09.06.2017, 23:58 | εφσυν
Παντελής Κυπριανός*
Η περίοδος της διακυβέρνησης του Κ. Σημίτη σημαδεύτηκε από έξι στοιχεία τα οποία οδήγησαν στον κατακερματισμό της κοινωνίας. Τρία αφορούν το ΠΑΣΟΚ ως κομματικό σχηματισμό και τρία την οργάνωση του πολιτικού πεδίου.
Επιταχύνθηκε η απομαζικοποίηση του κόμματος, άλλαξε η κοινωνική σύνθεση των ψηφοφόρων του, οι εκπρόσωποί του (βουλευτές, υπουργοί, δήμαρχοι) αυτονομήθηκαν περαιτέρω από την οργανωμένη βάση.
Πολλά μέλη, ιδιαίτερα από τα λαϊκότερα στρώματα, αποτραβήχτηκαν, το «εκσυγχρονιστικό» ΠΑΣΟΚ υποστηρίχτηκε κυρίως από τα αστικά στρώματα των πόλεων και η τύχη του πολιτικού του προσωπικού εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από τα ΜΜΕ και τους διαμορφωτές της δημόσιας εικόνας.
Η προαναφερθείσα εξέλιξη συνοδεύτηκε από ομόλογες στον δημόσιο χώρο και την κοινωνία. Ταυτόχρονα με την κομματική αποδυνάμωση οργανωμένες ομάδες συμφερόντων (σωματεία, επαγγελματικές ενώσεις, σύλλογοι) αυτονομήθηκαν από το κυβερνητικό κόμμα και λειτούργησαν χωριστά, γεγονός που εξηγεί και την ανθεκτικότητά τους στον χρόνο.
Ετσι, περάσαμε σε μια κοινωνία κορπορατιστική, καθώς οι ομάδες αυτές ενεργούν με βασικό γνώμονα την αναπαραγωγή τους.
Σε δεύτερο επίπεδο αυτονομήθηκαν οικονομικά κέντρα, τα οποία στη συγκεκριμένη συνθήκη, επενδύοντας και στα ΜΜΕ, βάρυναν στους συσχετισμούς. Αυτό τους προσέδωσε ισχύ, έγιναν απαραίτητα στους διεκδικητές της εξουσίας. Από τη θέση αυτή μπορούσαν να υπαγορεύουν όρους και να εκμαιεύουν αποφάσεις.
Τέλος, τα παραπάνω αποδυνάμωσαν κόμματα και κυβερνήσεις, επέφεραν ένα είδος ακυβερνησίας, καθώς οι αποφάσεις και η υλοποίησή τους δεν εξαρτούνταν πια μόνο από τους κυβερνώντες.
Ετσι, ο λόγος περί εκσυγχρονισμού έμεινε χωρίς αντίκρισμα. Στο ρευστό αυτό πεδίο αποδυναμώθηκαν θεσμοί, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν τα κρούσματα κακοδιαχείρισης και ανομίας.
Παρά την απλόχερη υποστήριξη του «εκσυγχρονισμού» από ΜΜΕ και «διανοούμενους», σκάνδαλα και η δυσαρέσκεια τμημάτων του πληθυσμού, ιδιαίτερα των φτωχότερων, έγειραν το 2004 την πλάστιγγα υπέρ της Ν.Δ. και του Κ. Καραμανλή.
Η νέα κυβέρνηση είχε λόγους και μέσα να αντιταχθεί στη διαμορφωθείσα κατάσταση που καθιστούσε τα κόμματα αιχμάλωτα ομάδων συμφερόντων.
Οι «νταβατζήδες», για να χρησιμοποιήσω όρο της εποχής, δεν ήταν μαζί της, την αντιπάλευαν. Ακόμη, η Ν.Δ. ήταν καλύτερα οργανωμένη τότε από το ΠΑΣΟΚ, η ηγεσία της μπορούσε να ελέγξει τα μέλη της και εν μέρει τουλάχιστον τις αυτονομημένες συντεχνίες.
Τελικά, ελάχιστα έγιναν και η κατάσταση διαιωνίστηκε. Παρά τη ρητορική για ανασυγκρότηση του κράτους, οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. το διάστημα 2004-2009 δεν αντέστρεψαν το κλίμα.
Αντίθετα, στελέχη της αναπαρήγαγαν τις κλασικές πελατειακές πρακτικές, διαιωνίζοντας δίκτυα και την κομματικοποίηση του κράτους. Ετσι, φτάσαμε στην κρίση του 2009, στις νέες εκλογές και τον εκλογικό θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου.
Η κατάσταση που εξέθεσα σε συνδυασμό με την υπογραφή των μνημονίων εξηγούν σε μεγάλο βαθμό όσα επακολούθησαν. Ενδεικτικά: Μέλη συνδικαλιστικών παρατάξεων κοντά σ’ ένα κόμμα ψήφισαν άλλο παραμένοντας ενεργοί στην ίδια παράταξη.
Η πλειονότητα των ΜΜΕ ελάχιστα μετέβαλε προσανατολισμό παρά τις τεκτονικές μετατοπίσεις των ψηφοφόρων. Ενα κόμμα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, κόμμα κυρίως των μικρο-, μεσοαστικών στρωμάτων των πόλεων, ψηφίστηκε κυρίως από τα λαϊκά στρώματα.
Ο κατακερματισμός της κοινωνίας σκεπάστηκε για λίγο από την αντίθεση μνημονιακοί/αντιμνημονιακοί που δέσποσε το διάστημα αυτό και από την αποδοχή αρχικά, ανοχή μετά, της τωρινής κυβέρνησης, μίγμα προσμονής, αναμονής και δυσπιστίας για τα κόμματα που μας έφεραν εδώ, τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ.
Τώρα ξαναεμφανίζεται δυναμικά. Η αποδυνάμωση δημοσκοπικά της κυβέρνησης θρέφει προσδοκίες και όνειρα για αλλαγή σκηνικού, τροφοδοτεί αντιδράσεις φορέων, συχνά τελείως αντιφατικών.
Χαρακτηριστικό το πρόσφατο παράδειγμα για τη θέσπιση του υποχρεωτικού δίχρονου νηπιαγωγείου, ακριβή στην Αριστερά και αποδεκτή από το σύνολο σχεδόν των πολιτικών δυνάμεων. Διαβάζοντας τις ανακοινώσεις της ΠΟΕ-ΟΤΑ και των εκπαιδευτικών φορέων δύσκολα κατανοεί κανείς πώς μπορούν να λέγονται τόσο αντιφατικά πράγματα.
Το ίδιο ισχύει και με τις θέσεις παρατάξεων και σωματείων για την επιχειρούμενη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
Πώς γίνεται παρατάξεις που από χρόνια αποδέχονται την αξιολόγηση τώρα να την καταγγέλλουν. Παράλληλα συντελούνται διεργασίες σε άλλους τομείς, ιδιαίτερα τα ΜΜΕ, όπου ελάχιστοι επιχειρηματίες τείνουν να ελέγξουν όλα τα μέσα και δίκτυα πληροφόρησης συνήθως με χαμηλό τίμημα.
Να ‘μαστε λοιπόν κοντά δύο δεκαετίες πίσω. Κατακερματισμός της κοινωνίας από τη μια, έλεγχος της πληροφορίας από ελάχιστους από την άλλη. Μπροστά μας πάλι το φάσμα μιας κοινωνίας κατακερματισμένης, μπλοκαρισμένης, που αδυνατεί να πάρει και να υλοποιήσει τις αποφάσεις.
Η κατάσταση επιδεινώνεται, καθώς την ίδια στιγμή το οξυγόνο της, η πληροφορία, ελέγχεται από λίγους, που αργά ή γρήγορα θα μπορούν να αποφασίζουν για όλους.
* καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών
