ο χριστός, το χρέος και ο χάντσον

Το αστείο είναι ότι μιλάμε στον 21ο αιώνα γι’ αυτό που διεθνώς ονομάστηκε fake news, ενώ το σύνολο της δυτικής κουλτούρας βασίζεται στην ηθελημένη παραποίηση γεγονότων. Μετά από έρευνες δεκαετιών, ο (ακόμη αμετάφραστος στην Ελλάδα) Αμερικανός οικονομολόγος Μάικλ Χάντσον (Michael Hudson) μας αφηγείται τους τρόπους με τους οποίους οι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας (Ασσύριοι, Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι κ.λπ.) εφάρμοζαν τον μηχανισμό της αμνηστίας των χρεών που οδηγούσε σε μια νέα αρχή.

Τη βάση αποτέλεσε ένα πρόγραμμα του Χάρβαρντ με τίτλο «Το χρέος και η οικονομική ανανέωση στην αρχαία Εγγύς Ανατολή» («Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East») και το βασικότερο ίσως εύρημά του είναι ότι οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης κατά τον 21ο αιώνα έχουν βγάλει την ιστορία από τα συμφραζόμενά της τους τελευταίους 28 αιώνες, συστηματικά αποσιωπώντας το διορθωτικό πολιτισμικό μοντέλο που ίσχυε τότε, κάνοντας τον αρχαίο κόσμο να μην παραπαίει στη νεο-φεουδαρχική βαρβαρότητα, σε πλήρη αντιδιαστολή με αυτό που συμβαίνει σήμερα.

Αυτό το διορθωτικό μοντέλο υπήρχε και εφαρμοζόταν πλατιά στις οικονομικές λειτουργίες των χωρών της Μεσοποταμίας τη δεύτερη και την τρίτη χιλιετία π.Χ. Ο Χάντσον το ονομάζει αμνηστία του Clean Slate, όπου το τελευταίο υποδηλώνει νέο ξεκίνημα, νέα αρχή, σβήνω το παρελθόν, μηδενική βάση, και αποτελούσε το αναγκαίο και περιοδικό σβήσιμο των χρεών των μικροκαλλιεργητών – αναγκαίο επειδή αυτοί οι αγρότες, στις κοινωνίες όπου τα δάνεια είναι τοκοφόρα, είναι πολύ πιθανόν να φτωχοποιηθούν, να τους αφαιρεθεί η όποια ιδιοκτησία και τελικά να γίνουν δούλοι, όπως ακριβώς οι γυναίκες τους και οι κόρες τους γίνονταν σεξουαλικές σκλάβες των πιστωτών.

Αυτό οδηγεί στην κοινωνική πόλωση, όπου η κοινωνία αποτελείται από μια ολιγαρχία αρπακτικών πιστωτών και από μια υπο-τάξη (ούτε καν κατώτερη) από χρεο-δουλοπάροικους χωρίς καμία σωτηρία και διαφυγή από το χρέος. Τονίζει ο Χάντσον: «Είναι αυτό ακριβώς που θέλουν οι πιστωτές. Οχι απλώς τον τόκο αυτόν καθεαυτόν, αλλά τις εγγυήσεις για το χρέος – οποιαδήποτε περιουσιακά στοιχεία κατείχαν οι χρεώστες, από την ίδια τους την εργασία μέχρι την ιδιοκτησία τους, και τελικά τις ζωές τους».

Και αυτή είναι η πεμπτουσία της βαρβαρότητας. Οι κοινωνίες της αρχαίας Μεσοποταμίας διέθεταν την πρόνοια να καταλαβαίνουν ότι αφού ο τόκος στα δάνεια αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό, ενώ η οικονομική ανάπτυξη ακολουθεί μια καμπύλη τύπου S, οι δανειολήπτες θα μπορούσαν να καταλήξουν να απογίνουν δέσμιοι των πιστωτών τους, αν δεν τους προστάτευε μια κεντρική εξουσία. Με αυτό το σκεπτικό οι βασιλιάδες της Μεσοποταμίας έσωζαν σε τακτικά διαστήματα χρεώστες που τους συνέθλιβαν τα χρέη τους.

Και συνεχίζει ο Χάντσον: «Απελευθερώνοντας άτομα από τον δεσμό του χρέους και επιστρέφοντας τη γη στους καλλιεργητές από τους οποίους είχε κατασχεθεί λόγω χρεών…αυτές οι αποφάσεις προστάτευαν μια αγροτιά που θα επιθυμούσε να πολεμήσει για τη γη της και να εργαστεί στην κατασκευή αρδευτικών καναλιών και δημόσιων κτιρίων….Εκκαθαρίζοντας την αύξηση των προσωπικών δανείων, οι κυβερνήτες έσωζαν την κοινωνία από το κοινωνικό χάος που θα προέκυπτε από τη χρεοκοπία, τον δεσμό του χρέους και τη λιποταξία». Οι κοινωνίες της αρχαίας Μεσοποταμίας καταλάβαιναν ότι η ελευθερία διατηρείται όταν υπάρχει προστασία των δανειοληπτών, πράγμα που οι σημερινές κοινωνίες προτιμούν να ξεχνούν.

Στις κοινωνίες που διαμόρφωσαν αυτό που ονομάστηκε δυτικός πολιτισμός, ήδη από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις, επικράτησε η αρχή του ανατοκισμού στα χρέη, με μία μόνο εξαίρεση, με τον αυτοκράτορα Ρωμανό Λεκαπηνό της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τον 10ο αιώνα μ.Χ.

Το χρέος υπάρχει και στο Πάτερ Ημών, όπου λέει «άφες (από το αφίημι, δηλ. συγχωρώ) ημίν τα οφειλήματα (δηλαδή τα χρέη, τις οφειλές) ημών. Συγχώρεσέ μας για τα χρέη μας. Μέχρι και το έτος του Ιωβηλαίου είναι εκείνο το έτος που -κάθε 50 χρόνια- είναι μια εποχή ελευθερίας και γιορτών, όπου όλοι παίρνουν πίσω την περιουσία τους και οι σκλάβοι επιστρέφουν στις οικογένειές τους.

Κατά τα άλλα, ο σημερινός (πολιτισμένος;) κόσμος ακολουθεί πιστά τον Οργουελ: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά, η άγνοια είναι δύναμη». Ο τίτλος του βιβλίου του Χάντσον είναι «Συγχωρέστε τους τα χρέη τους» («And forgive them their debts».

*ομότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών