Σχίζας ΓιάννηςΣτη τρίτομη πραγματεία του «Περί του ψεύδους και της αληθείας» (Παρίσι, 1760) ο Ντεστίτ Ντε Τρασί, Γάλλος συγγραφέας αμερικανικής καταγωγής, χαρακτηρίζει την Ιστορία ως διηνεκή αγώνα εναντίον του ψεύδους! Και ενώ, κατά τη γνώμη του, αυτό αποτελεί κύριο μοτίβο της πολιτιστικής «ανέλιξης», δευτερευόντως υποστηρίζει ότι η «υπερχορήγηση» αλήθειας δημιουργεί ψυχοκοινωνικές δυσλειτουργίες: Γι’ αυτό κάποιες «νησίδες χρόνου» γίνονται πεδία «αποσυμπίεσης» από την αλήθεια…
Πρόκειται για ημέρες, όπως η δική μας Πρωταπριλιά, αλλά μερικές φορές και για σαραντάωρα ή και εβδομάδες. Έτσι, λόγου χάρη, ο Νόαμ Τσόμσκι, στο πλαίσιο των γλωσσολογικών μελετών του για τους Τσερόκι της Νότιας Αμερικής, αναφέρεται σε ένα είδος «Πρωταπριλιάς» των ιθαγενών, που σε αντίθεση με τη δική μας έχει διήμερη διάρκεια… Την ίδια επισήμανση κάνει ο Λεβί Στρος στους «Χαρούμενους τροπικούς» αναφερόμενος στα έθιμα της φυλής των Γιαχαμούριων. Ο Μαρσέλ Προυστ χαρακτηρίζει ως πηγή της έμπνευσής του κάποια φυλή που επί μια ολόκληρη εβδομάδα «αναζητούσε τον ψευδή χρόνο» μέσα από μια θεσμοποιημένη πρακτική ψευδών εκφράσεων όπως «κακή μέρα» και «κακή νύχτα»!
Το ατομικό ψέμα, ως υπόβαθρο του θεσμισμένου, μαζικού, θεραπευτικού ψέματος, ήταν προπομπός της συλλογικής παραμυθο-πλασίας. Τα διασημότερα ψέματα ήταν τα εκφερόμενα «καλλιτεχνική αδεία». Ο Σαλβαντόρ Νταλί ήταν κατά δήλωσίν του «ιδεολόγος ψεύτης»! Ο Σίγκμουντ Φρόιντ προέβαινε σε χαρακτηρολογική ανάλυση του βαρώνου Μιγχάουζεν για να τεκμηριώσει τη θεωρία του περί διαλεκτικής σύγκρουσης μεταξύ «συνειδητού» και «προσυνειδήτου», όπου το δεύτερο λειτουργούσε ως κομιστής αποκλίσεων από την «αρχή της πραγματικότητας».
Στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα το «θεραπευτικό» ψέμα ήταν πάντοτε παρόν. Αξιομνημόνευτοι είναι οι στίχοι του Μπωντλαίρ, «Λατρευτό μου ψέμα – για ένα ερωτικό σου βλέμμα – έπεσα πάνω σου, ω γκαντέμα – και από τότε, ανάθεμα!» (από τη συλλογή «Τα άνθη του καλού»).
Ο Έλιοτ στην «Ανθισμένη χώρα» εγκωμίαζε την προσφυγή στη «ψευδή πραγματικότητα», ενώ ο Γιώργος Σεφέρης στην ποιητική του σύνθεση «Πυροφάνεια 1937» μίλαγε για την άκρατη παράδοση στο φανταστικό. Και μια προσωπική ανακάλυψη: Ο ποέτας και πολιτικός Τηλέμαχος Χυτήρης είχε συγγράψει ως μαθητής τους στίχους «Το ψέμα δεν το λογαριάζω – την εξουσία σαν κοιτάζω – θέλω εξουσία σαν κι αυτή – ας είναι κι αηδιαστική»… Το ποίημα στη συνέχεια άλλαξε: όπου «εξουσία» μπήκαν τα «δυο σου μάτια» κ.λπ. και τραγουδήθηκε επιτυχώς από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση…
* Το κείμενο αυτό είναι προκαταβολή του πρωταπριλιάτικου ψέματος. Πρόκειται για περίληψη άρθρου που δημοσιεύτηκε στη «Αυγή» την 1.4.2005
