04.09.2017, 16:00 | εφσυν
Στις ΗΠΑ χρησιμοποιείται ο όρος «Καπιτώλιο», στη Βρετανία το «Γουέστμινστερ», για το είδος του κόσμου και τη φρενίτιδα που επικρατεί γύρω από τους χώρους άσκησης της εξουσίας. Οι δεξιοί λαϊκιστές οργανώνουν τις εκστρατείες τους με επιθέσεις στο Capitol Hill και στο Westminster, που μεταφορικά και κυριολεκτικά εκφράζουν το σύμπλεγμα διαπλοκής, παραπληροφόρησης και αλληλοβοήθειας στους χώρους της εξουσίας.
Στην Ελλάδα, η πλατεία Συντάγματος αποτελεί μεταφορικά ανάλογο κέντρο. Στη Βουλή και γύρω της, στα μέγαρα, τα υπουργεία και τα δημοσιογραφικά γραφεία, επικρατεί μια συγκρίσιμη φρενίτιδα. Πολιτικοί, δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες και λομπίστες συνωστίζονται σε λίγες εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα και βρίσκονται σε κατάσταση συνεχούς έξαρσης, φημολογίας και ίντριγκας, που ενισχύεται από την ιδρυματοποίηση που δημιουργεί η μακρόχρονη παραμονή στο «Σύνταγμα».
Η συναναστροφή με τους ίδιους ανθρώπους και η χωρική γειτνίαση συμπυκνώνουν και μεγεθύνουν φόβους, ελπίδες, προσδοκίες και μειώνουν την κριτική ικανότητα. Λόγια του αέρα και ασύστατες φήμες μεγεθύνονται από τον φακό της συνωμοσιολογίας και το μεγάφωνο της δημοσιότητας. «Εχεις ακούσει αυτό; Επιβεβαιώνεις το άλλο;» είναι η μόνιμη επωδός των συζητήσεων. Βασικό κεφάλαιο του κατοίκου του «Συντάγματος» αποτελούν ο μεγάλος κατάλογος τηλεφώνων και οι «πληροφορίες».
Πρόσφατα, η μόνιμη παραφιλολογία χαρακτηρίζεται από έξαρση και προσωποποίηση της αντιπολιτευτικής ρητορικής. Κραυγές και ύβρεις, ψίθυροι και «εμπιστευτικές» πληροφορίες για τα «ψέματα» της κυβέρνησης σύντομα διαδίδονται στα κοινωνικά μέσα και συχνά περνάνε στην κορυφή της ενημέρωσης.
Ηθικοί και πολιτικοί πανικοί
Το Λεξικό της Κοινωνιολογίας ορίζει τον «ηθικό πανικό» ως τη διαδικασία δημιουργίας κοινωνικής ανησυχίας για κάποιο θέμα από «επιχειρηματίες της ηθικής» και ΜΜΕ. Ο ηθικός πανικός οδηγεί στη διάδοση φόβων για συνήθως ανύπαρκτους κινδύνους που απειλούν το κοινωνικό σύνολο. Πρόσφατα παραδείγματα στην Ελλάδα είναι οι φήμες για εξωτικές αρρώστιες που φέρνουν οι πρόσφυγες ή η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών.
Ετσι, δημιουργούνται αδικαιολόγητοι φόβοι για τη δημόσια υγεία, που αποσκοπούν στον αποκλεισμό του ξένου και του διαφορετικού. Ας εισαγάγουμε λοιπόν κατ’ αναλογία τον όρο «πολιτικός πανικός». Αποτελεί τη διάδοση αληθινών ή ψεύτικων πληροφοριών και φημών που αποσκοπούν να «γαργαλήσουν» το κοινωνικό ενδιαφέρον και να προκαλέσουν ανησυχίες και φόβους για τα πολιτικά τεκταινόμενα και εν προκειμένω τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης.
Μέχρι το τέλος της δεύτερης αξιολόγησης, η βασική αντιπολιτευτική γραμμή ήταν «εκλογές, παραιτηθείτε, φύγετε», μια συνολική αντιπαράθεση με την κυβέρνηση. Μετά υπήρξε διαφοροποίηση. Εχουμε μετάθεση από τη γενική επίθεση σε συγκεκριμένα θέματα ή πρόσωπα και την προσπάθεια δημιουργίας πολιτικού πανικού.
Ο πανικός εστιάζεται σε κάτι διαφορετικό κάθε δυο-τρεις μέρες: τις «αποκαλύψεις» Βαρουφάκη, τη Δικαιοσύνη και τους δικαστές, τα Εξάρχεια, τα μεταπτυχιακά επιμίσθια, την υπεράσπιση του κομμουνισμού κ.λπ. Το σχέδιο απονομιμοποίησης της κυβέρνησης στηρίζεται στη διαδοχική απαξίωση των στελεχών της. Πρωταρχικά του Αλέξη Τσίπρα κι έπειτα του Κοντονή, του Τόσκα ή του Παππά.
Αυτή η επιλογή δείχνει ότι η αντιπολίτευση αντιμετωπίζει ένα στρατηγικό αδιέξοδο. Οταν ξεκίνησαν τα μνημόνια και η επιβολή νεοφιλελεύθερων μέτρων, ο ΣΥΡΙΖΑ και ολόκληρη η Αριστερά αντιστάθηκαν. Με την πιθανή έξοδο στις αγορές και το τέλος της επιτροπείας τον Αύγουστο του 2018, το μνημονιακό πρόγραμμα ολοκληρώνεται. Αυτό δημιουργεί προβλήματα και για την αντιπολίτευση και για την κυβέρνηση.
Για τη Δεξιά, το τέλος της μνημονιακής περιόδου αποτελεί ολοκλήρωση πολιτικών που ξεκίνησαν οι κυβερνήσεις της και αποτελούν την καρδιά του ιδεολογικού και πολιτικού της προγράμματος. Δηλώσεις του τύπου «αν δεν είχαμε το μνημόνιο, θα έπρεπε να το εφεύρουμε εμείς» αποτελούν συνεπή έκφραση του νεοφιλελευθερισμού, της μόνης σοβαρής ιδεολογικής πρότασης της Δεξιάς. Η ελληνική κοινωνία έχει απορρίψει όμως σε μεγάλο βαθμό την παραπέρα συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και μόνη εναλλακτική αποτελεί η ακροδεξιά στροφή. Ετσι, ο πολιτικός πανικός αντικαθιστά την κεντρική αντιπαράθεση για να καλύψει την ιδεολογική ένδεια.
Η μικρή μου εμπειρία το καλοκαίρι ήταν ότι ο κανονικός κόσμος πέρα από το Σύνταγμα δεν ενδιαφέρεται για τις επιθέσεις της στιγμής. Ο πανικός λειτουργεί μόνο αν γίνει αντικείμενο συζήτησης στα μπαρ και τις ταβέρνες και αρχίσει να δημιουργεί μαζικές ανησυχίες ή φόβους. Η συνεχής εναλλαγή των στόχων όμως είναι αναποτελεσματική. Οταν λες με το παραμικρό «είσαι ψεύτης», γίνεσαι σαν τον βοσκό που φώναζε συνεχώς «βοήθεια, λύκος» και όλοι κατάλαβαν ότι αυτός ήταν ο ψεύτης.
Κοινωνικός μετασχηματισμός
Αλλά και για την Αριστερά, το τέλος της μνημονιακής περιόδου σημαίνει, επιφανειακά τουλάχιστον, τη μερική αποδοχή και εφαρμογή πολιτικών στις οποίες είμαστε και παραμένουμε αντίθετοι. Για την κυβέρνηση και τον ΣΥΡΙΖΑ, οι επόμενοι έξι μήνες θα είναι η πιο κρίσιμη περίοδος από το 2015. Η Αριστερά θα αρχίσει να ξετυλίγει το «παράλληλο πρόγραμμα» που προχωράει πέρα από την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης και πρέπει να μετονομαστεί «πρόγραμμα κοινωνικού μετασχηματισμού».
Μέχρι πρόσφατα, δεν διαφαινόταν η ανέλιξη ενός τέτοιου ολοκληρωμένου, σαφούς και ιεραρχημένου προγράμματος. Οι επιμέρους πολιτικές ήταν αποσπασματικές και έλειπε το οραματικό συνεκτικό υλικό. Τώρα, με τη δουλειά που γίνεται για τη δίκαιη ανάπτυξη, την παραγωγική ανασυγκρότηση, την οικονομία της γνώσης, τα περιφερειακά συνέδρια αρχίζουν να ξετυλίγονται σε συγκεκριμένες αναλύσεις και εφαρμόσιμες πολιτικές.
Μια κοινοτοπία της προηγούμενης περιόδου ήταν ότι είναι καλό να έχουμε θεωρίες και όνειρα, αλλά βασική δουλειά της κυβέρνησης είναι η βελτίωση της καθημερινότητας. Πολύ σωστό και φαίνεται ότι τα υπουργεία πήραν το μήνυμα. Τώρα υπάρχει ο αντίθετος κίνδυνος όμως: να αφοσιωθούμε αποκλειστικά σε λεπτομερή προγράμματα, χωρίς τον συνεκτικό ιστό ενός μακρόπνοου και συνολικού οράματος, ενός ορίζοντα προς τον οποίο μια αριστερή κυβέρνηση πρέπει να προχωράει.(1) Υπάρχουν οι συνθήκες για τον κοινωνικό μετασχηματισμό; Ποτέ δεν το ξέρεις εκ των προτέρων. Μπαίνεις στο νερό για να μάθεις να κολυμπάς.
Αντικειμενικά, η ανεργία, η φτώχεια, η ματαίωση των προσδοκιών δημιουργούν τις συνθήκες για ριζική αλλαγή. Αλλά ο υποκειμενικός παράγοντας θα κρίνει το αποτέλεσμα. Κάποιες στιγμές χρειάζεται ο βολονταρισμός. Χρειάζεται, δηλαδή, να πεις ότι υπάρχει ένας τοίχος αλλά θα προσπαθήσεις να ανοίξεις ρήγματα, να κάνεις τα αδύνατα δυνατά.
Οι νέες πολιτικές πρέπει να ξεκινούν από τα κάτω, από κάθε γειτονιά, πόλη ή περιφέρεια και να ενώνονται στα μισά του δρόμου με τα σχέδια του κέντρου. Πρέπει να γυρίσουμε στο μεγάλο κεφάλαιο από τις αντιστάσεις των 2011-2014, όταν είχαμε νέες μορφές κοινωνικής δυναμικής, αντίστασης και συνύπαρξης που προετοίμασαν τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ.
Βέβαια, όταν μια αριστερή κυβέρνηση υπόσχεται ότι θα κάνει αυτά που ζητούν τα κινήματα (και μετά αποτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό), ο κόσμος γυρίζει σπίτι του. Οι κάλπες καλμάρουν τον δρόμο. Το μεγάλο στοίχημα είναι να αντικαταστήσουμε τον παθητικό πολιτικό πανικό με τη δύναμη της συλλογικότητας, του οράματος και της δικαιοσύνης.
(1) Η ιδέα του κομμουνισμού, http://beta.avgi.gr/article/10811/8363862/e-idea-tou-kommounismou
* Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
