερόμενος μύθος»…. αλλά καταλήγει ο ίδιος στα ακόλουθα: « Η όλη ουσία. .. δύναται να είναι μόνον η εξής: Ότι η αγγλική  αυλή ή η αγγλική Κυβέρνησις συνέστησε τω Γεωργίω να απέχη πάσης επιθετικής εναντίον της Τουρκίας πολιτικής…ότι η Αγγλία πάντοτε συνέδεσε την παραχώρησιν της Επτανήσου μετά συστάσως…ηθικής και ουχί νομικής  και δια συνθηκών επιβαλλομένης αποχής της Ελλάδος από πάσης  επιθετικής  κατά της Τουρκίας πολιτικής». Γλυκασμός των δεσμεύσεων;

Στις 18 Μαρτίου 1863 εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα η δυναστεία των Glücksburgh με απόφαση της Βουλής ομοφώνως.

Αυτή η φαινομενική ή επιφανειακή αιτιολόγηση ήταν συνήθως σε βιβλία, άρθρα γραμμένα από φίλους της δυναστείας ή του θεσμού ή της βρετανικής πολιτικής / παρουσίας και  είχε εύλογα περάσει στα ελληνικά σχολικά βιβλία όσο η δυναστεία δυνάστευε την ελληνική κοινωνία και η Βρετανία μπορούσε και «προστάτευε». Ενδεικτικά σημειώνουμε:

Χαρ. Θεοδωρίδου – Α. Λαζάρου, Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νέων Χρόνων, εκδ. ΟΕΔΒ 1976, σελ. 354-55: «Την 10 Δεκ. 1862 συνήλθεν η …Εθνοσυνέλευσις….(και) εξέλεξεν αυτόν ομοφώνως…Ο Γεώργιος ήτο φιλειρηνικός βασιλεύς…[Πότε, άραγε, το πληροφορήθηκε αυτό η Εθνοσυνέλευσις για τον 17χρονο νεανία;]…

Με την ευκαιρίαν της ανόδου επί του θρόνου….η κατέχουσα τας νήσους Αγγλία παρεχώρησεν ταύτας εις την Ελλάδα….πεισθείσα ότι ήτο συμφερώτερον δι’ αυτήν.».

Μία διευκρίνιση: τα αρχικά δύο βιβλία Χαράλ. Θεοδωρίδη και Αχ. Λαζάρου είχαν γραφεί μισόν αιώνα νωρίτερα, είχαν μεταποιηθεί αυθαίρετα από τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες του ΟΕΣΒ – ΟΕΔΒ της περιόδου 4^ης Αυγούστου’36 και 21^ης Απριλίου 1967 και έφτασαν στη μορφή  από όπου η αντιγραφή. Λεπτομέρειες για τη μεταποίηση στο κείμενο εισήγησης Φ. Κ. Βώρου, «Μεθοδεύσεις κακοπαιδείας στον τομέα της Ιστορίας» στο συλλογικό τόμο: Η Διδασκαλία της Ιστορίας στη Μέση Εκπαίδευση», εκδ. «Γρηγόρη», Αθήνα 1988, σελ. 18-25.

Γεωργίας Π. Κουλικούρδη, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία (για την γ΄ τάξη του Γυμνασίου) εκδ. ΟΕΔΒ (1982), σελ. 280: «Τελικά η Αγγλία αποφάσισε, με την ευκαιρία δυναστικής  αλλαγής να παραχωρήσει τα Ιόνια νησιά στην Ελλάδα…».

Βασ. Ν. Σφυρόερα, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη (γ΄ Γυμνασίου), εκδ. ΟΕΔΒ, 2003, σελ. 259: «Μετά την εκθρόνιση του Όθωνα ο στίβος των ανταγωνισμών ανοιγόταν και πάλι για τις τρεις μεγάλες δυνάμεις … Ύστερα  από πολύμηνες διαβουλεύσεις η Γαλλία και η Ρωσία  αποδέχτηκαν την αγγλική πρόταση για την εκλογή του Γουλιέλμου Γεωργίου Glücksburgh… Επιτροπή  από τον Κων. Κανάρη, το Θρασ. Ζαΐμη και το Δημ. Γρίβα πήγε στη Δανία για  να προσφέρει το στέμμα στο νέο βασιλιά. Ενώ διεξάγονταν   οι διαπραγματεύσεις…η  αγγλική Κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταλείψει τα Επτάνησα…η ενέργεια αυτή δεν ήταν ασφαλώς άσχετη προς τα γενικότερα συμφέροντα της Αγγλίας για την αύξηση της πολιτικής  επιρροής της …».

Η κ. Καλού, καταγόμενη από το Αργοστόλι, ως Πρόεδρος Σωματείου Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Χαλανδρίου και περιοχής, μού ζήτησε(το 2001) μια επετειακή ομιλία (για την 21-5-1864) και μου έδωσε την αφορμή γι’ αυτή την αναζήτηση.

Ιωάννης Γ. Καταπόδης, Τέσσερις αιώνες διπλωματικής δραστηριότητας στον Ευρωπαϊκό Χώρο (1848-1959).Αθήνα 1996, σελ. 363-76.

Για τη φθορά και την έξωση του Όθωνος συνετέλεσε και η αγγλική πολιτική, που αναδείχτηκε «απηνής διώκτις τους Όθωνος» έχει γράψει στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τ. ΙΕ΄σελ. 199) ο αρμόδιος συνεργάτης επικαλούμενος και παλαιότερον ερευνητή, τον Κυριακίδη.

Αναλυτικά στοιχεία για την αναζήτηση «κατάλληλου» υποψηφίου βρίσκουμε στα βιβλία:

Γ. Ρούσσου, Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Δ΄, σελ. 102-134.

Γιάννη Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τ. ΧΙΙ, κεφ. ΙΑ: «Τα παρασκήνια της εκλογής του Γεωργίου Α΄».

Επίσης, ΙΕΕ, τ. ΙΓ΄, σελ. 222-226.

Και πολλές δεκαετίες νωρίτερα μία μονογραφία του Γ. Φιλάρετου, με τίτλο: Ξενοκρατία και Βασιλεία εν Ελλάδι. Ο Φιλάρετος πρώτος είχε ερευνήσει πρωτογενές υλικό, Πρακτικά συνεδρίασης του Βρετανικού Κοινοβουλίου, όταν ο Υφυπουργός Εξωτερικών του 1863 ανακοίνωνε τα αγαθά για τη Βρετανία αποτελέσματα αγγλοδανικής διαπραγμάτευσης για τους όρους  αγοράς ενός ανήλικου νεανία για το ρόλο του βασιλιά στην Ελλάδα.

Το Φεβρουάριο του 1830 υπογράφτηκαν στο Λονδίνο  τρία Πρωτόκολλα από τις λεγόμενες «Προστάτριες Δυνάμεις» (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Με το πρώτο οριζόταν ότι: «Η Ελλάς θα αποτελέσει Κράτος Ανεξάρτητον…» Και ο ανώτατος άρχων…δεν θα ανήκε στις δυναστείες των Προστατριών Δυνάμεων. (Ιωάννης Γ. Καταπόδης, Τέσσερις Αιώνες Διπλωματικής Δραστηριότητας   (1848-1959), Αθήνα 1996, σελ. 332 .

Το Σύνταγμα του 1864 (άρθρο 32 όριζε: «Ο βασιλεύς,,,συνομολογεί συνθήκας ειρήνης, συμμαχίας και εμπορίας, ανακοινώνει δε αυτάς εις την Βουλήν…. άμα το συμφέρον και η ασφάλεια του Κράτους επιτρέψωσιν τούτο».

Κατά το άρθρο 42 του Συντάγματος 1864: «Η βασιλική χορηγία …, εν η συμπεριλαμβάνεται και το παρά της πρώην Ιονίου Βουλής ψηφισθέν ποσόν, ορίζεται εις δραχμάς….».

Δείτε τη σημείωση 5, όπου καταχωρήσαμε τη μονογραφία του Γ. Φιλάρετου.

Το πρώτο ρήγμα του αναχώματος δημιουργήθηκε με το ρωσοτουρκικό πόλεμο  του 1877-78 και τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου,  που ακολούθησε. Και επισκευή του  ρήγματος επιτεύχθηκε με το Συνέδριο του Βερολίνου  τον ίδιο χρόνο ύστερα από κινητοποίηση όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων, την οποία πέτυχε πολύ γρήγορα η βρετανική διπλωματία.

Την ελληνική αντιπροσωπεία αποτελούσαν οι: Κων. Κανάρης, Θρασύβουλος Ζαΐμης  και Δ. Γρίβας.

¹² Διάγγελμα του νέου βασιλιά (19 Οκτ. 1863):

«Αναβαίνων του θρόνου, εφ’ ον με εκάλεσε η ψήφος υμών…Ο σκοπός της φιλοδοξίας μου έσεται  ούτος: να καταστήσω την Ελλάδα …πρότυπον βασιλείου εν τη Ανατολή». Και εργάστηκε πραγματικά προς αυτή την κατεύθυνση.

Βήμα πρώτο: Αναχαίτισε την ορμή του Χαρίλαου Τρικούπη, που έφερε τη μυστική συμφωνία συμμαχίας με τους Σέρβους από το Φεσλάου (1867). Σημείωσε ο ίδιος  ο Γεώργιος τόσους ενδοιασμούς ως παρατηρήσεις για την εφαρμογή  τέτοιας συνθήκης, που αναρωτιέται κανείς αν αποτελούν έκφραση φόβου ή έμμεση εφαρμογή της βρετανικής Οδηγίας για Ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας….(Αναλυτικά στοιχεία στο βιβλίο του Σπ.. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τ. Β΄(1863-1909), σ. 60-63.

Βήμα δεύτερο: Ανάμειξη διαρκής στην εσωτερική πολιτική, ώσπου εξώθησε τον Τρικούπη στο γνωστό άρθρο διαμαρτυρίας:  « Τις πταίει» (1875),

Βήμα τρίτο: Έσπευσε να σώσει τις μετοχές του στο χρηματιστήριο του Λονδίνου και αποκάλυψε έτσι στους χρηματιστηριακούς κύκλους την «πτώχευση» (1892)

Βλέπε Γιάννη Κορδάτου, ο.π. , κεφ. ΛΘ΄: «Τα παρασκήνια  της Χρεοκοπίας (του 1892), ειδικότερα στη σελ. 520, υποσημ. 3.

Για την φαινομενικά ανερμήνευτη άρνηση των δυο κορυφαίων Ριζοσπαστών να είναι υποψήφιοι για την «τελική πράξη» γράφουν οι : Ν. Μοσχονάς, ο.π. ,σελ. 233

Γ. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Κεφαλονιάς, Β΄ και άλλοι.

Γ. Φιλάρετου, με τίτλο: Ξενοκρατία και Βασιλεία εν Ελλάδι (που βασίζεται στα Πρακτικά ειδικής συνεδρίασης του Βρετανικού Κοινοβουλίου το Μάρτιο του 1864.

Τα Έγγραφα τα αφορώντα  την Ένωση , έκδοση του Υπουργείου Εξωτερικών, 1864, τα αξιοποίησε ως τεκμήριο πρώτο, όσο εγώ γνωρίζω, ο Σ. Θ. Λάσκαρις γράφοντας   (το1930) το έργο του : Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η  Ένωση .της Επτανήσου  (και αργότερα τη γενικότερη Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος1821-1914, έκδοση το 1947).

Με τον πρώτο όρο εννοούμε , λογουχάρη, την επίσκεψη των Κανάρη , Ζαΐμη, Γρίβα. στην Κοπεγχάγη, για να επιδώσουν το στέμμα στον νέο βασιλιά ή την αποστολή Ζαΐμη στην Κέρκυρα για τη γιορτή της Ένωσης, 21-5-1864. Με το δεύτερο όρο εννοούμε  φανερές ή κρυφές κρατικές συμφωνίες, συμβάσεις, πρωτόκολλα, λ.χ. τα ποικίλα έγγραφα του τόμου: Υπ. Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα επί του Επτανησιακού Ζητήματος, 1864.

  Από τη σχετική με το όλο θέμα βιβλιογραφία καταγράφουμε:

.α΄.Το μοναδικό βιβλίο όπου οι πρωτογενείς πηγές:

Τα Έγγραφα τα αφορώντα την Ένωσιν της Επτανήσου, (έκδοση του Υπ. Εξωτ. Δια του Εθνικού τυπογραφείου, 1864).

.β΄. Δυο βιβλία που οι συγγραφείς τους γνώριζαν το πρωτογενές υλικό και έγραψαν με αυτό ως τεκμήριο:

Γεωργίου Φιλαρέτου, Ξενοκρατία και Βασιλεία εν Ελλάδι, 1897.

Σ.Θ. Λάσκαρι, Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η Ένωσις της Επτανήσου, 1930.

.γ΄. Μερικές συγγραφές που καταχωρίζουν αναλυτικά στοιχεία με βάση τα παραπάνω   (Εγγραφα του 1864 – Φιλάρετου- Λάσκαρι):

Γεωργίου Ρούσσου, Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, τ. Δ΄,σελ. 101-136.

(Ιωάννης Γ. Καταπόδης, Τέσσερις Αιώνες Διπλωματικής Δραστηριότητας   (1848-1959),.Αθήνα 1996, σελ. 378-390: «Το πλέγμα των Συνθηκών….της Ένωσης».

Γιάννης Κορδάτος, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τ. 12 (1862-1900), όπου κεφ. με τίτλο: «Τα παρασκήνια της εκλογής του Γεωργίου».

Εκδοτικής Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΓ΄, σελ. 233-235 (για την Ένωση της Επτανήσου), των οποίων ο συντάκτης είναι προφανές ότι γνώριζε τον τόμο των Εγγράφων του 1864.

Πολύ κατατοπιστικό για το θέμα μας είναι το κεφάλαιο «Πολιτικές εξελίξεις (στην Επτάνησο) ως την Ένωση» στο βιβλίο του Γ. Μοσχόπουλου, Ιστορία της Κεφαλονιάς, τ. Β΄, σελ. 180-202 (εκδ. «Κέφαλος», 1988).