«το όνομά μας είναι η ψυχή μας»

Η συζήτηση για το θέμα της FYROM και τώρα για τη Συμφωνία των Πρεσπών έχει γίνει κάτω από το πέπλο μιας φράσης: «Το όνομά μας είναι η ψυχή μας». Θα θυμίσω πόσο σημαντικό είναι ιστορικά, κοινωνικά, επιστημονικά, εθνικά να πιστεύουμε το αντίθετο. Δηλαδή, ότι η ψυχή μας και η ταυτότητά μας είναι ελληνική, όποιο όνομα και να έχει.

Πολλοί θυμούνται τα περήφανα λόγια της Μελίνας Μερκούρη, όταν της τηλεφώνησαν στις 4.00 τα ξημερώματα από την Daily Mirror να της πουν ότι οι Απριλιανοί τής είχαν αφαιρέσει την ιθαγένεια. Είχε τότε απαντήσει: «Εγώ γεννήθηκα Ελληνίδα, Ελληνίδα θα πεθάνω. Ενώ εκείνοι, φασίστες γεννήθηκαν, φασίστες θα πεθάνουν» (συνέντευξη στον Γ. Δουατζή, Ιούνιος, 1990).

Είμαστε Θεσσαλονικιοί, Μακεδόνες για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς, ψυχικής ταυτότητας, όπως και αν τολμήσει οποιοσδήποτε να μας ονομάσει, όπως και αν θα ονομαστούν οι οποιοιδήποτε «άλλοι» γείτονες, Αυστραλοί, Καναδοί ή Γριλανδοί.

Ο πολιτισμός αυτός στον οποίο μετέχουμε και τον οποίο ελπίζω να συνεχίσουμε είχε και έχει συνέχεια χιλιετιών, όποιο και αν ήταν το όνομά του. Και είχε πολλά ονόματα. Στην αρχαιότητα ήταν διάφορα (Ιωνες, Δωριείς κ.λπ.). Αργότερα αυτοαποκληθήκαμε Γραικοί, Ρωμιοί. Ο ελληνισμός ονομάστηκε Ρωμιοσύνη, χωρίς κάτι να αλλάζει την ουσία του.

Για κάθε προσγειωμένο άνθρωπο το ον προηγείται των ονομάτων. Το χώμα που φιλάμε προηγείται των τοπωνυμίων. Το ον στο οποίο μετέχουμε είναι ένας πολιτισμός με βάθος χιλιετιών, μοναδικός στην οικουμένη ίσως και συμπαντικά επειδή γέννησε τη Δημοκρατία. Αυτή η χώρα, αυτή η Ιστορία δεν φθείρεται όποια ονόματα και αν της δώσουν άλλοι, ή όπως κι αν ονομαστούν άλλοι.

Ακριβώς όμως επειδή πάνω στην έννοια και στο εύρημα της Δημοκρατίας έχει χτιστεί ο πολιτισμός μας, χρειάζεται ξανά να διευκρινίσουμε κάποια βασικά πράγματα. Η ίδια η Δημοκρατία δεν είναι οτιδήποτε. Δεν είναι ό,τι ο καθένας γουστάρει και ονομάζει έτσι. Οι χουντικοί στην τελευταία χρονιά της επταετίας, όταν αποφάσισαν να διώξουν τον τότε μεγαλειότατο, φώναζαν «Ζήτω η δημοκρατία» και νόμιζαν ότι απευθύνονταν στον εαυτό τους. Εγιναν μήπως δημοκράτες επειδή το δήλωναν; Ρητορική η ερώτηση. Και αστεία.

Κάποια νεοφιλελεύθερα μορφώματα αυτοχαρακτηρίζονται, εξάλλου, δημοκρατικά, ενώ υπηρετούν αποκλειστικά την αγορά. Ομως η Δημοκρατία έχει τη δική της ουσία. Περιεχόμενο με σάρκα και οστά. Την αρχή: «ένας άνθρωπος μία ψήφος». Τις αξίες του αυτοπροσδιορισμού, της ισότητας, της παρρησίας. Αν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται, αν δεν έχει γνώση και βούληση, τότε η ψήφος του είναι εξαναγκασμένη και χωρίς ρυθμιστική δύναμη. Οπωσδήποτε οι αξίες της Δημοκρατίας είναι πανανθρώπινες, δεν μπορούμε να μην τις αναγνωρίζουμε σε ξένους, «άλλους» ή αλλόφυλους. Γιατί τότε δεν μετέχουμε στον πολιτισμό που πιστεύουμε ότι αποτελεί την ταυτότητά μας. Δεν είμαστε Δημοκράτες. Καλά το έλεγε η Μελίνα: «Αλλο φασίστας, άλλο Ελληνας».

Ενα δεύτερο δίλημμα που μας ταξινομεί αφορά την ιδεολογική βάση της εθνικής ταυτότητας. Για τη μία πλευρά, αποκλειστική σημασία έχει το «κοινό αίμα», όποιος και αν είναι ο τόπος ζωής ή η παιδεία. Για την άλλη πλευρά, σημασία έχουν τόσο το παρελθόν και η Ιστορία όσο και ο κοινός τόπος στον οποίο ζούμε. Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα του κοινού τόπου, όχι του κοινού αίματος.

Θυμίζω βέβαια ότι ο ναζί και ο φασίστας στηρίζουν τον αυταρχισμό τους στην αποκλειστική επίκληση των Αρίων ή Τευτόνων προγόνων. Αυτός που δεν διαθέτει «καθαρό αίμα» είναι πάντοτε από διαφορετικός έως και εχθρός. Εστω και αν ζει στον ίδιο χώρο ή αν είναι γείτονας. Αυτή η αντίληψη έχει οδηγήσει πολλές φορές τον κόσμο σε αιματοκύλισμα.

Σε ειδικά ζητήματα της Συνθήκης των Πρεσπών δεν θα αναφερθώ. Η αλλαγή του ονόματος της γειτονικής χώρας, που ώς τώρα ονομαζόταν από όλους τους πληθυσμούς της Γης «Δημοκρατία της Μακεδονίας», σε Βόρεια Μακεδονία, η αλλαγή του Συντάγματός της με απάλειψη αλυτρωτικών διατυπώσεων, η αποσύνδεσή τους από την αρχαία ελληνική Ιστορία, όλα αυτά αποτελούν μετακινήσεις ογκολίθων πρωτόγνωρες στο είδος τους.

Μετά τη μετακίνηση των ογκολίθων μένουν ίσως κάποια χαλίκια που ενοχλούν (από το ’95 άλλωστε η Ενδιάμεση Συμφωνία προέβλεπε ότι όποτε θα εμφανίζονται αλυτρωτικές διεκδικήσεις θα πρέπει να διορθώνονται, άρθρα 7 και 8). Χωρίς ανασφάλεια, με δύναμη όση πριν και ακόμη περισσότερη, με φιλικότερο από πριν το γειτονικό περιβάλλον της χώρας μας, θα τα αντιμετωπίσουμε εύκολα. Οσοι πιστεύουν ότι είμαστε εύθραυστοι και φοβικοί κάνουν μεγάλο λάθος.

*βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α’ Θεσσαλονίκης – ομ. καθηγητής Νομικής ΑΠΘ