Αλέξανδρος ΠετρίχοςΚοιτάζοντας προσεκτικά το ρου της ιστορίας θα δούμε τη μεγάλη αλλαγή που έφερε η αναγέννηση στην Ευρωπαϊκή κοινωνία. Ο άνθρωπος συνειδητοποίησε την αξία της κλασσικής μόρφωσης και επέστρεψε στη λογική ανάγνωση των μεγάλων ερωτημάτων της ζωής. Με αυτόν τον τρόπο το κοινωνικό status των πολιτών προοδευτικά άρχισε να διαμορφώνεται με βάση την πρόσβαση στη γνώση. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα κύμα ιδεών και αναζητήσεων που ανατάραξαν την ήπειρό μας συθέμελα και έφεραν ριζικές αλλαγές. Η θέσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η μάχη για την ισότητα των δύο φίλων, ο επανακαθορισμός του ρόλου της εκκλησίας είναι μερικά παραδείγματα ριζοσπαστικών ανατροπών που έκαναν την εμφάνιση τους στους επόμενους αιώνες. Η ευρεία πρόσβαση στην πραγματική μόρφωση και η πνευματική καλλιέργεια της κοινωνίας αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο σε αυτή την αναθεωρητική τάση.
Επιστρέφοντας τώρα στο 21ο αιώνα, που η πρόσβαση στην εκπαίδευση, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο θεωρείται δεδομένη, πρέπει να αναρωτηθούμε για τις αιτίες που βιώνουμε την απόλυτη αποπνευματικοποίηση της κοινωνίας. Οι πολίτες και ιδιαίτερα οι νέοι, αδιαφορούν επιδεικτικά για τα θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα της ζωής, έχουν απομακρυνθεί από την τέχνη και από την εν γένει έκφραση της δημιουργικότητας, ενώ καθορίζουν τις κοινωνικές και συναισθηματικές τους σχέσεις με βάση ένα ψηφιακό προφίλ.
Σιγά σιγά η κοινωνία οδηγήθηκε στην απόλυτη διαστρέβλωση του όρου «μόρφωση». Πλέον, η εκπαίδευση αποτελεί μια κατά βάση τεχνοκρατική διαδικασία, με αυτοσκοπό την απόλυτη εξειδίκευση. Οι νέοι δε βλέπουν την παγκόσμια εικόνα και δεν αναρωτιούνται για τη θέση τους στο πανανθρώπινο σύνολο. Αντ’ αυτού, μαθαίνουν πως να γίνουν καλοί οικονομολόγοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί προκειμένου να τροφοδοτήσουν την διεθνή παραγωγική δραστηριότητα. Θέτοντας τον εαυτό τους ως εξαρτήματα της παγκόσμιας καπιταλιστικής μηχανής, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, παραμελούν να εμπεδώσουν την αξία της πνευματικής καλλιέργειας. Έτσι οι νέες γενιές μεγαλώνουν χωρίς την δυνατότητα ερμηνείας της ηθικής, του ανθρωπισμού και της φιλοσοφίας ως μεθόδου για την πρόοδο της κοινωνίας και όχι μόνον των επιστημών. Κάπου εδώ τίθεται το ερώτημα λοιπόν, είναι ασφαλές για την ανθρωπότητα να έχουμε μια κοινωνία κενή πνευματικά, με ραγδαία αναπτυγμένες τις θετικές επιστήμες και την παγκόσμια παραγωγή;
Ένα παράδειγμα που απαντάει στο παραπάνω ερώτημα είναι το διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα τα social media. Προσγειώθηκαν στην καθημερινότητα μας προσφέροντας πολλαπλά οφέλη, με κύριο την διευκόλυνση της επικοινωνίας. Κρίνοντας τα στο σήμερα όμως, μπορούμε να εντοπίσουμε ξεκάθαρα πλέον τις συνέπειες της τεχνολογίας στους ανθρώπους, όταν την διαχειρίζεται μια ακαλλιέργητη κοινωνία.
Η κρίση που έφερε το Ιnstagram, για παράδειγμα, είναι βαθιά κοινωνική. Ενώ, όπως αναφέρθηκε, τους προηγούμενους αιώνες για να εξασφαλίσεις την κοινωνική σου υπόσταση έπρεπε να αποκτήσεις πρόσβαση στην κλασσική παιδεία, πλέον αυτή κρίνεται από τον αριθμό των followers και των like στο προφίλ σου. Η σημαντικότητα αυτών των αριθμών αποδεικνύεται από την άνθιση εταιρειών που προσφέρουν την αύξησή τους μέσω ψεύτικων λογαριασμών. Η προσπάθεια για ψηφιακή αποδοχή, οδηγεί τους νέους στην μετουσίωση της εξωτερικής εμφάνισης σε απόλυτη σημαντικότητα. Αν κάνεις ένα γρήγορο scrolling στην κεντρική σελίδα της εφαρμογής θα δεις ακριβά ρούχα, καλογυμνασμένα σώματα, υπερσεξουαλικοποίηση των πάντων και εμπορευματοποίηση του γυναικείου, κατά βάση, σώματος.
Πολλοί νέοι διακρίνουν το πρόβλημα, αλλά αδυνατούν να κατανοήσουν τη σοβαρότητα του αποτυπώματος που αφήνει στην κοινωνία. Έφηβοι αυτοκτονούν λόγω της ψηφιακής απόρριψης που βιώνουν. Βλέποντας την πολυτέλεια, τα εντυπωσιακά σώματα και τις «μοναδικές στιγμές» που ζουν οι υπόλοιποι, μιας και στο instagram όλα ανεβαίνουν ωραιοποιημένα, καταλήγει να αναγάγει τη ζωή του σε κάτι μίζερο και βαρετό. Οι κοινωνικές και ταξικές ανισότητες γίνονται τόσο πρόδηλα φανερές στα social media, με αποτέλεσμα την επιπλέον ψυχολογική καταπίεση των αδικημένων, που δεν μπορούν κάθε Σαββατοκύριακο να ανοίγουν μπουκάλια στα μπουζούκια ή να ταξιδεύουν από ήπειρο σε ήπειρο. Έχουμε φτάσει στο σημείο να αποτελεί επάγγελμα, και μάλιστα αδρά αμειβόμενο, το να είσαι influencer, η μάλλον «αυτός που ασκεί επιρροή», στο instagram. Τώρα τι είδους επιρροή ασκεί και σε ποιους, είναι πασιφανές και αναλύθηκε.
Βεβαίως, η λύση δεν είναι να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε την εφαρμογή, μιας και θα ήταν σαν να κλείνουμε τα μάτια μας στα κοινωνικά προβλήματα που αναδεικνύει. Οι τομές που πρέπει να εφαρμοστούν σε αυτή την περίπτωση είναι βαθιές και σημαντικότατες. Αφορούν στην καλλιέργεια της αλληλεγγύης, του σεβασμού στο συνάνθρωπο και γενικότερα της πνευματικότητας.
Ένα άλλο παράδειγμα απόλυτα διαστρεβλωμένης χρήσης του διαδικτύου είναι και τα fake news. Ψευτοσυντάκτες χειραφετούν την κοινωνία, εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη πραγματικής μόρφωσης, παρουσιάζοντας απόλυτα ψευδή ειδησεογραφία, προσαρμοσμένη στους φαύλους σκοπούς τους. Καθημερινά βλέπουμε νέες θεωρίες συνομωσίας, διαβάζουμε για μασόνους, για αεροψεκασμούς, αλλά και για πανάκριβους ουρανοξύστες στη Βολιβία. Η απήχηση που έχουν στην κοινωνία αυτές οι ψεύτικες, στα όρια του αστείου, ειδήσεις, αποδεικνύεται από το γεγονός πως έχουν αρχίσει να τις χρησιμοποιούν πολιτικά πρόσωπα και δημοσιογράφοι.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν μπορεί η κοινωνία να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που προκύπτει από την εύκολη και ευρεία πρόσβαση στη διαδικτυακή ειδησεογραφία. Θεωρώντας πως κακόβουλοι χρήστες του διαδικτύου θα υπάρχουν πάντα, μπορεί η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών να καλλιεργηθεί κατάλληλα ώστε να φιλτράρει επιτυχώς τον μεγάλο όγκο πληροφόρησης;
