12:31 | 10 Ιουλ. 2016 | tvxs
Ναόμι Κλάιν
Ο Έντουαρντ Σαΐντ υπήρξε κι εξακολουθεί να είναι ένας από του πιο οδυνηρά διαυγείς θεωρητικούς της εξορίας και του νόστου – ο νόστος όμως του Σαΐντ, όπως ο ίδιος καθιστούσε πάντα σαφές, αφορούσε έναν τόπο, μια πατρίδα, που είχε αλλοτριωθεί τόσο ριζικά, ώστε σχεδόν δεν υπήρχε στην πραγματικότητα.
Η θέση του ήταν περίπλοκη: Υπερασπίστηκε με πάθος το δικαίωμα της επιστροφής σε αυτήν, χωρίς ποτέ να υποστηρίζει ότι η πατρίδα ήταν καθορισμένη. Εκείνο που είχε σημασία, ήταν η αρχή του σεβασμού και της ισοτιμίας όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ανάγκη να διαπνέονται οι πολιτικές και οι δράσεις μας από μια επανορθωτική δικαιοσύνη. Άποψη απολύτως καίρια, σε εποχές όπως η δική μας όπου ακτές διαβρώνονται, έθνη εξαφανίζονται κάτω από την ανερχόμενη στάθμη της θάλασσας, που οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, οι οποίοι συντηρούν ολόκληρα οικοσυστήματα και πολιτισμούς, αποχρωματίζονται, που η Αρκτική μαλακώνει. Τούτο συμβαίνει επειδή η λαχτάρα για μια ριζικά αλλαγμένη πατρίδα – μια πατρίδα που μπορεί πια να μην υπάρχει – είναι κάτι το οποίο πολύ γρήγορα και με τραγικό τρόπο παγκοσμιοποιείται.
Τον περασμένο Μάρτιο δημοσιεύθηκαν δύο σοβαρές μελέτες, αφότου αξιολογήθηκαν από ομοτίμους, οι οποίες προειδοποιούν ότι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να επέλθει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μέχρι πρότινος πιστεύαμε. Εις εκ των συγγραφέων της πρώτης μελέτης, ο James Hansen – ίσως ο πιο έγκριτος κλιματολόγος στον κόσμο – προειδοποίησε ότι με τον τρέχοντα ρυθμό εκπομπών αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, υπάρχει κίνδυνος «να χαθούν όλες οι παράκτιες πόλεις, οι περισσότερες από τις μεγαλουπόλεις του κόσμου και ολόκληρη η ιστορία τους», πράγμα που θα συμβεί όχι σε χιλιάδες χρόνια από τώρα, αλλά ήδη εντός του αιώνα που διανύουμε. Αν δεν απαιτήσουμε ριζική αλλαγή, κατευθυνόμαστε ολοταχώς προς έναν κόσμο, όπου άνθρωποι θα αναζητούν μια πατρίδα, που δεν θα υπάρχει πια.
Ο Σαΐντ λοιπόν, μας βοηθά να φανταστούμε με τι θα μοιάζει αυτό, εκλαϊκεύοντας τον αραβικό όρο «σουμούντ» («αντίσταση, κράτημα») για να περιγράψει την σθεναρή άρνηση να εγκαταλείψει κάποιος την γη του, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες εκδίωξης, έστω κι αν περιβάλλεται από διαρκή κίνδυνο. Η λέξη αυτή, που παραπέμπει περισσότερο σε μέρη όπως η Χεβρώνα και η Γάζα, θα μπορούσε σήμερα να ειπωθεί κάλλιστα και από τους κατοίκους των παράκτιων περιοχών της Λουϊζιάνας που έχουν υψώσει τα σπίτια τους σε πιλοτή, ώστε να μην χρειαστεί να τα εκκενώσουν ή από τους νησιώτες του Ειρηνικού που το σύνθημά τους είναι «Δεν πνιγόμαστε. Αγωνιζόμαστε».
Σε χώρες όπως οι Νήσοι Μάρσαλ, Φίτζι ή Τουβαλού έχουν συνειδητοποιήσει ότι όσο η άνοδος της στάθμης των υδάτων είναι αναπόφευκτη, τόσο οι χώρες τους δεν έχουν κανένα μέλλον. Αρνούνται όμως και την ιδέα να ασχοληθούν με θέματα επανεγκατάστασης, κάτι που δεν θα έπρατταν, ακόμη και αν υπήρχαν πιο ασφαλείς χώρες, που θα προσφέρονταν να ανοίξουν τα σύνορά τους – πράγμα που δεν έχει διασφαλιστεί, εφόσον οι κλιματικοί πρόσφυγες δεν αναγνωρίζονται από το διεθνές δίκαιο, επί του παρόντος. Αντί λοιπόν να ετοιμάζουν την έξοδό τους, αντιστέκονται ενεργά: άλλοτε μπλοκάροντας με τις παραδοσιακές πιρόγες τους, τα αυστραλιανά πλοία μεταφοράς άνθρακα, άλλοτε διαταράσσοντας τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα με την ενοχλητική παρουσία τους, απαιτώντας ακόμη πιο επιθετική δράση υπέρ του κλίματος. Aν λοιπόν υπάρχει κάτι, για το οποίο αξίζει κανείς να επιχαίρει μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, τον περασμένο Απρίλιο – και δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλά – ήρθε στο προσκήνιο μόνο και μόνο εξαιτίας της δράσης εντός του συγκεκριμένου πλαισίου ηθικών αρχών, αυτών της κλιματικής αντίστασης («σουμούντ»).
Παρά το γεγονός ότι έχουμε πλέον, επικίνδυνα υπερθερμάνει τον πλανήτη μας, οι κυβερνήσεις μας εξακολουθούν να αρνούνται την λήψη των απαραίτητων, για την ανάσχεση αυτής της τάσης, μέτρων. Παλαιότερα, πολλοί είχαν το δικαίωμα να επικαλούνται άγνοια. Την τελευταία τριακονταετία όμως, μετά την δημιουργία της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change) και την έναρξη των διαπραγματεύσεων για το κλίμα, η άρνηση μείωσης των εκπομπών αερίων συνοδευόταν από πλήρη επίγνωση των κινδύνων. Αυτού του είδους η έλλειψη σύνεσης θα ήταν λειτουργικά αδύνατη, εάν δεν υπήρχε ο θεσμικός ρατσισμός, έστω και σε λανθάνουσα μορφή. Δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τον Οριενταλισμό[1], χωρίς όλα εκείνα τα ισχυρά εργαλεία που υφίστανται, επιτρέποντας στους ισχυρούς να υποσκελίζουν τις ζωές των λιγότερο ισχυρών. Τα εν λόγω εργαλεία – που αποτιμούν την σχετική αξία του ανθρώπου – είναι εντέλει κι εκείνα που επιτρέπουν την διαγραφή ολόκληρων εθνών και αρχαίων πολιτισμών. Είναι τα κατ’ εξοχήν εργαλεία που επέτρεψαν αρχικά και την εξόρυξη όλου αυτού του άνθρακα.
*
Τα ορυκτά καύσιμα δεν αποτελούν τον μοναδικό παράγοντα που επιφέρει κλιματική αλλαγή – υπάρχει η βιομηχανική γεωργία και η αποψίλωση των δασών – αποτελούν ωστόσο, τον πιο κρίσιμο. Το γεγονός είναι, ότι τα ορυκτά καύσιμα είναι τόσο εγγενώς ρυπογόνα και τοξικά που επιτάσσουν θυσίες ανθρώπων και τόπων: ανθρώπων που οι πνεύμονες και τα σώματά τους μπορεί να θυσιαστούν για να εργαστούν στα ανθρακωρυχεία, ανθρώπων των οποίων η γη και τα ύδατα μπορεί να θυσιαστούν για την διάνοιξη ορυχείων υπαίθριας εκμετάλλευσης ή χώρων απόρριψης υδρογονανθράκων. Είναι χαρακτηριστικό εξάλλου, ότι μέχρι την δεκαετία του ’70 η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναφερόταν ανοιχτά σε ορισμένα τμήματα της χώρας που είχαν οριστεί ως «εθνικές περιοχές θυσίας».
Αρκεί να σκεφτούμε τα Απαλάχια όρη, που δεν δίστασαν να τα ανατινάξουν με σκοπό την εξόρυξη άνθρακα, επειδή υποτίθεται ότι η απομάκρυνση του άνθρακα από την κορυφή του βουνού είναι φθηνότερη από την εκσκαφή υπόγειων ορυγμάτων. Ή πάλι μπορούμε να αναφερθούμε σε παρόμοιες θυσίες που έγιναν και σε αστικές περιοχές, πλησίον εργοστασίων και διυλιστηρίων, στον βωμό της μετατροπής όλου αυτού του άνθρακα, σε ηλεκτρική ενέργεια. Στην Βόρειο Αμερική, παρατηρείται ότι υπάρχουν κοινότητες όπου η συντριπτική πλειονότητα των εγχρώμων, μαύρων και λατινοαμερικανών, αναγκάσθηκαν να επωμιστούν το τοξικό φορτίο του συλλογικού εθισμού μας στα ορυκτά καύσιμα, παρουσιάζοντας αισθητά υψηλότερα ποσοστά αναπνευστικών παθήσεων και καρκίνων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο αγώνων εναντίον του «περιβαλλοντικού ρατσισμού» ανδρώθηκε το κίνημα για την κλιματική δικαιοσύνη.
Οι ζώνες θυσίας στα ορυκτά καύσιμα είναι διάσπαρτες ανά την υδρόγειο. Ας αναφερθούμε στο παράδειγμα του Δέλτα του Νίγηρα, που κάθε χρόνο δηλητηριάζεται με απόρριψη πετρελαίου αντίστοιχη με εκείνη του ατυχήματος της Exxon Valdez, μια διαδικασία που ο Ken Saro-Wiwa (Κεν Σάρο-Ουίουα), είχε χαρακτηρίσει ως «οικολογική γενοκτονία» πριν να τον δολοφονήσει η κυβέρνηση της χώρας του, το 1995. Είχε μάλιστα πει, ότι οι εκτελέσεις των διαφόρων εθνοτικών ηγετών, έγιναν εξ ολοκλήρου «στον βωμό της Shell».
Στην χώρα μου πάλι, τον Καναδά, η απόφαση να εξορύσσουν πετρέλαιο από την πετρελαιοφόρο άμμο της Αλμπέρτας, που περιέχει πίσσα – μια ιδιαίτερα βαριά μορφή πετρελαίου – οδήγησε στην κατάλυση των συνθηκών με τα «Πρώτα Έθνη» [2], οι οποίες είχαν υπογραφεί με το Βρεταννικό Στέμμα και εγγυώντο ότι οι αυτόχθονες λαοί του Καναδά θα διατηρούσαν το δικαίωμα να κυνηγούν, να ψαρεύουν και να ζουν παραδοσιακά στην γη των προγόνων τους. Συνθήκες που κουρελιάστηκαν, αφού τα όποια δικαιώματα απορρέουν από αυτές δεν έχουν νόημα, την στιγμή που η γη βεβηλώνεται, τα ποτάμια μολύνονται, οι άλκες [3] και τα ψάρια είναι κατάστικτα από όγκους.
Και η κατάσταση χειροτερεύει: Το Φορτ Μακμάρεϋ – η πόλη που βρίσκεται στο κέντρο των αμμωδών πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων, εκεί όπου κατοικούν πολλοί από τους εργάτες και δαπανώνται πολλά από τα χρήματα – έχει μετατραπεί σε κολαστήριο, από την τόσο μεγάλη ζέστη και την ξηρασία. Κάτι που δεν είναι άμοιρο τού τι εξορύσσεται στην περιοχή.
Μετάφραση – Επιμέλεια: Γεωργία Πρωτογέρου
Διαβάστε επίσης:
- Άσε τους άλλους να πνιγούν (ΜΕΡΟΣ Α’)
- «Αυτό αλλάζει τα πάντα: Καπιταλισμός εναντίον κλίματος» – Το νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν
[1] ΣτΜ: Στο δοκίμιό του με τίτλο «Οριενταλισμός» («Orientalism»), το πιο σημαντικό και διάσημο βιβλίο του, ο Έντουαρντ Σαΐντ προχωρά σε μια κριτική μελέτη της δυτικής αντίληψης για το «εξωτικό» και πιο συγκεκριμένα για την Ανατολή (orient) από την περίοδο του Διαφωτισμού έως τον 20ό αιώνα. Εκδόθηκε το 1978 και αποτέλεσε αφετηρία ευρύτατων συζητήσεων σε διεθνές επίπεδο. Η επιρροή του έργου στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες είναι τεράστια. Με αφετηρία την έννοια του οριενταλισμού τον 19ο αιώνα, που αφορούσε στην επίδραση του πολιτισμού της Ανατολής στην δυτική τέχνη και λογοτεχνία και την υιοθέτηση γραφικών πλευρών του τρόπου ζωής από την Δύση, ο Σαΐντ προχωρά στην διαμόρφωση ενός τρόπου σκέψης ο οποίος βασίζεται σε μια οντολογική και επιστημολογική διάκριση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, για να φτάσει στο ότι ο οριενταλισμός, με την αρνητική σημερινή του χροιά, είναι ένας θεσμός και μηχανισμός που κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας είχε τη δύναμη «να κυριαρχεί, να αναδιοργανώνει και να ασκεί εξουσία στην Ανατολή» και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι καλλιεργήθηκε συστηματικά στο πλατύ κοινό η εντύπωση της κατωτερότητας των λαών και πολιτισμών του αραβικού κόσμου και της Ανατολής και η υπεροχή εκείνων της Δύσης, προσφέροντας άλλοθι στις προσπάθειες της τελευταίας να κυριαρχήσει επάνω τους.
[2] ΣτΜ: Τα «Πρώτα Έθνη» υπάγονται στους «Αυτόχθονες λαούς του Καναδά» και περιλαμβάνουν τις υπόλοιπες ιθαγενείς φυλές (πλην των Ινουΐτ και των μιγάδων), που παλαιότερα αποκαλούντο Ινδιάνοι.
[3] ΣτΜ: Η άλκη είναι είδος ελάφου που ενδημεί στην Βόρειο Αμερική (moose) και στην Ευρασία (elk).
* Η Naomi Klein (Ναόμι Κλάιν) είναι συγγραφέας των έργων:
- Αυτό αλλάζει τα πάντα: Καπιταλισμός εναντίον κλίματος,
- Το Δόγμα του Σοκ: Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής,
- No Logo: No space, no choice, no jobs κ.ά.
Το παραπάνω δοκίμιο αποτελεί αποτύπωση της ομιλίας της στην ετήσια διάλεξη της δεκαπενθήμερης επιθεώρησης The London Review of Books (5/5/2016) για τον Edward W. Said (1935-2003) παλαιστινιακής καταγωγής Αμερικανό κριτικό λογοτεχνίας, πανεπιστημιακό και διανοούμενο, εισηγητή της σύγχρονης έννοιας του όρου Οριενταλισμός.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ…
Το κουτί της Πανδώρας και η χαμένη ελπίδα
){kind=link}