Την προηγούμενη βδομάδα δημοσιεύτηκε η τελευταία έκθεση «Living Planet» της WWF, η οποία έκανε μια ζοφερή διαπίστωση που αφορά τη μείωση του πληθυσμού άγριων ζώων κατά 60% από το 1970 και την κατάρρευση των οικοσυστημάτων.

Στην έκθεση τονίζεται ότι η κατανάλωση της ανθρωπότητας είναι υπαίτια για αυτή τη μαζική εξαφάνιση και οι δημοσιογράφοι έσπευσαν να ενισχύσουν το μήνυμα. Ο τίτλος του Guardian αναφέρει ότι «η ανθρωπότητα έχει εξαλείψει το 60% των ζωικών πληθυσμών», ενώ το BBC τόνισε ότι «η εξαφάνιση των άγριων ζώων προκαλείται από την ανθρώπινη κατανάλωση». Στις 148 σελίδες της έκθεσης, η λέξη «ανθρωπότητα» εμφανίζεται 14 φορές και η «κατανάλωση» 54. Υπάρχει όμως μία λέξη που δεν εμφανίζεται καμία φορά: ο καπιταλισμός.

Παρόλο που η έκθεση του WWF χρησιμοποιεί επιτυχημένα λέξεις όπως ο πολιτισμός, ο οικονομία και τα μη βιώσιμα μοντέλα παραγωγής ως βασικά προβλήματα, αποτυγχάνει να ονομάσει τον καπιταλισμό ως τον κρίσιμο (και συχνά αιτιώδη) δεσμό μεταξύ αυτών των πραγμάτων. Συνεπώς, μας εμποδίζει να δούμε την πραγματική φύση του προβλήματος. Αν δεν το αναφέρουμε, δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Είναι σαν να επιδιώκουμε έναν αόρατο στόχο, σύμφωνα με την Αννα Πίγκοτ, μεταδιδακτορική ερευνήτρια σε Περιβαλλοντικές Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Σουόνσι που μίλησε στο  «The Conversation».

Γιατί ο καπιταλισμός;

Η έκθεση του WWF δικαίως υπογραμμίζει την «έκρηξη της ανθρώπινης κατανάλωσης» και όχι την πληθυσμιακή ανάπτυξη ως κύρια αιτία της μαζικής εξαφάνισης και προχωρά σε μεγάλο βαθμό για να καταδείξει τη σχέση μεταξύ των επιπέδων κατανάλωσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας. Αλλά δεν επισημαίνει ότι ο καπιταλισμός οδηγεί σε αυτή την απερίσκεπτη κατανάλωση. Ο καπιταλισμός – ιδιαίτερα στη νεοφιλελεύθερη του μορφή – είναι μια ιδεολογία που βασίζεται στην αρχή της ατελείωτης οικονομικής ανάπτυξης που κατευθύνεται από την κατανάλωση.

Η βιομηχανική γεωργία, την οποία η έκθεση χαρακτηρίζει ως υπεύθυνη για την εξαφάνιση των ειδών, διαμορφώνεται από τον καπιταλισμό, κυρίως όλα θυσιάζονται στο βωμό του κέρδους, χωρίς να δίνεται η δέουσα προσοχή στη ρύπανση και την απώλεια της βιοποικιλότητας.

Και όμως, αντί να ονομάσει τον παραλογισμό του καπιταλισμού, η έκθεση της WWF χρησιμοποιεί όρους όπως «περιουσιακά στοιχεία» και «υπηρεσίες οικοσυστήματος». Με την κάλυψη του καπιταλισμού με έναν όρο που αποτελεί απλώς ένα από τα συμπτώματά του, την «κατανάλωση», υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η ευθύνη για τη απώλεια ειδών να μετατοπιστεί στις στις επιμέρους επιλογές του τρόπου ζωής, ενώ τα μεγαλύτερα και πιο ισχυρά συστήματα και θεσμοί είναι που επιβάλλουν επιτακτικά στους ανθρώπους να καταναλώνουν.

Ποια είναι η «ανθρωπότητα»;

Η έκθεση της WWF επιλέγει την «ανθρωπότητα»  ως υπαίτια για αυτή τη μαζική εξαφάνιση και τα μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να ενισχύσουν το μήνυμα . Ο Guardian, για παράδειγμα, αναφέρει ότι «ο παγκόσμιος πληθυσμός καταστρέφει τον ιστό της ζωής». Αυτό είναι πολύ παραπλανητικό. Η έκθεση του WWF δεν αναφέρει ότι μόνο ένα μικρό μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού προκαλεί τις περισσότερες ζημιές.

Από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως τα οικολογικά αποτυπώματα, το πιο πλούσιο 10% των ανθρώπων έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στον πλανήτη. Επιπλέον, η έκθεση δεν κάνει λόγο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της βιοποικιλότητας που είναι πιο αισθητές στους φτωχότερους ανθρώπους, αυτούς δηλαδή που συμβάλλουν ελάχιστα στο πρόβλημα. O προσδιορισμός αυτών των ανισοτήτων έχει σημασία, διότι αυτό -και όχι «ανθρωπότητα» αυτή καθεαυτή- είναι το πρόβλημα και επειδή η ανισότητα είναι ενδημική στα καπιταλιστικά συστήματα (και ιδιαίτερα στις ρατσιστικές και αποικιακές κληρονομιές τους).

Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, ειδικά σε τόσο σοβαρά θέματα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην κατανόηση. Η χρήση γενικευμένων αναφορών στην «ανθρωπότητα» και την «κατανάλωση» που ευθύνονται για την εξαφάνιση των ειδών δεν είναι μόνο ανακριβής, αλλά διαιωνίζει μια λανθασμένη άποψη για τη φύση μας και τι μπορούμε να κάνουμε στο μέλλον. Αναπαράγει επίσης την αίσθηση ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς «κακοί» και ότι είναι κατά κάποιον τρόπο «στη φύση μας» να καταναλώνουμε μέχρι να μην απομείνει τίποτα. Κατονομάζοντας τον καπιταλισμό ως βασική αιτία, προσδιορίζουμε ένα συγκεκριμένο σύνολο πρακτικών και ιδεών που δεν είναι σχετίζονται με την ανθρωπότητα κι έτσι μαθαίνουμε να βλέπουμε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά.

Όπως γράφει η συγγραφέας και περιβαλλοντολόγος Ρεμπέκα Σόλνιτ, «αποκαλώντας τα πράγματα με τα αληθινά ονόματά τους κόβεις τον δρόμο στα ψέματα που δικαιολογούν, μπερδεύουν, μεταμφιέζουν, αποφεύγουν ή ενθαρρύνουν την αδράνεια και την αδιαφορία. Σεν θα αλλάξει έτσι ο κόσμος αλλά είναι μια σημαντική αλλαγή».

Η έκθεση της WWF επισημαίνει ότι η «συλλογική φωνή είναι ζωτικής σημασίας αν θέλουμε να αντιστρέψουμε την τάση της απώλειας της βιοποικιλότητας», αλλά μια συλλογική φωνή είναι άχρηστη αν δεν μπορεί να βρει τις σωστές λέξεις. Εφόσον εμείς και οι οργανώσεις που έχουν επιρροή, όπως η WWF, δεν καταφέρουμε να ονομάσουμε τον καπιταλισμό ως βασική αιτία της μαζικής εξαφάνισης, θα παραμείνουμε αδύναμοι να αλλάξουμε την τραγική ιστορία του, καταλήγει η Αννα Πίγκοτ σε αυτή την αυστηρή, αλλά εποικοδομητική κριτική προς την περιβαλλοντική οργάνωση.