«σύλλογος των κυριών» ή «σύλλογος των γυναικών»

«Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας»: 8 Μαρτίου, εορτασμός με απόφαση του ΟΗΕ (από το 1975). Μόνο που η διατύπωση αυτή, και ως σύνολο και ως σύνθεση επιμέρους λεκτικών στοιχείων, μπορεί να εγείρει σειρά διαφωνιών. Μάλιστα, με καταγεγραμμένη την ιστορία τους και τις πολιτικές και θεωρητικές τους υποτυπώσεις, με καίριο σταθμό τη «Διεθνή Διάσκεψη των Σοσιαλιστριών Γυναικών» (Κοπεγχάγη 1910), που πρόβαλε την «Παγκόσμια Ημέρα της Εργαζόμενης Γυναίκας».

Ο εγχώριος «Σοσιαλιστικός Ομιλος Γυναικών» (1919), με πρωτοβουλία της Αθηνάς Γαϊτάνου-Γιαννιού και στο πλαίσιο του «Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ελλάδος», είχε διακηρύξει ότι «φεμινισμός» σημαίνει η γυναίκα να «συμμετέχει με το δικό της το εγώ σ’ όλη την ανθρώπινη ζωή» (βλ. Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα, τ. Βα, 1991:102-104, 214, 316-327).

Με αφορμή όμως το «θεατρικό έργο»: «Η εφημερίς των κυριών: το όνειρο», θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε χρονικά λίγο νωρίτερα. Αν υποθέταμε ότι είχαμε μπροστά μας την εξής διακήρυξη:

Πρέπει νὰ ποτισθῆτε μὲ τὰ νάματα τοῦ σοσιαλισμοῦ ἵνα κατανοήσητε ποῖα τὰ δίκαια τῆς γυναικός.

Συνέστη Σύλλογος τῶν κυριῶν ὅπως διακρίνονται αἱ ὑψηλαὶ αὗται ἀριστοκράτιδες μὲ ἡμᾶς τὰς κόρας τοῦ λαοῦ, κατ’ ἀντίθεσιν αὐτῶν ἂς ἱδρύσωμεν καὶ ἡμεῖς Σύλλογον τῶν γυναικῶν, πρὸς διάδοσιν τῶν φώτων τῆς σοσιαλιστικῆς Ἐπιστήμης καὶ πρὸς ὑπεράσπισιν τῶν δικαιωμάτων ἡμῶν αὐτῶν.

Ἂς δείξωμεν καὶ ἡμεῖς πρὸς τὰς ἐν Εὐρώπῃ καὶ Ἀμερικῇ συναδέλφους ὅτι ἡ μικρὰ αὕτη γωνία τῆς γῆς ἡ ἀείποτε πρωταγωνισθήσασα ὑπὲρ τῶν φιλελευθέρων ἰδεῶν, καὶ ἐξ ἧς τὰ φῶτα αἱ Ἐπιστῆμαι, ἡ πρόοδος ἐξήχθησαν, θέλει καταστῆ ἡ ἑστία τοῦ σοσιαλισμοῦ καὶ ἐντεῦθεν θέλει ἀρχίσει ἡ ἐφαρμογὴ τῆς Σοσιαλιστικῆς Δημοκρατίας

Ποια συνέταξε το κείμενο και πού το δημοσίευσε; Ως προς το δεύτερο ερώτημα: «Νεάνιδες», Σοσιαλιστικός Σύλλογος, αρ. 3 (15-9-1893), 2. Ως προς το πρώτο: η Ελένη Αποστολίδου, αδελφή του κουρέα Ι. Αποστολίδου, μέλους του «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου» και στη συνέχεια της κίνησης του Σοσιαλιστικού Συλλόγου (προφυλακίσθηκε κι αυτός μετά την πρωτομαγιά του 1894), μαζί με τα ηγετικά στελέχη του «Σοσιαλιστικού Συλλόγου» θα συνεργαστεί, στο πλαίσιο της αναθέρμανσης των σχέσεων, στο πρωτομαγιάτικο φύλλο του Σοσιαλιστή.

Ποιος είναι ο «Σύλλογος των κυριών»; Πρόκειται για τη «Γυναικείαν Ενωσιν των Ελληνίδων» που πρότεινε να ιδρυθεί η Καλλιρρόη Παρρέν, σύμφωνα με την απόφαση του «International Women’s Congress» (Σικάγο, Μάιος 1893)· βλ. «Νέαι Σκέψεις και αι νεάνιδες εν τη Γυναικεία Ενώσει», «Τι σκοπεί η Γυναικεία Ενωσις» και «Διατί επείγει η σύστασις της Γυναικείας Ενώσεως», Εφημερίς των Κυριών, Ζ΄, αρ. 319 (19-9-1893), 1-2, αρ. 320 (26-9-1893), 1-2 και αρ. 322 (10-10-1893), 1. Η Αποστολίδου δεν αποδίδει ορθά τον σκοπό της «Γυναικείας Ενώσεως» που απευθύνεται «εις τας εκλεκτοτέρας γυναίκας πασών των κοινωνικών τάξεων» και διαπιστώνει ότι η θέση της εργάτριας είναι «τερατώδες δημιούργημα κοινωνίας, ήτις επαγγέλλεται την ελεήμονα και φιλάνθρωπον» («Διατί επείγει», 1).

Ποιος είναι ο υπό ίδρυση «Σύλλογος των γυναικών»; Ο «Σοσιαλιστικός Σύλλογος» δεν βρίσκεται υπό την άμεση επιρροή των προτάσεων της Διεθνούς και επομένως δεν αναπαράγει τα αιτήματα του προγράμματος της Ερφούρτης για την ισοτιμία των δύο φύλων, με αιχμή τη σύζευξη γυναικείου και κοινωνικού ζητήματος.

Από την αρχή της συγκρότησής του ο «Σύλλογος» στις «Αρχές σοσιαλιστών» είχε απαιτήσει η «γυνὴ νὰ ἔχῃ τὰ αὐτά δικαιώματα, τὰ ὁποῖα ἔχει καὶ ὁ ἀνὴρ» και στη συνέχεια, στο Καταστατικόν, είχε προβλέψει τη δυνατότητα να εγγράφονται ως μέλη του και γυναίκες (Σοσιαλιστικός Σύλλογος, αρ. 6, 15-11-1893, 3). Με δεδομένη την κυριαρχική παρουσία των ιδεών του Δρακούλη στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του «Συλλόγου», θα πρέπει να υποθέσουμε βάσιμα ότι οι ρυθμίσεις αυτές απορρέουν από την αναγνώρισή του ότι η «θέσις της γυναικός ν’ ανυψωθή εις την εμπρέπουσαν περιωπήν αυτής» («Σχέδιον Εργατικής Συμπολιτείας», Σοσιαλιστικός Σύλλογος, αρ. 12, 1-5-1894, 3).

Η εφημερίδα σε αναδημοσίευση, όπως συχνά το συνηθίζει, από το Αρδην παρέθετε το σχόλιο με τίτλο «Ο Σοσιαλισμός και αι γυναίκες»: «Εις τας γυναίκας συμφέρει πολύ περισσότερον η κοινωνική μεταβολή, διότι πολύ περισσότερο αδικούνται αι γυναίκες. Η γυνή νόμιμον είναι θύμα της θηριωδίας και της κτηνωδίας ήν αναπτύσσει η χρηματοκρατία, και η υποκρισία του αιώνος μας. Η δικαιοσύνη απαιτεί ίνα όπου μεγαλειτέρα αδυναμία, εκεί και μεγαλειτέρα προστασία. Η γυνή ης φύσις είναι ασθενής, έπρεπε να προστατεύηται υπό της κοινωνίας.

Αλλά αφίνεται εις την προστασίαν ενός ατόμου ή μιας οικογενείας και μη ευρίσκουσα την αναγκαίαν προστασίαν (διότι έκαστον άτομον σήμερον είναι ηναγκασμένον να φροντίζη περί εαυτού), αποφασίζει ή να προσπαθή μόνη της, και τότε νικάται και πωλεί εαυτήν, ή να υποταχθή εις την θέλησιν του τυχόντος πλουσίου, όστις την αγοράζει υπό το όνομα σύζυγον» (Σοσιαλιστικός Σύλλογος, αρ. 3, 15-9-1983, 1). Για όλα αυτά βλ. Η σοσιαλιστική σκέψη, τ.Α’. 1990, 251-252, 76, 103· πρβλ. Για το Πανεπιστήμιο 2018:343.

* ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων