Γιάννης Ρίτσος, φωτογραφία στην Ασφάλεια
19.11.2016, 14:57 | εφσυν
Νικόλας Ζηργάνος, Γιώργος Πετρόπουλος, Νίκος Χατζηδημητράκος
Διαρκώς υπό παρακολούθηση και υπό διωγμό, ο Γιάννης Ρίτσος αποτελεί ένα ξεχωριστό μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της δίωξης των κοινωνικών και πολιτικών φρονημάτων στη χώρα μας
Ο Γιάννης Ρίτσος δεν έχει μείνει στη συνείδηση του ελληνικού λαού μόνο ως ο ποιητής της Ρωμιοσύνης αλλά και ως ο πλέον πολιτικοποιημένος στον χώρο του πολιτισμού.
Σε όλη, σχεδόν, τη ζωή του, ήταν ταυτισμένος με τους κοινωνικούς αγώνες και το κομμουνιστικό κίνημα.
Μέλος του ΚΚΕ από τα νεανικά του χρόνια, υπέστη όλους τους διωγμούς των κομμουνιστών, των αριστερών και προοδευτικών πολιτών.
Για την κοινωνική και πολιτική δράση του, για το έργο και τις επιλογές του σε κρίσιμες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τράβηξε, όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, την προσοχή των διωκτικών αρχών.
«Ηρνήθη δηλώσας ότι είναι κομμουνιστής» |Διαρκώς υπό παρακολούθηση και υπό διωγμό, ο Γιάννης Ρίτσος αποτελεί ένα ξεχωριστό μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της δίωξης των κοινωνικών και πολιτικών φρονημάτων στη χώρα μας.
Από την ίδια πηγή που αντλήσαμε υλικό για τον Νίκο Καζαντζάκη προέρχεται και το υλικό που παρουσιάζουμε σήμερα για τη «σχέση» του Γιάννη Ρίτσου με τις ελληνικές κρατικές αρχές Ασφαλείας.
Ξεχωρίζουμε τρία «Ατομικά Δελτία Πληροφοριών» που συνέταξε η Ασφάλεια και που αφορούν στη δράση του ποιητή.
Το πρώτο είναι ένα δίφυλλο έντυπο, σε μορφή κόλλας αναφοράς, στις τέσσερις σελίδες του οποίου είναι τυπωμένες οι κατηγορίες πληροφοριών που ζητούνταν και τις οποίες οι αρχές Ασφαλείας έπρεπε να συμπληρώσουν («Στοιχεία Ταυτότητος», «Οικογενειακή Κατάστασις», «Μόρφωσις – Οικονομική-Κοινωνική Κατάστασις», «Στρατιωτική Υπηρεσία», «Πληροφορίες περί της δράσεως», «Ποινική Κατάστασις»).
Το έντυπο αυτό –που προφανώς ήταν το ίδιο για όλους όσους φακέλωναν οι αρχές– έχει συμπληρωθεί για τον Ρίτσο, από την Ασφάλεια, χειρογράφως, το 1960.
Το δεύτερο «Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών» για τον Ρίτσο δεν φέρει ημερομηνία σύνταξης, αλλά οι καταγραφές που περιέχει φτάνουν ώς το 1970. Είναι φανερό πως συντάχθηκε στα χρόνια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών.
Το τρίτο είναι πιο περιληπτικό από το δεύτερο και φέρει ημερομηνία 9 Μαρτίου 1972.
Προφανώς και αυτό συντάχτηκε την περίοδο της δικτατορίας.
Παρουσιάζουμε τη δράση του Γ. Ρίτσου όπως την καταγράφει το τρίτο, περιληπτικό, Δελτίο και θα συμπληρώσουμε τις πιο σημαντικές, πρόσθετες, πληροφορίες που περιέχονται στα δύο πρώτα δελτία που έχουμε στη διάθεσή μας.
Ο Ρίτσος ουδέποτε συνελήφθη επί Μεταξά για πολιτικό ή άλλο λόγο – αν και κάποια στοιχεία αναφέρουν ότι είχε αναπτύξει παράνομη αντιδικτατορική δραστηριότητα.
1. Περίοδος προπολεμική
Εμυήθη εις τον κομμουνισμόν το 1932 και ελάμβανε μέρος εις συγκεντρώσεις ωργανουμένας υπό του ΚΚΕ.
Την 20-5-32 παρεπέμφθη επί παραβάσει του Ν.4229 εις πλημμελειοδικείον Αθηνών, απαλλαγείς.
Την 17-4-33 συνελήφθη και κατεδικάσθη εις 48ωρον κράτησιν επί διαταράξει. Το 1939 απεκήρυξε το ΚΚΕ και την 10-10-39 απεχαρακτηρίσθη.
[σ.σ. Το πιο αναλυτικό «Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών», που συντάχθηκε επί χούντας, γράφει για τη δράση του Γ. Ρίτσου αυτή την περίοδο:
«Εξ αναφοράς ΥΓΑ Αθηνών Φ. 448/20-8-60 και εκ του περιεχομένου του παρά τω Υφυπουργείω Εσωτερικών υπ. αριθ. 9/2435 ατομικού του φακέλλου προκύπτει ότι: Εμυήθη εις την κομ/κήν ιδεολογίαν το έτος 1932 εξ αναγνώσεως κομ/κων βιβλίων.
Ελάμβανε μέρος εις συγκεντρώσεις ωργανουμένας υπό του ΚΚΕ.
Την 20-5-32 παρεπέμφθη επί παραβάσει του Ν. 4229 διότι παρίστατο εις κομ/κήν συγκέντρωσιν, απαλλαγείς διά της υπ. αριθ. 443/23-5-32 αποφ. του Πλημ/κείου Αθηνών.
Την 17-4-33 συνελήφθη μετ’ άλλων κομμ/στών διότι μετέβησαν εν διαδηλώσει εις φυλακάς Συγγρού και εδημιούργησαν ταραχάς καταδικασθείς εις 48ωρον κράτησιν επί διαταράξει, δυνάμει της υπ. αριθ. 3032/17-4-33 απόφ. του Πλημ/κείου Αθηνών.
Το έτος 1939 υπέγραψε δήλωσιν αποκηρύξεως του ΚΚΕ αποχαρακτηρισθείς διά της υπ. αριθ. 9/2435/1 από 10-10-39 δ/γής του Υφυπουργού Ασφαλείας»].
2. Περίοδος κατοχική
Επί κατοχής έδρασεν κυρίως διά της προπαγάνδας και διά της δημοσιεύσεως βιβλίων και ποιημάτων κομμουνιστικού περιεχομένου.
Το 1945 συνυπέγραψεν διαμαρτυρίαν προς τον αντιβασιλέα και αρχηγούς κομμάτων ότι το πνεύμα και αι τέχναι υφίστανται διωγμούς εν Ελλάδι.
3. Περίοδος 1946 έως 1952
Το 1948 συνελήφθη και εξετοπίσθη εις Λήμνον επί εν έτος.
Το 1949 μετεφέρθη εις Μακρόνησον και παρετάθη η εκτόπισίς του.
Το 1950 έτυχεν οίκοι νοσηλείας. Την 23-7-50 επανεμετήχθη εις Αγιον Ευστράτιον. Εν εκτοπίσει συνυπέγραψεν μήνυμα συκοφαντικόν διά την χώραν του προς τον πρόεδρον, γραμματέα και μέλη του ΟΗΕ.
Την 18-6-52 εγένετο δεκτή η έφεσίς του και αφέθη ελεύθερος.
Την 21-6-52 ηρνήθη να αποκηρύξη το ΚΚΕ, δηλώσας ότι είναι κομμουνιστής.
4. Περίοδος 1953 έως 1962
Εδημοσιεύθησαν πολλάκις εις την ΑΥΓΗΝ ποιήματά του, κομμουνιστικού περιεχομένου.
Το 1956 εξελέγη μέλος επιτροπής διά την Διεθνήν Υφεσιν και Ειρήνην.
Το 1956 μετέσχεν ως αντιπρόσωπος της ΕΔΑ εις την Α΄ Πανελλαδικήν Συνδιάσκεψιν της ΕΔΑ εν Αθήναις.
Το 1957 εδημοσίευσεν εις το περιοδικόν “Επιθεώρησις Τέχνης” προπαγανδιστικά άρθρα δι’ α του απηγγέλθη κατηγορία επί παραβάσει του Α.Ν. 509/47.
Αριστερά, το αναλυτικό «Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών»
επί χούντας και δεξιά «Ατομικό Δελτίο
Πληροφοριών» του 1960 |Το 1959 μετέβη εις Ρουμανίαν και συμμετέσχεν εις το συνέδριον της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Το 1960 δεν επετράπη η μετάβασίς του εις Κύπρον διά το υπό της ΕΔΟΝ οργανωθέν φεστιβάλ. Παρέστη εις δεξιώσεις του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου.
Την 22-5-62 επετράπη η μετάβασίς του εις χώρας του Σ/Π δι’ επαγγελματικούς λόγους.
Το 1962 εξελέγη μέλος του Δ.Σ. του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου.
Την 14-12-62 εξελέγη μέλος αναπληρωματικόν της Δ.Ε. της ΕΔΑ.
5. Περίοδος 1963 έως 1967
Την 26-7-63 μετέβη εις Καρλόβασι προς επίσκεψιν συγγενών του. Κατά την παραμονήν του εκείσε είχε επαφάς μετά τοπικών ηγετικών στελεχών ΚΚΕ-ΕΔΑ.
Το 1964 εξελέγη και αύθις μέλος του ανωτέρω συνδέσμου.
Την 31-3-63 παρέστη εις το τελεσθέν υπό της ΕΔΑ εις μητροπολιτικόν ναόν μνημόσυνον του κομμουνιστού Ερυθριάδη.
Κατά τας εκάστοτε μεταβάσεις του εις Σάμον είχεν επαφάς με ηγετικά κομμουνιστικά στελέχη.
Το 1966 εκπροσωπών το Εθνικόν Συμβούλιον της Δ.Ν. Λαμπράκη υπέγραψεν έκκλησιν δημοσιευθήσαν εις την ΑΥΓΗΝ δι’ ης κατεγγέλετο εγκύκλιος του πρωθυπουργού και Γενικού Επιθεωρητού Μ.Ε. σχετική με την δίωξιν της Ν. Λαμπράκη.
Πολλάκις εδημοσιεύθησαν άρθρα του εις την εφημερίδα ΑΥΓΗ κομμουνιστικού περιεχομένου.
Επ’ ευκαιρία της 25ης επετείου από της καταστροφής του Λίγκιτσε το Δ.Σ. της πόλεως απένειμε εις τούτον μετάλλιον Λίγκιτσε 1942 διά το ποίημά του -Λύγισε-.
Την 30-3-67 παρέστη εις χοροεσπερίδα του ελληνοκουβανικού συνδέσμου.
6. Περίοδος 1967- σήμερον
Την 21-4-67 συνελήφθη και εξετοπίσθη εις Γυάρον και εν συνεχεία μετήχθη εις Λέρον.
Τον Οκτώβριον του 1967 το Σουηδικόν τμήμα Διεθνούς Αμνηστίας απηύθυνε τηλεγράφημα προς τον Πρόεδρον κυβερνήσεως και υπουργούς Εσωτερικών και Δ. Τάξεως δι’ ου εζήτει την απόλυσίν του.
Την 5-8-68 εισήχθη εις νοσοκομείον προς νοσηλείαν.
Την 10-9-68 εξήλθεν του Νοσοκομείου και επανεμετήχθη εις Λέρον.
Την 24-10-68 απηγορεύθη η αποδημία του.
Την 30-10-68 απελύθη εκ Λέρου και εγκατεστάθη εις Καρλόβασι Σάμου.
Διατελών υπό επιτήρησιν. Την 5-1-70 ανεχώρησεν άνευ αδείας μεταβάς εις Αθήνας προκειμένου να υποβληθή εις παρακλινικάς εξετάσεις και είτα εισαχθή εις αντικαρκινικόν νοσοκομείον προς θεραπείαν.
Επειδή μετ’ απροθυμίας ενήργει τας ανωτέρω εξετάσεις εθεωρήθη ύποπτος περαιτέρω παραμονής του.
Διετάχθη η σύλληψίς του και επαναμεταγωγή του εις Καρλόβασι υπό της ΔΧΜ Αθηνών.
Τον Δεκέμβριον του 1970 μετώκησεν και εγκατεστάθη εις Αθήνας και επί της οδού Μ. Κόρακα 39.
Την 11-10-71 το Μπι-Μπι-Σι μεταξύ άλλων, ανέφερεν, ότι πρόκειται να εκδοθή αγγλική μετάφρασις ποιημάτων τούτου, υπό μετάφρασιν Νίκου Στάγγου.
Εις το εκδιδόμενον εις το εξωτερικόν τριμηνιαίον κομ/στικόν περιοδικόν έντυπον υπό τον τίτλον “Επανάσταση” δημοσιεύεται συλλογή ποιημάτων με τον τίτλον “Ενας άλλος Ρίτσος”, το οποίον φέρει ως υπογραφήν “Γιάννη Ρίτσου”.
Την 2-1-72 εδημοσιεύθη εις το κομμουνιστικόν έντυπον “Ελεύθερη Πατρίδα” αφήγημα τούτου αντεθνικού περιεχομένου».
Περί δήλωσης μετανοίας…
Στο έγγραφο που παραθέσαμε υπάρχει μια πληροφορία που έρχεται στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά.
Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι ο Ρίτσος «Το 1939 απεκήρυξε το ΚΚΕ και την 10-10-39 απεχαρακτηρίσθη».
Η ίδια πληροφορία αναφέρεται και στο δεύτερο «Ατομικό Δελτίο Πληροφορίων» που τον αφορά και το οποίο, όπως προείπαμε, δεν φέρει ημερομηνία αλλά σαφώς συντάχθηκε επί χούντας.
Διαβάζουμε: «Το έτος 1939 υπέγραψε δήλωσιν αποκηρύξεως του ΚΚΕ αποχαρακτηρισθείς διά της υπ. αριθ. 9/2435/1 από 10-10-39 δ/γης του Υφυπουργού Ασφαλείας».
Στο αρχικό «Αρχικό Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών» του 1960, στο ερώτημα «Υπέγραψε δήλωσιν μετανοίας;», η απάντηση είναι «Οχι».
Προστίθεται δε το εξής: «Ηρνήθη την 21/6/1952 εις ΥΓΑ (σ.σ. Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας) δηλώσας ότι είναι κομ/στής (σ.σ. Κομμουνιστής).
Και παρακάτω: «Απεχαρεκτηρίσθη δι’ υπ’ αριθ. 9/2335/1/1939 αποφάσεως του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως το έτη 1939».
Στο ίδιο ντοκουμέντο επίσης βεβαιώνεται ότι επαναχαρακτηρίστηκε και προστίθεται: «Δεν προκύπτει ο αριθμός διαταγής επαναχαρακτηρισμού του. Επανεχαρακτηρίσθη λόγω αντεθνικής δράσεως του εις τον πνευματικόν τομέαν».
Οφείλουμε, μάλιστα, να προσθέσουμε ότι στο ντοκουμέντο αυτό αναγράφεται ως αντεθνική ακόμα και η πνευματική δραστηριότητα του Ρίτσου στα χρόνια της Κατοχής.
Διαβάζουμε: «Κατά την κατοχήν ανέπτυξεν αντεθνικήν δράσιν κυρίως εις τον πνευματικόν τομέα προπαγανδιστικώς διά της δημοσιεύσεως διαφόρων βιβλίων κομμουνιστικού περιεχομένου».
…και η αλήθεια
Υστερα από εξαντλητική έρευνα έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι ο Ρίτσος υπέγραψε δήλωση μετανοίας στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας.
Πρόκειται για μια κατασκευή των οργάνων Ασφαλείας στη δικτατορία των συνταγματαρχών – ενδεχομένως όχι από πρόθεση.
Το συμπέρασμα αυτό το βασίζουμε στα εξής στοιχεία:
- α) Αν είχε υπογράψει δήλωση μετανοίας, αυτό θα αναγραφόταν και στο «Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών» του 1960. Σε αυτό όμως το Δελτίο η απάντηση που δίνεται είναι εντελώς αρνητική.
- β) Οι δηλώσεις μετανοίας την περίοδο της 4ης Αυγούστου δημοσιεύονταν στον Τύπο. Από έρευνα που κάναμε (Νίκος Χατζηδημητράκος) σε τρεις μεγάλες εφημερίδες της εποχής εκείνης –και για όλη τη διάρκεια του Μεταξικού καθεστώτος– το όνομα του Ρίτσου ως δηλωσία δεν αναφέρεται πουθενά.
- γ) Η Δικτατορία του Μεταξά δεν ζητούσε δηλώσεις μετανοίας από το σύνολο του πληθυσμού, ούτε από εκείνους που είχαν αναπτύξει αριστερή-κομμουνιστική δράση πριν το δικτατορικό καθεστώς εγκαθιδρυθεί.
Αν εξαιρέσουμε ορισμένες περιπτώσεις που κάποιοι έσπευσαν αυτοβούλως να υπογράψουν δήλωση, δηλώσεις μετανοίας ζητούνταν από εκείνους που συλλαμβάνονταν για την προαναφερόμενη δράση, η οποία βεβαίως στα χρόνια του καθεστώτος ήταν παράνομη και σκληρά διωκόμενη.
Ο Ρίτσος ουδέποτε συνελήφθη επί Μεταξά για πολιτικό ή άλλο λόγο – αν και κάποια στοιχεία αναφέρουν ότι είχε αναπτύξει παράνομη αντιδικτατορική δραστηριότητα.
Από πού, επομένως, προέκυψε ότι υπέγραψε δήλωση; Από την απόφαση περί αποχαρακτηρισμού του το 1939.
Η απόφαση όμως αυτή, όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία, δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων.
Το πιστοποιητικό αυτό θεσμοθετήθηκε και έγινε υποχρεωτικό για όσους προσλαμβάνονταν ή εργάζονταν σε φορείς του Δημοσίου με τον Αναγκαστικό Νόμο 1075/1938.
Στο άρθρο 11 αυτού του νόμου αναφέρεται:
«Ουδείς γίνεται δεκτός ουδέ διορίζεται υπάλληλος ή υπηρέτης του Δημοσίου, Δήμου ή Κοινότητος ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ή λαμβάνει υποτροφία του Κράτους εάν δεν προσαγάγη πιστοποιητικόν του Υφυπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας περί των κοινωνικών αυτού φρονημάτων».
Είναι σαφές ότι, εφόσον ένα τέτοιο πιστοποιητικό –για λόγους προστασίας του καθεστώτος– ζητούνταν για όσους θα διορίζονταν στο Δημόσιο, το ίδιο πιστοποιητικό θα έπρεπε να αποκτήσουν και όσοι ήδη εργάζονταν σε υπηρεσίες και φορείς του Δημοσίου προ της εφαρμογής του εν λόγω νόμου.
Ο Ρίτσος το 1938 εργαζόταν στο Εθνικό (Βασιλικό τότε) Θέατρο και το 1940 πέρασε στη Λυρική.
Επομένως υποχρεώθηκε να έχει πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων το οποίο προφανώς απέκτησε χωρίς να χρειαστεί να υπογράψει δήλωση μετανοίας για τους λόγους που προαναφέραμε.
Εντούτοις, στην προσπάθειά μας να καλύψουμε πλήρως το θέμα, πριν προχωρήσουμε σε οποιαδήποτε δημοσίευση, απευθύναμε ερώτημα στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη για το αν υπάρχει ο φάκελος του ποιητή κι αν περιέχονται σ’ αυτόν έγγραφα της περιόδου του Μεσοπολέμου.
Η απάντηση που λάβαμε είναι πως ο φάκελος έχει σωθεί αλλά δεν περιέχεται σ’ αυτόν κανένα έγγραφο της περιόδου του Μεσοπολέμου ή της δεκαετίας του 1940.
Στη βάση όλων αυτών, επομένως, έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως ο Γιάννης Ρίτσος ουδέποτε υπέγραψε δήλωση μετανοίας.
Προφανώς η Ασφάλεια, την περίοδο της χούντας, βρήκε το στοιχείο του αποχαρακτηρισμού του (απόφαση χορήγησης πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων) και αυθαίρετα το απέδωσε στην ύπαρξη κάποιας τέτοιας δήλωσης, για την οποία όμως δεν προσθέτει κανένα συγκεκριμένο στοιχείο (ημερομηνία υπογραφής της και περιεχόμενο).
Ολοκληρώνοντας το ζήτημα περί «δηλώσεως μετανοίας» του ποιητή, οφείλουμε να προσθέσουμε ότι από τον Ρίτσο δεν ζητήθηκε μόνο το 1952 να υπογράψει δήλωση μετανοίας, την οποία και αρνήθηκε δηλώνοντας ότι είναι κομμουνιστής.
Το ίδιο έκανε και το 1949 –κάτι που δεν καταγράφεται στα «Ατομικά Δελτία Πληροφοριών» της Ασφάλειας– όταν τον στείλανε στη Μακρόνησο (Μαρτυρία του Μάνθου Κέτση στην Τατιάνα Μιλλιέξ, την οποία έχει επιβεβαιώσει ο Ρίτσος: περιοδικό «Διαβάζω», τεύχος 205/21-12-1988 και Γιώργος και Ηρώ Σγουράκη: «Γιάννης Ρίτσος: Αυτοβιογραφία», Εκδόσεις «Αρχείο Κρήτης», Αθήνα 2008, σελ. 81-85).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
