δδμανιάς, 4/3/2023
Η Γλαρέντζα και το κάστρο της
Αν έχεις ακουστά για τη Γλαρέντζα και τη σκωπτική έκφραση “Αντίο , Γλαρέντζα“και θέλεις να γνωρίσεις την ξακουστή φράγκικη πολιτεία , με το ονομαστό σε όλη τη Μεσόγειο λιμάνι της , μην την αναζητήσεις . Δεν υπάρχει πια . Οι τελευταίοι κατακτητές την κούρσεψαν και την αφάνισαν , όταν τους Φράγκους , τους Βενετσιάνους , τους Καταλάνους και τους Βυζαντινούς διαδέχτηκαν οι Τούρκοι. Μήτε το όνομά της επέζησε .
[gallery_bank type=”images” format=”thumbnail” title=”true” desc=”false” responsive=”true” animation_effect=”rollIn” album_title=”false” album_id=”808″]
Οι νεότεροι την είπαν Κυλλήνη. Ηταν το όνομα του επινείου της αρχαίας Ηλιδας, το οποίο όμως , δεν βρισκόταν στην ίδια θέση με τη Γλαρέντζα . Οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την Κυλλήνη πολύ βορειότερα , κοντά στη λιμνοθάλασσα Κοτύχι , πάνω από τα σημερινά Λεχαινά. Ο Παυσανίας δεν την αντάμωσε κατά τις περιηγήσεις του . Είχε καταστραφεί και αυτή , ποιος ξέρει από ποιούς . Ούτε είναι γνωστό από που πήρε το όνομά της . Πιθανολογείται από το βουνό Κυλλήνη -τη σημερινή Ζήρια μα αυτό δεν είναι ξεκαθαρισμένο . Ο Παυσανίας , ωστόσο , μας μετέφερε την πληροφορία ότι την Κυλλήνη την έχτισαν οι Αρκάδες , και ότι εκεί , όπως άκουσε ο ίδιος , υπήρχαν περίλαμπροι ναοί αφιερωμένοι στον Ασκληπιό , την Αφροδίτη και άλλους θεούς .
Σε αυτό το πλάτωμα , που έπιανε 200 στρέμματα έκταση ήταν παλιά χτισμένη η Γλαρέντζα. . Οι αρχαίοι ονόμαζαν το πλάτωμα και τα γύρω υψώματα Χελωνάτα , γιατί έμοιαζαν με καβούκι χελώνας , που το πιο ψηλό του σημείο βρισκόταν ανατολικότερα και όπου οι Φράγκοι κατακτητές είχαν στήσει , με περίσσεια τέχνη , ένα από τα πιο όμορφα και πιο γερά δυναμάρια του Μοριά , που θα δούμε στη συνέχεια , το Χλεμούτσι.
Η Γλαρέντζα και το Χλεμούτσι ήταν οι δύο γωνιές ενός τριγώνου που η τρίτη του βρισκόταν στην Ανδραβίδα , τη φράγκικη πρωτεύουσα της Αχαίας και του Μοριά. . Η Ανδραβίδα , που οι Γάλλοι την είπαν Andreville , βρισκόταν πιο μέσα , στην ενδοχώρα , και δεν είχε κάστρα και οχυρά . Και τη διαφέντευαν το Χλεμούτσι και η Γλαρέντζα .
Γύρω από το επίνειο της Ανδραβίδας υπήρχε γερό τείχος , που το αγκάλιαζε προστατευτικά, όπως μαρτυρούν οι χρονικογράφοι της εποχής , από τις επιδρομές των κουρσάρων και των κρατών της Ιταλίας και της Ισπανίας που τα τραβούσε σαν μαγνήτης ο πλούτος της Γλαρέντζας , μα και η στρατηγική της θέση , για όσα καράβια ταξίδευαν από τη Δύση στην Ανατολή .
Το τείχος της Γλαρέντζας είχε δύο πύλες , τη μια δυτικά , από όπου έμπαιναν στην πόλη όσοι έρχονταν από το πέλαγος, και την άλλη , νότια, για κείνους που έρχονταν από την ξηρά .
Σήμερα , περιδιαβάζοντας στο πλάτωμα , δύσκολα μπορείς ν’ αντιληφθείς ότι εκεί υπήρχε άλλοτε μια ολόκληρη πολιτεία με αρχοντικά , τράπεζες , μέγαρα , σπίτια που στέγαζαν διοικητικές υπηρεσίες , τελωνεία , αποθήκες . Τίποτα δεν σώζεται πια που να θυμίζει ένα από τα πρώτα λιμάνια της Μεσογείου.
Από τη θάλασσα του Ιονίου έρχονταν καράβια από τη Φραγκιά , τη Μασσαλία , τη Βενετία , τη Γένοβα ,τη Μεσσήνη , τη Φλωρεντία , από όλα τα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου , για να φορτώσουν τα ονομαστά και περιζήτητα μετάξια του Μοριά , λάδια και κρασιά , χαρούπια και άλλα προιόντα. Από αυτή τη θάλασσα έρχονταν και τα κουρσάρικα καράβια για ρεσάλτο και τότε όσοι έμεναν έξω από τα τείχη της Γλαρέντζας έτρεχαν να κλειστούν στο κάστρο . Γιατί η Γλαρέντζα είχε γίνει , με τον καιρό , ένα από τα πιο πλούσια λιμάνια της φράγκικης Κονγκέστας . Ονομαστοί τραπεζίτες της εποχής εκείνης όπως οι Ατζαγιόλι της Φλωρεντίας και οι Περούτζι , είχαν εκεί υποκαταστήματα.
Τη Γλαρέντζα την έχτισαν και την ανέπτυξαν οι Φράγκοι Βιλαρδουίνοι , αλλά ήταν διαρκώς το μήλο της έριδας ανάμεσα στους Γάλλους , τους Βενετσιάνους , τους Γενουάτες ,τους Φλωρεντίνους και τους Καταλάνους . Οι Φράγκοι την βάφτισαν Clairmon και Clarence , μα αργότερα, όταν οι Βενετσιάνοι έκαναν πιο έντονη την παρουσία τους στην Μεσόγειο , όπως και οι Γενουάτες και οι Φλωρεντίνοι, το όνομά της ιταλοποιήθηκε και έγινε Claretza και ελληνικά Γλαρέντζα.
Μα η Γλαρέντζα , από μόνη της , δεν είναι ικανή να προστατέψει , όσα τείχη κι αν είχε , την πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου της Αχαίας την Ανδραβίδα . Γι’ αυτό οι Βιλαρδουίνοι , έχτισαν στην ενδοχώρα , το Χλεμούτσι.
Το τέλος του κάστρου της Γλαρέντζας έφτασε όταν έπειτα από επιδρομή των Καταλάνων, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έδωσε εντολή να γκρεμιστούν τα τείχη της για να μη χρησιμοποιηθεί στο μέλλον η Γλαρέντζα σαν οχυρό.
Αυτά τα δύο κάστρα , η Γλαρέντζα και το Χλεμούτσι , έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του Μοριά, αφότου , μετά την Δ’ Σταυροφορία [ 1204 μ.Χ.], οι Φράγκοι έγιναν κύριοι της Πελοποννήσου και μοιράστηκαν μεταξύ τους τα φέουδα και τα τιμάρια . Μια ατέλειωτη σειρά από πολέμους και συγκρούσεις , που έφερναν σε απόγνωση το ντόπιο πληθυσμό , τους Βενετσιάνους , τους Γενουάτες , τους Καταλάνους , και στο τέλος τους Τούρκους. Ολοι ήθελαν να γίνουν κύριοι του Μοριά , να στεριώσουν αρχοντιλίκια και να ελέγχουν τις ακτές του και τα λιμάνια του για να σιγουρέψουν το εμπόριο σε Ανατολή και Δύση. Οι Ελληνες κάτοικοι του Μοριά , ιδιαίτερα οι φτωχοί ξωμάχοι και μπιστικοί , οι δουλοπάροικοι, ήταν εκείνοι που πλήρωναν το μεγαλύτερο μερίδιο των συνεπειών των πολέμων ανάμεσα στους επιδρομείς, αλλά και ανάμεσα στους ντόπιους φεουδάρχες.
Ουσιαστικά, δημιουργοί του κράτους της Αχα’ί’ας -έτσι λεγόταν τότε ο Μοριάς-είναι οι Βιλαρδουίνοι, που η δυναστεία τους κράτησε εκατό περίπου χρόνια. Οταν ολοκληρώθηκαν σχεδόν οι κατακτητικές επιχειρήσεις των Φράγκων, ο Σαμπλίτης και Βιλαρδουίνος μοιράστηκαν μεταξύ τους τα εδάφη που είχαν πάρει.. Ο Βιλαρδουίνος έγινε αφέντης στη Μεσσηνία και σ’ ένα μέρος της Λακωνίας, ενώ ο Σαμπλίτης κράτησε για λογαριασμό του την Ηλεία και την Αχα’ι’α και όρισε πρωτεύουσά του την Ανδραβίδα . Ταυτόχρονα , αυτοανακυρήχτηκε ” πρίγκιπας της Αχα’ι’ας ” δηλαδή του Μοριά -οι Φράγκοι έλεγαν το Μοριά Αχα’ι’α.
Ύστερα , κάλεσαν στην Ανδραβίδα γενική συνέλευση των Γάλλων και άλλων ξένων ευγενών , τη λεγόμενη ” Κούρτη ” και χώρισαν τη χώρα σε δέκα βαρονίες, που τις μοίρασαν στους συμπολεμιστές τους. Οι πιο σημαντικές ήταν της Πάτρας, της Βοστίτσας, (σημερινό Αίγιο) της Ακοβας, της Καρίταινας ,της Χαλανδρίτσας κ.α. . Μα και οι ιππότες αμείφθηκαν πλουσιοπάροχα με κτήματα μεγάλα και διάφορα προνόμια . Βαρόνοι και ιππότες έχτισαν κάστρα, καστέλια και πύργους, για την προστασία τους, όχι μόνο από εξωτερικές επιδρομές αλλά και από επιθέσεις συμπατριωτών τους ή άλλων τιμαριούχων που φιλοδοξούσαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους και να γίνουν αυτοί αφέντες του Μοριά..
Πίσω από τους Φράγκους πολεμιστές , ήρθαν και καθολικοί παπάδες , επίσκοποι και μοναχοί διαφόρων ταγμάτων που έχτισαν εκκλησίες και μοναστήρια. Ο καθολικός κλήρος προικοδοτήθηκε και αυτός με πλούσια κτήματα που οι κατακτητές πήραν από την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Η Γλαρέντζα και το Χλεμούτσι πέρασαν ακόμη πολλές περιπέτειες μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τούρκικο ζυγό. Και η μεν Γλαρέντζα, που είχε γίνει κατά τη Φραγκοκρατία το πιο ονομαστό και ζωντανό λιμάνι της Μεσογείου , δεν υπάρχει πια. Μόνο ελάχιστες πέτρες ορθώνονται ακόμα στο μεγάλο πλάτωμα του Χελωνάτα να μας τη θυμίζουν. Αντίθετα, το Χλεμούτσι στέκει πάντα περίφημο με μικρές σχετικά πληγές , που η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει αποφασίσει να τις γιάνει.
Το Χλεμούτσι και το κάστρο του
Στο πιο ψηλό σημείο του αρχαίου Χελωνάτα, οι Βιλαρδουίνοι έχτισαν ένα από τα πιο όμορφα και πιο δυνατά κάστρα , υπόδειγμα της Γαλλικής οχυρωματικής τέχνης της εποχής εκείνης , το Χλεμούτσι . Απέχει έξι χιλιόμετρα από τη σημερινή Κυλλήνη και τη Γλαρέντζα και καλός δρόμος οδηγεί σ’ αυτό . Η διαδρομή , όπως και από τα λουτρά της Κυλλήνης , είναι μαγευτική. Ενα όργιο βλάστησης κυριαρχεί παντού σε όλη την πιο προχωρημένη στο πέλαγος του Ιονίου χερσόνησο του Μοριά .
Το Χλεμούτσι χτίστηκε από το Γοδεφρείδο Βιλαρδουίνο , ανάμεσα σε βρισιές, κατάρες και αφορισμούς των Φράγκων επισκόπων και κληρικών , που μαζί με τους Καθολικούς καλόγερους είχαν ακολουθήσει την κατάληψη του Μοριά και είχαν πάρει μέρος στην διανομή των κλήρων .
Οι Φράγκοι το είπαν Clermont , που στα ελληνικά έγινε , Χλεμούτσι . Αργότερα , οι Φράγκοι το ονόμασαν Σατώ Τουρνουά και οι Βενετσιάνοι Καστέλ Τορνέζε . Το τελευταίο όνομα το πήρε απ’ όταν στο κάστρο ιδρύθηκε νομισματοκοπείο , με άδεια του βασιλιά της Φράντσιας Αγίου Λουδοβίκου – μόνο οι βασιλιάδες μπορούσαν , την εποχή εκείνη , να κόβουν νομίσματα . Κι αυτά που έβγαλε το νομισματοκοπείο του κάστρου ήταν όμοια και απαράλλακτα με αυτά που έκοβε η γαλλική πόλη Τουρνουά, τα ονομαστά τουρνουά ή τορνέζια .
Αυτά όλα τα αναφέρει το ” Χρονικό του Μορέως ”. Χωρίς αυτό ίσως να μην ξέραμε
σχεδόν τίποτα για την εποχή εκείνη . Το ” Χρονικό ” , λοιπόν , λέει πως το Χλεμούτσι κατασκευάστηκε το 1217 και οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια . Ο λόφος όπου είναι χτισμένο το κάστρο έφεραν στο φως παλαιολιθικά εργαλεία σημάδι πως εκεί κατοικούσαν άνθρωποι της προ’ι’στορικής εποχής .
Ενας μικρός ανήφορος από το χωριό , σε φέρνει μπροστά στην πύλη του κάστρου
βόρεια , που οδηγεί στον πρώτο περίβολο . Μεγαλοπρεπέστατη και εντυπωσιακή αυτή η πύλη, έχει ύψος κάπου έξι μέτρα και καταλήγει σε θόλο. Συνέχεια από την πρώτη πύλη υπάρχουν άλλες τρεις, η μια πίσω από την άλλη , με τόξα που έκλειναν με σιδερένιες πόρτες..
Για τον πρώτο περίβολο υπήρχε και άλλη είσοδος . Αυτή βρισκόταν βορειοανατολικά, εκεί που σμίγει το εξωτερικό τείχος με το εσωτερικό, το κυρίως κάστρο. Προχωρώντας μέσα στον περίβολο προς το επάνω κάστρο , που αυτό είχε μια μόνο πύλη , συναντάς χαλάσματα από κατοικίες , αποθήκες, στρατώνες, φυλάκια που χρησιμοποιούσαν οι υπερασπιστές του φρουρίου.
Δεξιά από την πύλη μια επιγραφή θυμίζει πως στο Χλεμούτσι έμεινε για ένα διάστημα και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο δεσπότης του Μυστρά και τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου.
Ετσι ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να κάνει τον περίπατό του στο φαρδύ εναέριο δρόμο, όπως έκαναν το σούρουπο και οι κυράδες του κάστρου , και από κει ν’ αγναντέψει , πέρα ως πέρα , τον απέραντο κήπο του Χελωνάτα που καταλήγει στη θάλασσα.
Σήμερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία κάνει μια προσπάθεια για να σταματήσει την καταστροφή του χρόνου και ν’ αναστηλώσει μερικά κομμάτια του κάστρου που είναι βολετό να γίνουν , αφού ακόμη σώζονται τ’ αγκωνάρια και οι πέτρες σκόρπιες.
