η ζωή δεν έχει οδηγίες χρήσεως

«ΠANTEΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ του ειδέναι ορέγονται φύσει» λέει ο Αριστοτέλης στα «Μετά τα Φυσικά», δηλαδή ότι όλοι έχουμε από τη φύση μας έφεση για τη γνώση. Θέλουμε να μαθαίνουμε, και για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που θέτει διαρκώς ερωτήματα.

Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος μάλιστα θεωρείται και ο πατέρας της ιδέας ότι η γνώση δεν έχει πρακτική χρησιμότητα, ότι δηλαδή δεν (πρέπει να) αναπτύσσεται για ωφελιμιστικούς σκοπούς, αλλά (να) εμπνέεται από την curiositas -την απορία, το φιλοπερίεργο- για το πνεύμα και τα ανθρώπινα πράγματα.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ και η καθημερινή ζωή βέβαια μας εγκλωβίζουν στις προκαταλήψεις, στα δεδομένα του κοινού νου, στις πεποιθήσεις της εποχής και στις καθιερωμένες βεβαιότητες. Ετσι φτάνουμε να βλέπουμε μπροστά μας έναν κόσμο πεπερασμένο και προφανή, ενώ τα μη συνηθισμένα πράγματα τα απορρίπτουμε με περιφρόνηση.

Ο Βρετανός φιλόσοφος Μπέρναρντ Ράσελ, στο δοκίμιό του με τίτλο «Η αξία της φιλοσοφίας», καταδεικνύει το πώς η ενασχόλησή μας με τα μεγάλα ερωτήματα αναπτύσσει το πνεύμα μας και καλλιεργεί την ευαισθησία μας για τον κόσμο γύρω μας. «[Η φιλοσοφία] κρατάει αναμμένη μέσα μας τη φλόγα της απορίας, εκπλήσσοντάς μας με ανοίκειες όψεις των οικείων πραγμάτων».

Περιγράφει δηλαδή την ανάγκη να πηγαίνουμε πέρα από το προφανές, να αμφισβητούμε τα δεδομένα μας και να αναζητούμε νέες πλευρές κατανόησης των φαινομένων της ατομικής και συλλογικής μας ιστορίας.

Η curiositas στην πραγματικότητα είναι το παιδί μέσα μας που θέλει να μάθει τα πάντα και θέτει διαρκώς ερωτήματα. Εντεταλμένος θεσμός για την κατάπνιξή της σήμερα είναι η Εκπαίδευση, η οποία συστηματικά περιορίζει εξ απαλών ονύχων την κριτική σκέψη και καλλιεργεί την αυθεντία, την τυπολατρία και τον κοινωνικό κομφορμισμό. Προάγει τις δεδομένες και τυποποιημένες απαντήσεις, αντί να εκπαιδεύει τα παιδιά στο πώς να θέτουν ορθολογικά ερωτήματα.

Αυτό που έχει να προσφέρει η φιλοσοφία είναι πολλές ερωτήσεις και λίγες απαντήσεις, μεγάλη αβεβαιότητα και ελάχιστες βεβαιότητες, καμία απόλυτη αλήθεια και πολλές επιμέρους προσεγγίσεις. Και όλα αυτά ως μια χρονοβόρα προσωπική περιπέτεια γεμάτη δυσκολίες και καθόλου βολικές αλήθειες.

«ΚΑΙ ΤΙ ΝΟΗΜΑ ΕΧΕΙ μια προσπάθεια χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα;» θα ρωτήσει κάποιος ωφελιμιστής. Να του θυμίσουμε ότι οι μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος και της τεχνολογικής προόδου έχουν προέλθει από ανθρώπους που είτε δεν είχαν κανέναν ωφελιμιστικό σκοπό είτε τις έκαναν εντελώς τυχαία, αναζητώντας κάτι άλλο. Επιπλέον, σε βάθος χρόνου, αυτή η curiositas μάς προσφέρει το δώρο της ατομικής αυτονομίας και έναν χώρο σχετικής ελευθερίας σε ένα γενικότερο πλαίσιο ανελευθερίας.

Η ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ για τις αιτίες των πραγμάτων, η επικράτηση της ασημαντότητας, η επιδεικτική άγνοια και πολύ χειρότερα η ημιμάθεια αποτελούν το τοξικό περιβάλλον της καθημερινότητας, μέσα στο οποίο καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να ανθήσουν η γνώση και η κριτική σκέψη.

Οπως έχει πει κάποιος φιλόσοφος, η ζωή δεν είναι σαν τα φάρμακα, που όλα κυκλοφορούν με οδηγίες χρήσεως και τις αντενδείξεις τους. Τη ζωή μάς τη δίνουν χωρίς συνταγογράφηση και χωρίς οδηγίες χρήσεως. Αρα, είμαστε εμείς που πρέπει να μάθουμε να τη ζούμε και φυσικά να μάθουμε περί τίνος πρόκειται. Και για τον σκοπό αυτό δεν υπάρχει κανένα φάρμακο και καμία συνταγή.