cogito ergo sum | 16 Σεπτεμβρίου 2016
 |
| Από παντού στον Μελιγαλά: Διαβολίτσι 7 χλμ, Καρνάσι 15 χλμ, Ψάρι 22 χλμ, Πεταλίδι 40 χλμ… Όλως τυχαίως, από τα 21 ονόματα των Τσουκαλέικων, τα 17 ανήκουν σε στρατιώτες. |
Εν πάση περιπτώσει, η δουλειά στον Μελιγαλά γίνεται από τον Καψάσκη και την ομάδα του. Στην έκθεσή του ο ιατροδικαστής βεβαιώνει ότι ανέσυρε 708 πτώματα, όλα ενηλίκων ανδρών εκτός από δύο που ανήκαν σε γυναίκες. Με άλλα λόγια, τα ευρήματα του Καψάσκη δεν στοιχειοθετούν κανενός είδους σφαγή γυναικόπαιδων. Βέβαια, η εθνικόφρων βιβλιογραφία επιμένει ότι το συνεργείο σταμάτησε την δουλειά του πριν βγάλει όλα τα πτώματα, επειδή οι εργάτες δεν άντεχαν άλλο την δυσοσμία, όμως δεν νομίζω ότι πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά αυτόν τον ισχυρισμό.
Στο βιβλίο του “Η πηγάδα του Μελιγαλά”, το οποίο διανέμει δωρεάν στους “προσκυνητές” ο Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας, ο συνταγματάρχης Ηλίας Θεοδωρόπουλος καταγράφει σε ειδικό παράρτημα με τίτλο “Πάνθεον ηρώων” 1.144 ονόματα. Ανάμεσά τους βρίσκονται 18 γυναίκες, ελάχιστοι έφηβοι και ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ίδιο βιβλίο διαβάζουμε για “το μεγάλο ομαδικό έγκλημα 1500 ελλήνων”, για μια πηγάδα που “μετατρέπεται σε τάφο 1500 και πλέον ελλήνων”, για “τάφον 2000 και πλέον εθνικοφρόνων” και για σφαγές που έγιναν “εις Μελιγαλά και τα περίχωρα 2000 ατόμων”, οπότε η οποιαδήποτε σοβαρότητα του κυρίου συνταγματάρχου πάει περίπατο.
Μια προσπάθεια καταγραφής κάνει και ο Κοσμάς Αντωνόπουλος στο ογκώδες “Εθνική Αντίστασις 1941-1945”, αναφέροντας στοιχεία 699 “δολοφονηθέντων”, αν και κατά την διήγηση κάνει λόγο για 2100 δολοφονηθέντες. Ο Κωνσταντίνος Αντωνίου, στον Γ2 τόμο του πολύτομου (και βραβευμένου, για ευνόητους λόγους) έργου του “Ιστορία ελληνικής βασιλικής χωροφυλακής 1833-1967”, αναφέρει ότι “χίλια εννεακόσια άτομα εσφαγιάσθησαν και τα πτώματά των ερρίφθησαν εις μίαν βαθείαν χαράδραν ήτις επολιτογραφήθη διά την φρίκην της ως πηγάδα του Μελιγαλά”. Την ίδια εποχή, το περιοδικό τἠς χωροφυλακής κάνει ελαφρώς συντηρητικώτερους υπολογισμούς και βρίσκει στην πηγάδα “περί τα 1800 άτομα πάσης ηλικίας και φύλου”.
Η πιο τραβηγμένη επίσημα διατυπωμένη άποψη ανήκει στην Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Στον όγδοο -και τελευταίο- τόμο της σειράς “Αρχεία Εθνικής Αντίστασης”, τα θύματα των κομμουνιστών υπολογίζονται “άνω των 3500, κατά μετριωτάτους υπολογισμούς”. Αλλά είπαμε ήδη ότι το περί Μελιγαλά κεφάλαιο ανέλαβε να συγγράψει ο γνωστός μας υποδιοικητής του Τ.Α. Μελιγαλά Παναγιώτης Καζάκος.
Υπάρχουν όμως και πιο μαζεμένοι αριθμοί. Το επίσημο ανακοινωθέν τού ΕΛΑΣ έκανε λόγο για “60 νεκρούς αντάρτες και 800 Ράλληδες” (προσμετρώντας προφανώς και τους νεκρούς της τριήμερης μάχης), αριθμός που δεν απέχει πολύ από το νούμερο του Καψάσκη. Μια προσπάθεια καταγραφής που κάνει ο Σπύρος Ξιάρχος στο βιβλίο του “Η αλήθεια για τον Μελιγαλά”, αναφέρει 120 νεκρούς κατά την μάχη και 280-350 εκτελεσμένους στην πηγάδα. Βέβαια, υπάρχουν και κείμενα που μιλάνε για 5000 νεκρούς αλλά ας μη τα πάρουμε στα σοβαρά.
Στο διάβα των χρόνων, η πηγάδα και τα “εγκλήματα των κομμουνιστών” έγιναν αντικείμενο κάθε λογής εκμετάλλευσης. Ανακαλύφθηκαν θύματα εκεί που δεν υπήρχαν και γεννήθηκαν ήρωες δίχως να τους έχει γεννήσει μάνα. Φτιάχτηκαν μέχρι και τάφοι με ονόματα που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα γεγονότα. Αποκορύφωμα αυτής της σπέκουλας είναι η φωτογραφία ενός τάφου με την ένδειξη“Σπύρος Ι. Τσώνος – Εκτελέσθη εν Μελιγαλά την 15/9/1944 – Ετών 4”, η οποία κυκλοφορεί ευρέως σε εθνικιστικούς ιστοτόπους παρ’ ότι η ένδειξη έχει καταγγελθεί ως ψευδής. Ο “Σπύρος Ι. Τσιώνος” (και όχι Τσώνος) που εκτελέστηκε στην πηγάδα ήταν ένας κτηματίας από το χωριό Αγριλιά ετών 41. Σαράντα ενός ήταν ο άνθρωπος αλλά ο λιθοξόος ξέχασε προφανώς να χαράξει τον άσσο. Αρκεί μια ματιά στο “Πάνθεον ηρώων” του συνταγματάρχη Θεοδωρόπουλου για να μας πείσει.
 |
| Μελιγαλάς: τάφοι-μαϊμού ανύπαρκτων θυμάτων. Ο γκαιμπελσισμός σε όλο του το μεγαλείο. |
Θα κλείσουμε για σήμερα με μια παρατήρηση και μια απορία. Η εαμική πλευρά ισχυρίζεται ότι όσοι εκτελέστηκαν ήσαν προδότες, δωσίλογοι, εγκληματίες κλπ. Η εθνικόφρων πλευρά υποστηρίζει ότι οι ελασίτες σκότωναν αδιακρίτως όποιον δεν ήταν κομμουνιστής. Οι πρώτοι λένε πως στον Μελιγαλά είχαν μαζευτεί όλα τα αποβράσματα της ευρύτερης περιοχής για να γλιτώσουν από τον ΕΛΑΣ και από την οργή του κόσμου. Οι δεύτεροι διατυμπανίζουν ότι στην πόλη βρέθηκαν απλοί άνθρωποι που δεν είχαν σχέση με όλα αυτά.
Εμείς δεν μπορούμε να ξέρουμε πού βρίσκεται η αλήθεια. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι ο πίνακας των θυμάτων και οι μαρμάρινες πλάκες στον χώρο τού “μνημείου” καταγράφουν ονόματα από 61 διαφορετικές κοινότητες, πολλές των οποίων βρίσκονται δεκάδες χιλιόμετρα μακρυά από τον Μελιγαλά. Ομολογώ ότι είμαι πολύ περίεργος να ακούσω από την πλευρά των εθνικοφρόνων μια λογική εξήγηση για το πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί μαζεμένοι σε μια κωμόπολη στην οποία ήταν γνωστό πως πλησίαζαν οι αντάρτες και ήταν σίγουρο πως θα γινόταν σκοτωμός. Αν ήταν απλοί άνθρωποι που απλώς φοβόντουσαν την κομμουνιστική θηριωδία (γιατί άραγε;), δεν θα έπρεπε να καταφύγουν οπουδήποτε αλλού αντί να πάνε στο στόμα του λύκου και, μάλιστα, συν γυναιξί και τέκνοις;
————————————–
Σημείωση
Κρατώ σημειώσεις από όλα τα σχόλια και τις απορίες των αναγνωστών και ομολογώ ότι όλα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Δεν σκοπεύω να αφήσω τίποτε αναπάντητο. Λίγη υπομονή ώσπου να ολοκληρώσω με το υλικό που έχω συγκεντρώσει και στο τέλος θα συζητήσουμε τα πάντα. Στο μεταξύ, πρέπει να υπενθυμίσω ότι δεν διεκδικώ το αλάθητο, οπότε κάθε υπόδειξη για διόρθωση γίνεται δεκτή με ευχαρίστηση.
15 Σεπτεμβρίου 2016
Στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν, οι ταγματασφαλίτες του Στούπα εγκαταλείπουν την βάση τους και κινούνται νότια. Οι ελασίτες τούς καταδιώκουν και, τελικά, καταφέρνουν να στριμώξουν τους περισσότερους απ’ αυτούς στην Πύλο. Όσοι γλιτώνουν από τα πυρά των ανταρτών, οχυρώνονται στο κάστρο της Πύλου, ανάμεσά τους κι ο ίδιος ο Στούπας. Οι ταγματασφαλίτες δεν έχουν ελπίδα να ξεφύγουν και δεν μπορούν να ελπίζουν σε οποιαδήποτε βοήθεια απ’ έξω. Η τελική έκβαση είναι θέμα χρόνου. Πριν ξημερώσει η 24η Σεπτεμβρίου, ο αποκαμωμένος Στούπας αυτοκτονεί. Μετά την Ηλεία, είναι πλέον καθαρή από μιάσματα και η Μεσσηνία. Ο ΕΛΑΣ μπορεί πια να κινηθεί βόρεια για να καθαρίσει και τον υπόλοιπο Μορηά. Τα Τ.Α. του Κουρκουλάκου στην Πάτρα αντέχουν ακόμη…
 |
| Αριστερά: Ο δωσίλογος ταγματάρχης των T.A. Παναγιώτης Στούπας – Κέντρο και δεξιά: Η πατρίς, ευγνωμονούσα τους συνεργάτες των κατακτητών, κατασκευάζει προς τιμή τους ηρώα και ανδριάντες… |
Ας επιστρέψουμε, όμως, στον Μελιγαλά. Ο Άρης μπορεί να έφυγε για να κυνηγήσει τον Στούπα αλλά άφησε πίσω του μια μικρή δύναμη, η οποία είχε ως έργο την επιτήρηση των αιχμαλώτων και τις ανακρίσεις που θα οδηγούσαν στο ξεσκαρτάρισμά τους σε κοινούς εγκληματίες και μη, ώστε να αποφασιστεί ποιοι θα αφεθούν ελεύθεροι και ποιοι θα παραδοθούν στον κυβερνητικό στρατό στην Τρίπολη για να λογοδοτήσουν, όπως ήταν η συμφωνία. Σημειωτέον ότι σε όλη αυτή την διαδικασία συμμετείχαν ενεργά και οι άγγλοι.
Παρένθεση. Ο Μελιγαλάς εκείνη την εποχή ήταν μια κωμόπολη 2.500 κατοίκων. Όμως, όταν άρχισαν να μαζεύονται εκεί οι ταγματασφαλίτες και οι λογής-λογής προδότες και δωσίλογοι από την Καλαμάτα και την ευρύτερη περιοχή, ο πληθυσμός τουλάχιστον τριπλασιάστηκε. Μιας και όλοι αυτοί εγκατέλειπαν τις εστίες τους για να γλιτώσουν την οργή των συγχωριανών τους (λόγω των εγκλημάτων που είχαν διαπράξει), κουβάλησαν μαζί και τις οικογένειές τους αλλά και όσο από το βιός τους μπορούσαν να μεταφέρουν. Κλείνει η παρένθεση.
Όταν το απόγευμα του Σαββάτου 16 Σεπτεμβρίου ο ελασίτικος στρατός αποχώρησε από τον Μελιγαλά, μπήκαν στην πόλη οι χιλιάδες των χωρικών που καραδοκούσαν διψασμένοι για εκδίκηση. Η μυρωδιά του θανάτου άρχισε να γίνεται έντονη. Άρχισε το πλιάτσικο ενώ κάποιοι από τους εισβολείς άρχισαν να βάζουν φωτιά σε όποιο σπίτι εντόπιζαν κάποιο μέλος οικογενείας γνωστού τους ταγματασφαλίτη. Από μαρτυρίες διασωθέντων, πιστοποιείται ότι μια ομάδα ανταρτών υπό τον καπετάν-Φώτη (Αποστολόπουλο), με την απειλή των όπλων, κατάφερε να βάλει φρένο στις πυρπολήσεις.
Στο Μπεζεστένι, μια άλλη ομάδα ανταρτών υπό τον καπετάνιο Αρίστο Καμαρινό (μετέπειτα ταγματάρχη του ΔΣΕ) προσπαθεί με νύχια και με δόντια να κρατήσει το μαινόμενο πλήθος μακρυά από τους κρατούμενους. Στην αρχή τα καταφέρνουν μάλλον εύκολα, βάζοντας τριγύρω ψεύτικες πινακίδες με την ένδειξη “Προσοχή! Νάρκες!” αλλά σύντομα η “απάτη” γίνεται αντιληπτή. Πιο πέρα, ο λοχαγός Ευάγγελος Μαχαίρας (ο κατοπινός πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών), με το ένα χέρι λαβωμένο και δεμένο, δεν διστάζει να αντιμετωπίσει το πλήθος μόνο με το πιστόλι του. Σχεδόν τους βρίζει: “Τώρα ήρθατε να πάρετε εκδίκηση; Τρεις μέρες που βάσταξε η μάχη, πού ήσασταν;”.
 |
| Καλαμάτα, 20/2/1944: Ο νομάρχης Περρωτής και ο δήμαρχος Καρατζάς καταθέτουν στέφανον “εκ μέρους ολοκλήρου του πληθυσμού” στην κηδεία γερμανών στρατιωτών. Αηδία… |
Αυτά που λέγονται και γράφονται για όσα ακολούθησαν, δεν είναι εύκολο να διασταυρωθούν ή να ελεγχθούν. Επί δεκαετίες και υπό την ανοχή ή την ευλογία του αστικού κράτους, οι ηττημένοι μιλάνε για εγκλήματα των ανταρτών, για σφαγές, για λεηλασίες κλπ, ενώ η αλήθεια είναι αυτή που είπαμε πρωτύτερα, ότι δηλαδή οι αντάρτες έφυγαν την επομένη της μάχης για να κυνηγήσουν τον Στούπα. Το “έγκλημά” τους είναι ότι δεν άφησαν πίσω δύναμη ικανή να αναχαιτίσει τα οργισμένα πλήθη, που έψαχναν εκδίκηση. Ίσως κάποιος να μπορούσε να κατηγορήσει τον ΕΛΑΣ ότι ηθελημένα άφησε πίσω ελάχιστους άνδρες αλλά η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις.
Το γεγονός είναι πως, όταν τέλειωσαν οι ανακρίσεις, οι ελασίτες άφησαν ελεύθερους εκατοντάδες κρατουμένων, για τους οποίους δεν προέκυψαν επιβαρυντικά στοιχεία (κυρίως συζύγους και παιδιά των ταγματασφαλιτών). Στην συνέχεια, φόρτωσαν όσους οι ανακρίσεις κατέδειξαν ως εγκληματίες σε φορτηγά και τους μετέφεραν στην Καλαμάτα όπου θα δικάζονταν, όπως ακριβώς είχαν δικαστεί κι όσοι είχαν συλληφθεί λίγες μέρες νωρίτερα, κατά την απελευθέρωση της πόλης. Καθώς τα φορτηγά διέσχιζαν την οδό Αριστομένους, έξω από το κτήριο της Τράπεζας της Ελλάδος (μετά την Παυσανίου) περικυκλώθηκαν από στίφη λαού τα οποία απαιτούσαν την εκτέλεση των κρατουμένων. Οι μαρτυρίες λένε πως οι συνοδοί αντάρτες προσπάθησαν να συγκρατήσουν τον όχλο, έστω κι αν κάποιοι ισχυρίζονται ότι αυτό έγινε για τα μάτια του κόσμου. Το γεγονός είναι πως το πλήθος άρπαξε τους κρατούμενους και τους λυντσάρησε επί τόπου ενώ καμμιά εικοσαριά απ’ αυτούς (ανάμεσά τους και τον Περρωτή) τους κρέμασαν από τις κολώνες του δημοτικού φωτισμού που βρίσκονταν γύρω-γύρω στην Κεντρική Πλατεία. Οι ελάχιστοι που διασώθηκαν, χάρη στις προσπάθειες των ανταρτών, φυγαδεύτηκαν στην Τρίπολη.
Πίσω, στον Μελιγαλά, η απομείνασα ελασίτικη δύναμη πρέπει να φροντίσει να μεταφερθούν οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι στην Τρίπολη, για να παραδοθούν στις κυβερνητικές δυνάμεις. Εδώ η ιστορία χάνεται στην αχλύ των εικασιών, των δοξασιών και του μύθου. Σύμφωνα με μια εκδοχή, τα μανιασμένα πλήθη αρπάζουν τους κρατούμενους και τους μεταφέρουν στα χωριά καταγωγής τους, όπου τους εκτελούν σε δημόσια θέα. Μάλιστα δε, δίνουν και συγκεκριμένα νούμερα: η Οιχαλία άρπαξε και εκτέλεσε 15 κρατούμενους, το Νησί άλλους 13 κλπ, ενώ ανεβάζουν τον αριθμό των κατ’ αυτό τον τρόπο εκτελεσμένων στα διάφορα χωριά (Μερόπη, Σολάκι, Ανθούσα, Νεοχώρι, Σκάλα κλπ μέχρι και την Μεσσήνη) σε 710. Εννοείται ότι, στο πέρασμα των χρόνων, για όλους αυτούς βρέθηκε κάποιος “μάρτυρας” να πιστοποιήσει την δολοφονία τους επειδή την “είδε με τα μάτια του” ή επειδή την είδε κάποιος γνωστός του και του την διηγήθηκε ή επειδή ο εκτελεσμένος ήταν συγγενής του κλπ.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, οι αντάρτες έβγαζαν τους κρατούμενους από το Μπεζεστένι ανά τριάδες (ή δεκάδες ή εικοσάδες ή και εκατοντάδες, ανάλογα με την “μαρτυρία”) και, δεμένους με καλώδιο (ή με σύρμα ή και με αγκαθωτό συρματόπλεγμα, πάλι ανάλογα με την “μαρτυρία”), τους οδηγούσαν δυο χιλιόμετρα μακρύτερα, σε μια ημιτελή δεξαμενή -την γνωστή ως “πηγάδα” και προορισμένη για την ύδρευση της πόλης- όπου τους έρριχναν αφού πρώτα τους έσφαζαν. Μια παραλλαγή αυτής της εκδοχής υποστηρίζει ότι οι αντάρτες παρέδιδαν τους κρατούμενους στο αφηνιασμένο πλήθος κι εκείνο τους οδηγούσε στην πηγάδα και τους έσφαζε ενώ υπάρχει και η εκδοχή ότι το πλήθος άρπαζε τους προδότες δωσίλογους με την βία και τους σκότωνε.
 |
| Καλαμάτα, 13/9/1944: Ο δωσίλογος δήμαρχος Ηλίας Καρατζάς απολογείται στο στρατοδικείο του ΕΛΑΣ [Φωτογραφία από το άλμπουμ “Η Καλαμάτα μέσα από τον φακό του Χρήστου Αλειφέρη 1937-1974”] |
Πού βρίσκεται κρυμμένη η αλήθεια; Φοβάμαι πως, με απόλυτη βεβαιότητα, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Εκείνο που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι στην μάχη του Μελιγαλά πήραν μέρος 1.000 – 1.200 ελασίτες αντάρτες, οι οποίοι ανεχώρησαν σχεδόν αμέσως μετά για Γαργαλιάνους, αφήνοντας πίσω μια ολιγάριθμη δύναμη η οποία μάλιστα έπρεπε να χωριστεί με τρόπο ώστε κάποιοι άνδρες να φυλάνε τους κρατούμενους και κάποιοι να οδηγήσουν στην Καλαμάτα εκείνους που επρόκειτο να δικαστούν. Παράλληλα, ξέρουμε ότι περίπου 4.000 χωρικοί χύμηξαν με τσεκούρια και δικράνια για να εκδικηθούν τους μέχρι πρό τινος δυνάστες τους.
Με αυτά τα δεδομένα, η απλή λογική λέει πως απ’ όλες τις παραπάνω εκδοχές πιθανώτερη είναι η τελευταία, χωρίς να αποκλείεται το γεγονός κάποιοι (ο αριθμός 710 είναι εξωπραγματικός) από τους αρπαγμένους αιχμαλώτους να μην οδηγήθηκαν στην “πηγάδα” αλλά στα χωριά τους όπου και εκτελέστηκαν. Σ’ αυτό το συμπέρασμα βοηθάνε άθελά τους όσοι “αυτόπτες μάρτυρες” βεβαιώνουν πως οι “εκτελέσεις” γίνονταν με μαχαίρια, τσεκούρια και… κονσερβοκούτια (!). Φυσικά, οι αμέτρητες μαρτυρίες “αυτοπτών” αυτοκαταρρίπτονται αφού δεν εξηγούν πώς γλίτωσαν τόσο πολλοί “αυτόπτες” από την δολοφονική μανία αιμοσταγών ανταρτών που βίαζαν κι έσφαζαν ακόμη και νήπια. Πάντως, η εκδοχή ότι οι ψόφιοι από την κούραση και το ξενύχτι αντάρτες πήγαιναν αρματωμένοι δυο χιλιόμετρα ποδαράτα κι άλλα δυο να γυρίσουν για να σφάξουν και να πετάξουν στην “πηγάδα” 3 ή 5 ή 10 ή 20 κρατούμενους κι άιντε ξανά και ξανά και ξανά, δεν αντέχει σε καμμιά λογική.
Όπως και νά ‘χει, το γεγονός είναι πως κάποιων τα κορμιά πετάχτηκαν μέσα στην πηγάδα. Ποιων και πόσων; Τις απαντήσεις θα τις ψάξουμε αύριο.
14 Σεπτεμβρίου 2016
Με τέτοια δεδομένα, οι ταγματασφαλίτες αντέχουν. Η ελασίτικη επίθεση συνεχίζεται όλη την ημέρα αλλά και μέχρι αργά το απόγευμα της επομένης, δίχως αποτέλεσμα. Βέβαια, είναι σίγουρο πως κάποια στιγμή ο ΕΛΑΣ θα επικρατήσει αλλά φαίνεται πως η πολιορκία θα συνεχιστεί μέχρι να φτάσουν ενισχύσεις και πολεμοφόδια. Ήδη στοιχεία τού 11ου συντάγματος του ΕΛΑΣ με τον Άρη Βελουχιώτη είναι καθ’ οδόν προς Μελιγαλά (*).
 |
| Αηδία… Νομάρχης είναι ο δωσίλογος γιατρός Δημήτριος Περρωτής. |
Λίγο πριν το σούρουπο της 14ης Σεπτεμβρίου, φτάνει στον Μελιγαλά μια ομάδα άγγλων τής συμμαχικής οργάνωσης Force-133, με επί κεφαλής τον λοχαγό Ντόναλντ Γκίμπσον. Σκοπός τους είναι να πείσουν τους ταγματασφαλίτες να παραδοθούν για να δικαστούν από την εθνική κυβέρνηση, προσφέροντάς τους εγγυήσεις ότι δεν θα κινδυνέψει η ζωή τους. Οι επί κεφαλής των ελασίτικων δυνάμεων (οι ταγματάρχες Ηλίας Κλάπας και Τάσος Αναστασόπουλος, ο επιτελάρχης λοχαγός Σταύρος Νικολόπουλος και ο καπετάνιος Γιάννης Μιχαλόπουλος – “Ωρίων”) δεν χρειάστηκε να συσκεφθούν πολλή ώρα για να δεχθούν την αγγλική πρόταση.
Έτσι, λίγο πριν τις 9 το βράδυ ο Γκίμπσον με έναν ακόμη άγγλο αξιωματικό μπαίνουν στην πόλη, συνοδευόμενοι από τον αρχιμανδρίτη Ιωήλ Γιαννακόπουλο, έναν κληρικό που τον εκτιμούσαν οι πάντες. Η συνάντησή τους με τους αρχηγούς των ταγματασφαλιτών κανονίζεται στο σπίτι τού Γιώργου Θεοφιλόπουλου. Σ’ αυτήν παίρνουν μέρος ο διοικητής τού Τ.Α. Μελιγαλά ταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόπουλος, ο υποδιοικητής του ταγματάρχης Παναγιώτης Καζάκος, ο ταγματάρχης χωροφυλακής Ιωάννης Φραγκουδάκης, ο κατοχικός νομάρχης Μεσσηνίας γιατρός Δημήτριος Περρωτής (είχε ξεφύγει από την Καλαμάτα και κατέφυγε στον Μελιγαλά), ο πρώην βουλευτής Περικλής Μπούτος (πατέρας του μετέπειτα υπουργού και διοικητή της ΤτΕ Ιωάννη Μπούτου) και μερικοί ακόμη.
Ο Παπαδόπουλος δέχεται την πρόταση των άγγλων αλλά συναντά την κατηγορηματική άρνηση των Καζάκου και Περρωτή, οι οποίοι αντιπροτείνουν να επιχειρηθεί έξοδος προς τους Γαργαλιάνους, με σκοπό να συναντήσουν τις δυνάμεις του Στούπα. Οι διαβουλεύσεις κράτησαν μέχρι την επόμενη μέρα και ενώ η εκεχειρία εξακολουθούσε. Τελικά, καμμιά διακοσαριά ταγματασφαλίτες αποφασίζουν να ακολουθήσουν τον Καζάκο, μερικοί συντάσσονται με τον Παπαδόπουλο και δέχονται να παραδοθούν ενώ οι υπόλοιποι αποφασίζουν να συνεχίσουν την μάχη. Ποιά ήταν η τύχη όλων αυτών;
Ο Παπαδόπουλος ακολουθεί τον Γκίμπσον, παραδίδεται στον ΕΛΑΣ, ανακρίνεται με την παρουσία των άγγλων και… αφήνεται ελεύθερος! Συνέχισε την στρατιωτική του καρριέρα, συμμετείχε στο κίνημα του ΙΔΕΑ το 1951 και αργότερα αποστρατεύθηκε δόξη και τιμή με τον βαθμό τού ταξίαρχου. Στο μεταξύ, το 1952, η εφημερίδα Μεσσηνία δημοσίευσε σε συνέχειες το “πόνημά” του με τίτλο “Η ιστορία των ταγμάτων ασφαλείας” αλλά και τα απομνημονεύματά του από τον Μελιγαλά.
Ο Καζάκος με τους διακόσιους του διέσχισαν τον κάμπο προς Γαργαλιάνους αλλά αποδεκατίστηκαν από τον ΕΛΑΣ που τους πέτυχε και τους τσάκισε. Ο Καζάκος ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους που κατάφεραν να διαφύγουν. Συνέχισε κι αυτός την στρατιωτική του καρριέρα. Το 1955, ως αντισυνταγματάρχης πια, ανέλαβε για λογαριασμό τής “Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού” να γράψει την ιστορία τού Τ.Α. Μελιγαλά με τον δικό του “αντικειμενικό” τρόπο (300 αμυνόμενοι θα νικούσαν 3 συντάγματα ελασιτών αν δεν έχαναν το ηθικό τους επειδή τους αποκήρυξε η κυβέρνηση κλπ). Έφυγε από την υπηρεσία ως ταξίαρχος.
Όσοι έμειναν πίσω και δέχτηκαν να παραδοθούν (καμμιά τριακοσαριά), ακολουθώντας τις οδηγίες τού Γκίμπσον αποσύρθηκαν και κλείστηκαν στα σπίτια. Οι υπόλοιποι κατάλαβαν σύντομα ότι κάθε περαιτέρω αντίσταση θα ήταν μάταιη. Έρριξαν μερικούς πυροβολισμούς νωρίς το πρωί, για την τιμή των όπλων (**), ώσπου αποφάσισαν κι αυτοί να παραδοθούν. Στις δώδεκα το μεσημέρι ήχησαν οι καμπάνες τ’ αηΓιαννιού (δίπλα στο δημαρχείο), στέλνοντας μήνυμα στον ΕΛΑΣ ότι η πόλη παραδίνεται. Και κάπου εδώ τελειώνει το παραμυθάκι των φασιστοειδών ότι οι ελασίτες μπήκαν στον Μελιγαλά καίγοντας και σφάζοντας. Ο Μελιγαλάς δεν αλώθηκε ποτέ. Παραδόθηκε.
Οι ελασίτες μπήκαν στην πόλη και γυρνούσαν τους δρόμους, καλώντας με χωνιά τους παραδομένους να συγκεντρωθούν είτε στην αγορά τής πόλης (τουρκικά “Μπεζεστένι”, εκεί δηλαδή όπου μέχρι τότε τα Τ.Α. κρατούσαν όσους εαμίτες συνελάμβαναν ώσπου να τους εκτελέσουν) είτε στην πλατεία με τις “μουριές του Δεληγιάννη”. Τα όσα ακολούθησαν θα τα δούμε στην συνέχεια με απόλυτη ψυχραιμία.
 |
| Ο “Ανώτατος Αρχηγός των Τ.Α.” Βάλτερ Σιμάνα (δεύτερος από αριστερά) επιβλέπει εκπαίδευση ευζώνων. |
————————————————
(*) Η λεπτομέρεια αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι η “εθνικόφρων” βιβλιογραφία υποστηρίζει πως την επίθεση κατά του Μελιγαλά διηύθυνε ο ίδιος ο Άρης, ο οποίος διέταξε τους στρατιώτες του να μη πιάσουν κανέναν αιχμάλωτο αλλά να σφάξουν όποιον βρίσκουν μπροστά τους, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Ο Άρης έφτασε στον Μελιγαλά το μεσημέρι τού Σαββάτου 16 Σεπτεμβρίου, ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο μετά την παράδοση της πόλης.
(**) Ο ελασίτης Στάθης Καναβός γράφει πολλά χρόνια αργότερα:
“Όταν το παράλλο πρωινό, αιχμάλωτοι πια του ΕΛΑΣ, οι διπλοπουλημένοι αυτοί στους ξένους επιδρομείς ‘εθνικόφρονες’ ρωτήθηκαν γιατί έστω και την τελευταία στιγμή δε δέχτηκαν να σταματήσουν την αιματοχυσία, η απάντησή τους ήταν και πάλι αυτή του αναίσθητου, επαγγελματία προδότη.
– Οι Εγγλέζοι μας πίεσαν να συνεχίσουμε…”
Προσωπικά, δεν αμφισβητώ την μαρτυρία τού Καναβού. Όμως, αμφισβητώ έντονα τον ισχυρισμό των ταγματασφαλιτών. Όχι πως δεν έχω τους άγγλους ικανούς για κάθε βρομιά. Απλώς, αυτός ο ισχυρισμός δεν επιβεβαιώνεται ούτε από τον ταγματάρχη Παπαδόπουλο ούτε από τον αρχιμανδρίτη Γιαννακόπουλο ούτε από άλλον παριστάμενο στην βραδυνή σύσκεψη.
Η πηγάδα – 2. Η αποχώρηση των γερμανών
Στις 26 Αυγούστου 1944 ο ανώτατος γερμανός στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας, ο στρατηγός Αλεξάντερ Λερ, παίρνει από το Βερολίνο διαταγή για αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από την Ελλάδα. Η εκκένωση αρχίζει αμέσως. Σαράντα επτά ημέρες αργότερα, στις 12 Οκτωβρίου, η σημαία με την σβάστικα κατεβαίνει από την Ακρόπολη και η Αθήνα ελευθερώνεται. Στο μεταξύ, οι γερμανικές δυνάμεις έχουν αποσυρθεί τελείως από ολόκληρη την Πελοπόννησο και την Δυτική Ελλάδα.
Η αποχώρηση των γερμανών φαίνεται ότι δημιουργεί κενό εξουσίας, το οποίο υποτίθεται ότι θα δώσουν μάχη για να το καλύψουν οι αστικές δυνάμεις από την μια και το ΕΑΜ από την άλλη. Είναι όμως έτσι; Ο Βασίλης Ραφαηλίδης περιγράφει γλαφυρά την πραγματικότητα:
Ο Γερμανός φρούραρχος της Αθήνας Φέλμυ (…) διαλύει το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι. Ξέρει πως οι Ες-Ες, τώρα που πνέουν τα λοίσθια, μπορούν να τους σφάξουν όλους εκεί μέσα. Και καλά τους κομουνιστές. Γιαυτούς δεν θα είχε αντίρρηση ούτε ο Φέλμυ. Όμως στο Χαϊδάρι βρίσκονται έγκλειστοι από τις 15 Μαρτίου 1944 και οι αστοί πολιτικοί Θεμιστοκλής Σοφούλης, Γεώργιος Καφαντάρης και Στυλιανός Γονατάς. Ο Φέλμυ, που έχει τις επαφές του με τους Άγγλους, ξέρει πως αυτοί οι πολιτικοί μπορεί να φανούν πολύ χρήσιμοι στην τάξη τους, όταν έρθουν με το καλό οι Άγγλοι κι αλλάξουν βάρδια με τους Γερμανούς. Ο Φέλμυ δεν είναι κανένας αγροίκος, σαν τους Ες-Ες, να μην ξέρει την χρησιμότητα των αστών πολιτικών. (…)
Και μέσα σ’ όλα, νάσου και ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, ο δικτάτορας της πλάκας. Είναι φιλογερμανός μέχρι τα μπούνια και ένας απ’ τους βασικούς οργανωτές των Ταγμάτων Ασφαλείας. Πάει, λοιπόν, στον Φέλμυ και του λέει, ξέρεις φίλε, έχω σκοπό να αναλάβω την εξουσία και να γίνω δικτάτορας, τώρα που φεύγετε, για να αποτρέψω τον κομουνιστικό κίνδυνο. Ο Φέλμυ του λέει, άντε από δω ρε σαχλαμάρα, τους Άγγλους δηλαδή γιατί τους έχετε; Άστους, ξέρουν αυτοί. Και ο Πάγκαλος χάνει την ευκαιρία να σώσει την Ελλάδα από τους κομουνιστές. (…)
 |
| Αθήνα, 1944 – Φωτογραφία-ντοκουμέντο: κατακτητές αξιωματικοί στο ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρεττανία”. Καθιστός στο κέντρο ο φρούραχος, στρατηγός Χέλμουτ Φέλμυ. Καθιστός σε πρώτο πλάνο (με τα άσπρα), ο σύνδεσμος των γερμανών με τους ιταλούς πτέραρχος Μπρούνο Ουίλλερς. Με την πλάτη στην πόρτα αριστερά, ο υπολοχαγός υπασπιστής τού στρατηγού Λερ και αργότερα Γ.Γ. του ΟΗΕ Κουρτ Βαλντχάιμ. |
Τον Απρίλιο του 1943, οι άγγλοι εκτέλεσαν με απόλυτη επιτυχία την Επιχείρηση Κιμάς (Operation Mincemeat), μια άψογα εκτελεσμένη παραπλανητική ενέργεια, η οποία θα “αποκάλυπτε” στους γερμανούς ότι οι σύμμαχοι σχεδίαζαν δίδυμη αποβατική επιχείρηση στην Σαρδηνία και στην Καλαμάτα. Οι γερμανοί “τσίμπησαν” και άρχισαν να ενισχύουν τις δυνάμεις τους στον Μοριά. Ίσως κάπου εδώ πρέπει να αναζητήσουμε τον λόγο που τα Τάγματα Ασφαλείας γνώρισαν τόση άνθιση στην Πελοπόννησο και, ειδικά, σε Μεσσηνία και Λακωνία.
Στις 23 Μαρτίου 1944, ο συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόγγονας αναλαμβάνει την διοίκηση του “Β΄ Αρχηγείου Χωροφυλακής Πελοποννήσου”, δηλαδή όλων των Τ.Α. του Μοριά. Λίγες μέρες αργότερα, συγκαλεί συγκέντρωση των αξιωματικών του στην Καλαμάτα και οργανώνει τα Τ.Α. σε μεγάλες μονάδες που εδρεύουν σε Τρίπολη, Καλαμάτα, Γαργαλιάνους, Μελιγαλά, Σπάρτη και Γύθειο. Μετά την απελευθέρωση, οι ταγματασφαλίτες υποστήριξαν ότι σκοπός τους ήταν να διευκολύνουν τους συμμάχους στην απόβασή τους και να στρώσουν τον δρόμο για την επάνοδο του βασιλιά και της εξόριστης κυβέρνησης. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δίπλα σε κάθε μονάδα Τ.Α. εγκαθίσταται και μια μεγάλη στρατιωτική μονάδα (τουλάχιστον τάγμα) γερμανών. Ένα τέτοιο γερμανικό τάγμα εγκαθίσταται και στον Μελιγαλά στις 30 Ιουνίου 1944.
Λίγες μέρες μετά την διαταγή για αποχώρηση, οι γερμανοί εκκενώνουν τους Γαργαλιάνους. Στις 4 Σεπτεμβρίου φεύγουν από τον Πύργο και από τον Μελιγαλά. Την επομένη εγκαταλείπουν και την Καλαμάτα. Αμέσως, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, υπό την ηγεσία τού ίδιου του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος βρίσκεται στην Πελοπόννησο από τον Απρίλιο (μόλις, δηλαδή, ανέλαβε δράση ο Παπαδόγγονας), καταλαμβάνουν την Καλαμάτα και τον Πύργο, συντρίβοντας την αντίσταση των Τ.Α, τα οποία προσπαθούσαν να διατηρήσουν τον έλεγχο. Μέχρι τις 9 του μηνός οι πρωτεύουσες της Μεσηνίας και της Ηλείας έχουν περάσει στον απόλυτο έλεγχο του ΕΛΑΣ.
Ο Παπαδόγγονας καταλαβαίνει τις διαθέσεις του Άρη και δίνει εντολή σε όλα τα Τ.Α. της δυτικής και νότιας Πελοποννήσου να συμπτυχθούν στον Μελιγαλά. Έτσι, μαζεύονται εκεί τα Τ.Α. από Δώριο, Κοπανάκι, Διαβολίτσι, Καλλιρρόη και Ζευγολατιό, μαζί με όσους κατάφεραν να ξεφύγουν από την Καλαμάτα. Οι ταγματασφαλίτες του ταγματάρχη Παναγιώτη Στούπα δεν κατάφεραν να φτάσουν από τους Γαργαλιάνους γιατί τους μπλόκαραν οι ελασίτες και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην βάση τους. Τελικά, στον Μελιγαλά συγκεντρώνονται 1.000-1.200 (κατ’ άλλους 1.500) ταγματασφαλίτες, με αρκετό βαρύ οπλισμό που κληρονόμησαν από τους γερμανούς.
Σημειωτέον ότι, για να τονίσουν την “ανδρεία” τους, οι θαυμαστές των Τ.Α. υποστηρίζουν ότι οι γερμανοί δεν άφησαν τίποτε πίσω τους αλλ’ αντιθέτως παρέδωσαν τον βαρύ οπλισμό τους στον ΕΛΑΣ, ως αντάλλαγμα για την ανεμπόδιστη αποχώρησή τους. Φυσικά, πρόκειται περί ψεύδους. Μετά την απόφαση των γερμανών για αποχώρηση, ο ΕΛΑΣ μπορεί να μην έχει ως προτεραιότητα τις -άσκοπες πλέον- συγκρούσεις αλλά έχει την υπεράσπιση των υποδομών της χώρας από δολιοφθορές (ανατινάξεις γεφυριών, καταστροφές εργοστασίων, πυρπολήσεις καλλιεργειών κλπ). Οι συγκρούσεις τού ΕΛΑΣ με τους οπισθοχωρούντες γερμανούς γι’ αυτόν τον λόγο δεν ήσαν και λίγες, με κορυφαία την περίφημη “μάχη της Ηλεκτρικής” του Πειραιά αλλά και την εξ ίσου σημαντική μάχη για να μην ανατιναχτεί η γέφυρα στην διώρυγα της Κορίνθου (*). Για να μην αναφερθούμε στις εκτελέσεις που έκαναν οι γερμανοί “για την πλάκα τους” λίγο πριν φύγουν (όπως της Λέλας Καραγιάννη με άλλους 24 πατριώτες στον Υμηττό κι άλλους 9 στο Κατσιπόδι στις 2 Οκτωβρίου), οι οποίες κάθε άλλο παρά συμπάθεια προς τους αγωνιστές δείχνουν.
Βέβαια, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ διαθέτουν… κανόνι! Για την ακρίβεια, διαθέτουν μια κάννη από ένα κανόνι, που μάζεψε το ΕΛΑΝ από ένα ναυάγιο. Η χρήση της χωρίς κιλλίβαντα θυμίζει κωμωδία βωβού κινηματογράφου: “Για να ψευτοσταθεί στον τόπο της, ύστερα από κάθε βολή, φορτώνεται μ’ έναν αρμακά πέτρες. Μα κι έτσι, πάλι κλοτσοπηδάει και τα φέρνει όλα γύρω της, άνω – κάτω. Και οι άντρες για σιγουριά έχουν δέσει από τη σκανδάλη της ένα καραβόσκοινο, κι αυτό τραβάνε από καμιά δεκαριά μέτρα μακριά κάθε φορά που θέλουν να πυροβολήσουν!”. Τέτοια όπλα άφησαν οι γερμανοί στον ΕΛΑΣ.
Εκείνο που αποσιωπούν εντέχνως οι υπερασπιστές των Τ.Α. είναι ότι η δράση των ελεεινών αυτών ταγμάτων είχε καταδικαστεί από τους πάντες. Στο συνέδριο τού Λιβάνου (17-20/5/1944), όλες οι πλευρές (και οι άγγλοι) συμφώνησαν την διάλυση των Τ.Α. και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση (την οποία υποτίθεται ότι στήριζαν τα Τ.Α.) είχε στείλει σχετική παραγγελία στον Παπαδόγγονα. Αλλά και πριν απ’ αυτό, τον Ιανουάριο του 1944, τα Τ.Α. καταδικάστηκαν ως προδοτικά με διάγγελμα της κυβέρνησης του Καΐρου. Παρόμοια απερίφραστη καταγγελία και καταδίκη του προδοτικού ρόλου των Τ.Α. εκδόθηκε αργότερα και στην Καζέρτα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, μάλιστα, εξέδωσε σαφέστατο διάγγελμα στις 2 Σεπτεμβρίου ως πρωθυπουργός, όπου αναφέρει:
“Αλλά υπάρχουν και σκιαί. Υπάρχουν, πρώτον, τα Τάγματα Ασφαλείας. Έλληνες ετέθησαν εις την υπηρεσίαν των κατακτητών εναντίον των Ελλήνων. Το Εθνικόν Συνέδριον ττου Λιβάνου κατήγγειλε τα Τάγματα Ασφαλείας. Και η κυβέρνησις της Εθνικής Ενώσεως, σήμερον, επαναλαμβάνει την καταδίκην των. Η ύπαρξις ενόπλων σωμάτων υπό οιονδήποτε όνομα εις την υπηρεσίαν τού εχθρού αποτελεί έγκλημα κατά της Πατρίδος. Παραγγέλλομεν εις τους άνδρας των Ταγμάτων Ασφαλείας όπως εγκαταλείψουν αμέσως τας θέσεις των”.
Ο Παπανδρέου ξέρει ότι οι ταγματασφαλίτες δεν θα υπακούσουν. Το ξέρει εδώ και πολύ καιρό. Όπως το ξέρουν όλοι. Με τόσα εγκλήματα που έχουν διαπράξει αυτά τα κατακάθια σε βάρος του λαού, είναι σίγουρο πως θα λυντσαριστούν αν τολμήσουν να πετάξουν τα όπλα κι εγκαταλείψουν την στρατιωτική τους δομή.
 |
| Καλαμάτα, 11/9/1944: Παρέλαση των ελασιτών που καθάρισαν την πόλη από τους ταγματασφαλίτες. Αξιοσημείωτος ο χαιρετισμός προς τον τότε επίσκοπο Γυθείου και Οιτύλου (κατόπιν Μεσσηνίας) Χρυσόστομο Δασκαλάκη (**). |
Μέσα στον Μελιγαλά, λοιπόν, έχουν μαζευτεί κάμποσες εκατοντάδες “εθνικόφρονες” οι οποίοι, με τους γερμανούς να έχουν φύγει και την επίσημη ελληνική εξουσία να τους έχει αποκηρύξει, νιώθουν απέραντη μοναξιά. Κι όταν το απογεματάκι της 11ης Σεπτεμβρίου 1944, το 8ο και το 9ο τάγμα τού ΕΛΑΣ αρχίζουν να κυκλώνουν την πολίχνη, έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν για τα κεφάλια τους. Ανησυχούν όχι τόσο από τις δυνάμεις τού ΕΛΑΣ (τα δυο ελασίτικα τάγματα αριθμούν πάνω-κάτω τόσους άνδρες όσοι είναι οι περικυκλωμένοι ταγματασφαλίτες) όσο από το ότι δίπλα στους αντάρτες έχουν μαζευτεί κάπου 4.000 χωρικοί, οπλισμένοι με τσουγκράνες και κόσες…
—————————————————-
(*) Η φαιδρότητα της “καταγγελίας” για συνεργασία του ΕΑΜ με τους γερμανούς φαίνεται και από ένα άλλο περιστατικό. Φοβούμενοι οι γερμανοί ότι ο ΕΛΑΣ θα τους χτυπούσε κατά την αποχώρησή τους, παγίδευσαν με μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών το φράγμα τού Μαραθώνα και, μέσω του φρούραρχου Χέλμουτ Φέλμυ, ενημέρωσαν σχετικά τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, υποσχόμενοι ότι δεν θα πυροδοτήσουν τα εκρηκτικά αν αφεθούν να φύγουν δίχως ενόχληση. Ο Δαμασκηνός έσπευσε να ενημερώσει τον ΕΛΑΣ και να παρακαλέσει τους αντάρτες να μη πειράξουν τους γερμανούς που, έτσι κι αλλιώς, έφευγαν. Φυσικά, ο ΕΛΑΣ συμφώνησε με την έκκληση του Δαμασκηνού και ο Μαραθώνας γλίτωσε.
(**) Αν και ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης δεν μπορεί να κατηγορηθεί ως κομμουνιστής, σιχαινόταν τα Τάγματα Ασφαλείας. Ίσως η στάση του αυτή του στέρησε την ανάρρηση στον αρχιεπισκοπικό θρόνο στις εκλογές του 1956 και του 1957.
