Εχει ο ΣΥΡΙΖΑ την εξουσία ή την κυβέρνηση; Ηταν η πολιτική του αυτή της «ρήξης ή αφομοίωσης» με το σύστημα; Μετά τις εκλογές, θα παραμείνει ένα ριζοσπαστικά αριστερό ή θα μεταλλαχτεί σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα; Οι σημαντικές αυτές συζητήσεις αποτελούν σύγχρονες παραλλαγές της παλιότερης διαμάχης μεταξύ μεταρρύθμισης και επανάστασης. Η μόνη διαφορά είναι πως σήμερα «επανάσταση» δεν μπορεί να σημαίνει πτώση της Βαστίλης ή κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων.
Η εξουσία δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται ως μια ουσία ή ένα αντικείμενο που βρίσκεται στα χέρια μιας μικρής ομάδας καπιταλιστών και πολιτικών∙ ούτε ασκείται αποκλειστικά από κάποιο σημαντικό κέντρο, το οποίο, αν κατακτηθεί, θα αλλάξει ριζικά την κατάσταση. Τα πραξικοπήματα παλιάς κοπής με τα τανκς στους δρόμους, στη Βουλή, το υπουργείο Αμυνας και το ραδιομέγαρο ανήκουν πια στην ιστορία, όπως απέδειξε το πρόσφατο τουρκικό. Banks not tanks, όπως λέει το ανέκδοτο.
Η εξουσία σήμερα είναι αποκεντρωμένη και πλουραλιστική, ριζωματική και δικτυωμένη. Διαχέεται και επικαθορίζει όλο τον κοινωνικό ιστό. Λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα των προσωπικών, των κοινωνικών και των πολιτικών σχέσεων. Δεν προσπαθεί να κατευθύνει τα υποκείμενα που βρίσκονται εκτός του κυκλώματός της, με σκοπό να τα υποτάξει. Αντίθετα, η εξουσία παράγει υποκείμενα, στάσεις ζωής και συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένων των αριστερών.
Η πειθάρχηση και ο έλεγχος της συμπεριφοράς γίνονται επομένως συμπληρωματικά και ίσως πιο σημαντικά από την κριτική της ιδεολογίας. Αν κάποιος ακολουθεί πιστά τα πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει η ανεπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία –κατανάλωση, ατομισμός και ανταγωνισμός με άλλους για απόκτηση προνομίων και εύνοιας, αδιαφορία για τον διπλανό–, δρα εντός των συστημικών παραμέτρων, ανεξάρτητα από ιδεολογικές δεσμεύσεις. Ξέρουμε όλοι προβεβλημένους αριστερούς, των οποίων η ρητορική δεν έχει καμία σχέση με τη συμπεριφορά.
Υπάρχουν, βέβαια, κόμβοι εξουσίας, σύμπλευσης και διαπλοκής δικτύων οικονομικής, πολιτικής και μιντιακής κυριαρχίας, που διατηρούν ταυτόχρονα τις ιδιαίτερες και συχνά ανταγωνιστικές τους προτεραιότητες. Αυτό που λέγεται «σύστημα» ή «καθεστώς» είναι ακριβώς ένας κόμπος εξουσιών και εξουσιαστών, εμφανών και λιγότερο γνωστών. Τα επιμέρους συμφέροντά τους μπορεί να είναι ανταγωνιστικά, αλλά όλοι ομονοούν στην αναπαραγωγή και διαιώνισή της και κυριαρχίας τους. Αυτό το κουβάρι εξουσιών θεώρησε τον ΣΥΡΙΖΑ από την αρχή στρατηγικό και θανάσιμο αντίπαλο και στρατεύτηκε στην ανατροπή και εξαφάνισή του.
Δεν ήταν μόνο οι κ.κ. Μητσοτάκης, Αλαφούζος ή Στουρνάρας. Δεν ήταν μόνο η Ν.Δ., το ΚΙΝ.ΑΛΛ., ο Σκάι ή ο ΣΕΒ. Η αντι-ΣΥΡΙΖΑ επίθεση -σήμερα η προσπάθεια παλινόρθωσης- δεν είναι κάποια συνωμοσία σκοτεινών κέντρων, παρότι και τέτοιες μπορεί να υπάρχουν. Είναι η αντίδραση στον εχθρό αυτών που επόπτευαν την ελληνική «κανονικότητα»: τη φοροαποφυγή και φοροαπαλλαγή, τα ρουσφέτια και το βουλευτικό πελατολόγιο, τη μεγάλη (Siemens, χρηματιστήριο), μεσαία (προνομιακές αναθέσεις έργων) και μικρή διαφθορά (διαγραφή προστίμων, φακελάκι). Ολοι αυτοί μαζί και το κάθε δίκτυο εξουσίας χώρια έχουν συμφέρον να ανατρέψουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν χρειάζονταν μυστικές συναντήσεις, παρότι έγιναν. Ηξεραν τι να κάνει ο καθένας στον χώρο επιρροής του, για να εγκλωβίσει την κυβέρνηση. Δεν υπήρχε ένας μοναδικός διευθυντής της ορχήστρας.
Ο κ. Μητσοτάκης ήταν και παραμένει κατώτερος των προσδοκιών, παρότι ακούμε τώρα ότι «υποτιμήθηκε». Αν έβλεπε κανείς τα πένθιμα πρόσωπα των βουλευτών της αντιπολίτευσης έπειτα από κάθε συζήτηση προ ημερησίας διατάξεως μεταξύ Τσίπρα και Μητσοτάκη, θα καταλάβαινε ότι η ανεπάρκειά του ήταν και είναι παγκοίνως γνωστή. Αλλά ο κ. Μητσοτάκης είναι απλώς ο ηθοποιός, η μάσκα, η προσωποποίηση του δικτύου εξουσίας που τον χρησιμοποιεί και τον ξεπερνά, όπως και κάθε άλλο επιμέρους πρόσωπο ή συστατικό του. Η αναπαραγωγή πολιτικών και οικονομικών δυναστειών, η αλληλεξάρτηση τραπεζών και πολιτικών, η επικοινωνιακή νομιμοποίηση της πολιτισμικής μιζέριας, της κοινοτοπίας και των πολιτικά παρατρεχάμενων είναι πιο σημαντική από οποιοδήποτε πρόσωπο ή πολιτική. Οπως φαίνεται στην ιλαροτραγωδία του Brexit, η επιβίωση του συστήματος εξουσίας είναι πάνω από κάθε πρόσωπο ή κόμμα.
Η μακρά «αριστερή παρένθεση» και η Νέα Αριστερά
Λίγο πριν από τις εκλογές του 2012, το περιοδικό των πλουσίων Forbes δημοσίευσε άρθρο κάποιου Bill Frezza, με τίτλο «Δώστε στην Ελλάδα αυτό που της αξίζει: τον κομμουνισμό». Ο κόσμος χρειάζεται ένα σύγχρονο παράδειγμα του κομμουνισμού εν δράσει και δεν υπάρχει καλύτερος υποψήφιος από την Ελλάδα. «Πετάξτε τους από την Ε.Ε.», έλεγε ο Frezza, «κόψτε τη ροή των τσάμπα ευρώ και μετά καθίστε αναπαυτικά και απολαύστε για μία γενιά την καταστροφή». Η πρώτη εμφάνιση της ιδέας της «αριστερής παρένθεσης» ονειρευόταν τη στρατηγική ήττα της Αριστεράς σε όλη την Ευρώπη για μια γενιά, με όχημα την εξαφάνιση του ΣΥΡΙΖΑ.
Το ελληνικό δίκτυο εξουσίας υιοθέτησε τη συμβουλή, ενώ τα προωθημένα κομμάτια του, ο Βορίδης και ο Γεωργιάδης, ανέλαβαν την ολοκλήρωση και εξαγωγή της συνταγής. Ο Αντώνης Σαμαράς παραδέχτηκε ότι δεν τελείωσε η πέμπτη αξιολόγηση και δεν δόθηκαν τα τελευταία 7,2 εκατομμύρια ευρώ του δεύτερου δανείου στην Ελλάδα στο τέλος του 2014, γιατί δεν ήθελαν Ελληνες και Ευρωπαίοι να τα βρει η νέα κυβέρνηση.
Η σύντομη αριστερή παρένθεση απέτυχε, βέβαια. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν η μακροβιότερη σε όσες χώρες μπήκαν σε μνημόνιο. Αλλά αυτή η αποτυχία δεν αποθάρρυνε το σύστημα εξουσίας. Υιοθέτησαν «αγώνα θέσεων»: στοχοποιούσαν και κανιβάλιζαν πρόσωπα με fake news (Κατρούγκαλος, Χριστοδουλοπούλου, Πολάκης, Δούρου) και βομβάρδιζαν τις κυβερνητικές πολιτικές ως μεροληπτικές, αναποτελεσματικές, επιζήμιες.
Υπέσκαπταν κάθε επιτυχία ή πολιτική στη λογική της σταδιακής φθοράς. Δεν υπήρχε μέτρο ούτε όριο στις επιθέσεις. Το σύστημα εξουσίας πάλευε για την επιβίωσή του. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί (πραγματικά ή στη φαντασία τους) θανάσιμο κίνδυνο. Η «στρατηγική ήττα» είναι η βενιζέλεια παραλλαγή της «αριστερής παρένθεσης». Οπως εξήγησα, θα παραμείνει όνειρο θερινής νυκτός το (http://beta.avgi.gr/article/10811/9930277/e-enelikiose-tou-syriza) κύκνειο άσμα ενός κινήματος του οποίου η έσχατη υπηρεσία στον τόπο είναι να αποχωρήσει με αξιοπρέπεια και να κοιτάξει την υστεροφημία του.
Κατάλαβε η Αριστερά με τι είχε να παλέψει; Αν ναι, πώς το έκανε; Αυτά είναι μεγάλα θέματα που θα μπουν στη συζήτηση, όταν έρθει η ώρα. Προκαταβολικά λέω ότι δεν φαίνεται να κατάλαβε πλήρως την πρόκληση. Η ριζική αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί με ένα αποκαλυπτικό γεγονός ή στιγμή, μια ανατροπή ή μεγάλη εκλογική νίκη. Πολλοί πίστεψαν ότι έγινε αλλαγή καθεστώτος και συμπεριφέρθηκε ανάλογα.
Αλλά η ριζική αλλαγή είναι μια μακρόχρονη και σύνθετη αριστοτελική περιπέτεια, γεμάτη επιτυχίες και αποτυχίες, προόδους και υποχωρήσεις, μικρές νίκες που συνυφαίνονται με ανάλογες ήττες. Εδώ βρισκόμαστε σήμερα. Η Ελλάδα του 2019 είναι ασύγκριτα καλύτερη από την Ελλάδα του 2014. Πολλές επιτυχίες, αλλά και ήττες. Θα παλέψουμε για την απαραίτητη δεύτερη τετραετία, για να βάλουμε τον ΣΥΡΙΖΑ στην πρωτοπορία της ολικής επιστροφής της ευρωπαϊκής Αριστεράς. Αλλά, για να γίνει αυτό, πρέπει να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε τους παλιότερους και σύγχρονους κλασικούς μας, να μιλήσουμε για το όραμα της Αριστεράς και για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Για την Αριστερά, η ισότητα και η δημοκρατία αποτελούν έναν ορίζοντα. Κάθε επιτυχία, κάθε βήμα οδηγεί στο επόμενο, ξανά και ξανά, σε μια σειρά ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων. Να εξηγήσουμε πως η παραγωγική ανασυγκρότηση και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πρέπει να προετοιμάσουν τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης.
Πως η πολιτική μας επεμβαίνει στην κοινωνία και συνιστά τον λαϊκό πόλο, που δεν δημιουργείται πια στις σχέσεις παραγωγής, μέσα από την αντιπαράθεση με τις ελίτ. Η ιδεολογία μας, ο σοσιαλισμός με δημοκρατία, μεταφέρει συνεχώς κεφάλαιο από τους καπιταλιστές στους εργαζομένους και ισχύ από το κράτος στους πολίτες. Αυτή είναι η στρατηγική μας υπόσχεση. Τα προγράμματα, τα σχέδια, οι πολιτικές, αποτελούν τις επιμέρους υλοποιήσεις του κοινωνικού συμβολαίου της Νέας Αριστεράς.
! Το νέο βιβλίο του Κώστα Δουζίνα «Από την Εδρα στα Εδρανα: Εργα και ημέρες μιας αριστερής κυβέρνησης» θα εκδοθεί στα μέσα Ιουνίου από τις εκδόσεις Νήσος
* Βουλευτής Α’ Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων
