Δεν χρειάζεται να διαθέτει κανείς μαντικές ικανότητες για να προβλέψει το επερχόμενο σοκ των ευρωεκλογών. Ολες οι εκτιμήσεις και προβλέψεις συγκλίνουν ότι οι ευρωεκλογές θα αποτελέσουν έναν θρίαμβο της Ακρας Δεξιάς.
Μπορεί κανείς από τώρα να φανταστεί τις δηλώσεις πολιτικών και αξιωματούχων που θα εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους και θα προειδοποιούν για τους κινδύνους που εγκυμονεί για τη δημοκρατία και την Ε.Ε. η άνοδος του λαϊκισμού. Η υποκρισία περισσεύει. Τα ίδια ακούστηκαν όταν οι Βρετανοί ψήφισαν Brexit, όταν ο Μακρόν αντιμετώπισε τη Λεπέν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, όταν ο Βίλντερς απειλούσε να κερδίσει τις εκλογές στην Ολλανδία, όταν η Εναλλακτική για τη Γερμανία αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα κοκ.
Ούτε τα ευχολόγια ούτε η κινδυνολογία μπορούν να ανακόψουν την επέλαση της Ακρας Δεξιάς. Οποιος πραγματικά θέλει να την αναχαιτίσει θα πρέπει να έλθει αντιμέτωπος με κάποιες άβολες αλήθειες.
Η πρώτη αλήθεια είναι η μακροχρόνια, συστηματική υποβάθμιση του κινδύνου της Ακρας Δεξιάς από τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα. Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα η Ακρα Δεξιά αντιμετωπίστηκε ως «εθνική» ιδιαιτερότητα και όχι ως ένα ευρωπαϊκό φαινόμενο. Και όμως στη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία, η Ακρα Δεξιά έχει παρουσία εδώ και δεκαετίες. Στη συνέχεια, η άνοδος ακραίων δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη αποδόθηκε στην απουσία εδραιωμένων δημοκρατικών παραδόσεων λόγω του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Τέλος, κάποιοι άλλοι θεώρησαν την άνοδο της Ακρας Δεξιάς ως μια συγκυριακή ή πρόσκαιρη, και άρα δευτερεύουσας σημασίας, αντίδραση στον νέο, θαυμαστό κόσμο που δημιουργούσε η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσει κανείς πόσο διαψεύστηκαν όσοι υποβάθμιζαν τον κίνδυνο. Η Ακρα Δεξιά σήμερα είναι εξαπλωμένη σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και ισχυροποιείται.
Η δεύτερη αλήθεια είναι η λανθασμένη θεώρηση της Ακρας Δεξιάς μέσα από το πρίσμα του λαϊκισμού. Η συζήτηση περί λαϊκισμού (ιδιαίτερα στην Ελλάδα) σχετικοποίησε την απειλή της Ακρας Δεξιάς, καθώς την παρουσίασε ως δεξιό λαϊκισμό κατ’ αναλογία, υποτίθεται, με τον αριστερό λαϊκισμό που εκπροσωπούσαν ο ΣΥΡΙΖΑ, οι Podemos, κοκ. Η περιγραφή της Ακρας Δεξιάς απλά ως δεξιού λαϊκισμού, όμως, αποκρύπτει ότι ταυτίζεται με συγκεκριμένες ιδέες και πολιτικές: τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον αυταρχισμό, τη μισαλλοδοξία και τον συντηρητισμό.
Ιδέες που συχνά υποκινούν ή συνδυάζονται με τη βία και την τρομοκράτηση των «άλλων», όπως οι επιθέσεις κατά μειονοτήτων και μεταναστών, η βεβήλωση εβραϊκών μνημείων, κ.λπ. Το ατού της Ακρας Δεξιάς δεν είναι ο λαϊκισμός αλλά η ικανότητά της να μεταμορφώνεται και να εμφανίζεται σήμερα ως μια συμβατή με τη δημοκρατία πολιτική δύναμη. Η Ακρα Δεξιά ποτέ δεν σεβάστηκε τη δημοκρατία, απλά τη χρησιμοποίησε.
Τρίτη αλήθεια είναι η βαθιά κοινωνική κρίση. Ενώ όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι, ακόμα και θεσμοί ταυτισμένοι με τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση επισημαίνουν τους κινδύνους που εγκυμονεί η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, αυτή δεν αντιστρέφεται αλλά εξακολουθεί να διευρύνεται. Εκατομμύρια ανθρώπων έχουν εγκλωβιστεί σε μια συνθήκη εργασιακής επισφάλειας, χαμηλών μισθών και φτώχειας, σε μια Ευρώπη όπου το κοινωνικό κράτος έχει αντικατασταθεί από την πολιτική των επιδομάτων.
Η απουσία προοπτικών για ένα καλύτερο μέλλον ή ενός οράματος κοινωνικής δικαιοσύνης επιτρέπει στην Ακρα Δεξιά να στρέφει τη βουβή κοινωνική δυσαρέσκεια ενάντια στους πιο αδύναμους, δηλαδή τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, οι οποίοι στοχοποιούνται ως απειλή για την ασφάλεια των πολιτών και την εθνική ταυτότητα.
Μια τελευταία αλήθεια, και πιο άμεσα σχετιζόμενη με τις επικείμενες ευρωεκλογές, είναι η φθίνουσα νομιμοποίηση της Ε.Ε. Αυτή η φθίνουσα νομιμοποίηση εγγράφεται στη συνολικότερη κρίση πολιτικής εκπροσώπησης σε συνθήκες μεταδημοκρατίας, αλλά ταυτόχρονα την υπερβαίνει.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι η ισοτιμία των κρατών-μελών είναι επίπλαστη και η ηγεμονική θέση της Γερμανίας στην Ε.Ε. είναι αδιαμφισβήτητη. Βλέπουν ότι έχει συγκεντρωθεί υπερβολικά μεγάλη εξουσία σε μια κάστα προνομιούχων γραφειοκρατών στις Βρυξέλλες, ότι το Ευρωκοινοβούλιο έχει δευτερεύοντα ρόλο έναντι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι καθοριστικής σημασίας όργανα, όπως το Eurogroup, είναι άτυπα.
Αντιμετωπίζουν την Ε.Ε. ως έναν μηχανισμό που ευθυγραμμίζει τις κοινωνίες με τις επιταγές των επιχειρηματικών συμφερόντων και των τεχνοκρατικών ελίτ. Γι’ αυτό αυξάνονται οι ευρωσκεπτικιστές και όσοι βλέπουν ως λύση, πλέον, την επιστροφή στο εθνικό κράτος. Κοντολογίς, υπάρχει μια διάχυτη τάση αποδοκιμασίας της Ε.Ε., την οποία επιδέξια καλλιεργεί και εκμεταλλεύεται η Ακρα Δεξιά.
Η απειλή της Ακρας Δεξιάς στην Ευρώπη δεν είναι προεκλογικό «τέχνασμα». Η άνοδός της συνιστά πραγματικό κίνδυνο για τη δημοκρατία, τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και το κράτος δικαίου σε κάθε χώρα, αλλά και στην Ευρώπη συνολικά. Οσο καθυστερούμε να το συνειδητοποιήσουμε τόσο το χειρότερο για το μέλλον μας. Τότε το σοκ θα αποτελεί τη νέα κανονικότητα.
* αναπληρωτής καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
