31.01.2019, 18:00 | εφσυν
Συμπληρώθηκαν πριν από λίγες μέρες 100 χρόνια από τη δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Οι φασίστες των Φράικορπς, υπό την ευμενή αντιμετώπιση της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης, έλιωσαν το κεφάλι της και πέταξαν το σώμα της στο ποτάμι, όπου βρέθηκαν τα υπολείμματά του, πέντε μήνες μετά, τον Μάιο του 1919. Η Ρόζα ήταν υπό κράτηση, δεν απειλούσε κανέναν προφανώς και δεν «προσπάθησε να το σκάσει». Η εκτέλεσή της ήταν σύμπτωμα του μίσους που ξεσήκωνε στους αντιδραστικούς πατριώτες και στα αφεντικά και μόνη η ύπαρξή της. Και μαζί μια προειδοποίηση πως η αντεπανάσταση θα είναι αμείλικτη –ο ναζισμός υπήρξε η τρομερή επιβεβαίωση, η ολοκληρωμένη εκδοχή. Γιατί οι αντεπαναστάσεις -σε αντίθεση με τις επαναστάσεις- είναι πάντοτε αμείλικτες.
Εκτοτε πολλά έχουν ειπωθεί για την ίδια, τη δράση και τη σκέψη της. Οι σταλινικοί την απαξίωσαν αποδίδοντάς της, στην καλύτερη περίπτωση, αφέλεια και προχωρημένη άγνοια της «διαλεκτικής» – ξέρετε, αυτής που όλα τα έσφαζε και τα μαχαίρωνε στο όνομα της «ενότητας των αντιθέτων». Οπου η προσωπική δικτατορία του πατερούλη είναι, μαζί και ταυτοχρόνως, «η πιο πλέρια δημοκρατία που γνώρισε ο κόσμος».
Από την άλλη, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες, επίγονοι της «δημοκρατίας» που την έσφαξε, εκφράζονται -κυρίως μετά το 1945- με συμπάθεια απέναντί της και επιχειρούν να την αξιοποιήσουν στην επίθεση εναντίον της επαναστατικής υπόθεσης, βασιζόμενοι σε ένα και μόνο κείμενό της, την περίφημη «Ρωσική Επανάσταση». Η διαχεόμενη ιδέα είναι πως, εκεί, η Ρόζα απέδειξε, προκαταβολικά, την αντιδημοκρατική φύση των Ρώσων κομμουνιστών, τη νομοτελειακή σχεδόν ροπή τους προς τον αυταρχισμό και τη δικτατορία, την εγγενή «κακότητα» του εγχειρήματός «τους», της Οκτωβριανής, δηλαδή, Επανάστασης.
Για όποιον έχει διαβάσει, έστω πρόχειρα, το συγκεκριμένο κείμενο, αυτή η ιδέα μόνον έκπληξη προκαλεί. Πρόκειται για έναν ύμνο προς τους μπολσεβίκους και τη Ρωσική Επανάσταση – η ίδια μιλάει για την «αιώνια τιμή» που θα απολαμβάνουν οι Ρώσοι κομμουνιστές στην ιστορία της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Πρόκειται μαζί για μια ολοκληρωτική καταδίκη των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών, στους οποίους και μόνο θα οφείλεται μια ενδεχόμενη αποτυχία στη Ρωσία, στο μέτρο που συντάσσονται με την αντεπανάσταση απέναντι στον ρωσικό λαό, ο οποίος, χωρίς αμφιβολία για την ίδια, έχει πάρει τη ζωή του στα χέρια του.
Βεβαίως, η Ρόζα κάνει και έντονη κριτική. Η πολεμική, πολλές φορές, μεταξύ των επαναστατών υπήρξε άλλωστε μια σταθερά του κινήματος. Και οι κουβέντες, συχνότατα, ήταν τόσο βαριές όσο τα επίδικα.
Η συγκεκριμένη κριτική της Λούξεμπουργκ είναι σχετικά ήπια. Αφορά τις αντιρρήσεις της, από κομμουνιστική άποψη, στην πολιτική εθνικής αυτοδιάθεσης που εφαρμόζουν οι μπολσεβίκοι. Επικεντρώνεται στην αγροτική μεταρρύθμιση και εκφράζει τη ριζική αντίθεσή της σε αυτό που θεωρεί ενίσχυση της μικροϊδιοκτησίας, όταν μόνη συμβατή με τη σοσιαλιστική επανάσταση λύση είναι, κατά τη γνώμη της, η πλήρης κοινωνικοποίηση της γης.
Επίσης, ασκεί έντονη κριτική σε κάποιες ενέργειες της επαναστατικής κυβέρνησης, όπως, για παράδειγμα, η κατάργηση της εκλεγμένης Συντακτικής Συνέλευσης, οι οποίες, κατά την ίδια, αναδεικνύουν ισχυρούς κινδύνους για την πορεία της Επανάστασης.
Κατά την εμβληματική διατύπωσή της, η ελευθερία πάντοτε είναι ελευθερία εκείνου που σκέφτεται διαφορετικά – ή δεν είναι ελευθερία. Σημαίνει, όμως, αυτό, όπως ισχυρίζονται οι δεξιοί -η ίδια τους έλεγε έτσι- διερμηνευτές της, πως απέδιδε στους Ρώσους κομμουνιστές πρόθεση «ολοκληρωτισμού»; Κάθε άλλο. Τους ονόμαζε, αντίθετα, τους πιο άξιους σημαιοφόρους του κινήματος της ανθρώπινης χειραφέτησης, της παγκόσμιας εγκαθίδρυσης της ελευθερίας.
Κινδύνους επισήμαινε στους -από παντού βαλλόμενους- μπολσεβίκους συντρόφους της. Και, κυρίως, τον μέγιστο κίνδυνο: να μετατρέψουν, μέσα στις τρομερές δυσκολίες, την ανάγκη σε αρετή. Σε ό,τι αφορά τη Συντακτική Συνέλευση, άλλωστε, και η ίδια, λίγους μήνες μετά, στις περιστάσεις της Γερμανικής Επανάστασης, θα εναντιωθεί στην εκλογή της χαρακτηρίζοντάς την εμπόδιο στην ήδη εγκαθιδρυμένη Δημοκρατία των Εργατικών Συμβουλίων. Οπως ρητά επισημαίνει στη «Ρωσική Επανάστασή» της, θα ήταν τρελό να απαιτηθεί από τους Ρώσους επαναστάτες η «τέλεια δημοκρατία» στις συγκεκριμένες καταστροφικές συνθήκες. Αυτό στο οποίο επέμενε ήταν να μη μετατραπούν οι όποιες εξαναγκαστικές παρεκκλίσεις σε αρετή – αυτό, δηλαδή, που μετέτρεψε σε υψηλή τέχνη ο σταλινισμός.
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν ολόψυχα με την Επανάσταση. Απέρριπτε τις βαθμιαίες, μεταρρυθμιστικές στρατηγικές – υπήρξε, άλλωστε, η βασική αντίπαλος του Μπερνστάιν στη διαμάχη για τον «ρεβιζιονισμό».
Ηταν με την Επανάσταση γιατί θεωρούσε -και αφιέρωσε δεκαετίες για τη σχετική τεκμηρίωση- πως ο καπιταλισμός οδηγεί την ανθρωπότητα στην καταστροφή, αυτό που η ίδια ονόμαζε βαρβαρότητα – πολέμους, κρίσεις, ακραία εκμετάλλευση, τρομερές ανισότητες, ηθική και πολιτισμική κατάρρευση. Σήμερα θα πρόσθετε και την κλιματική καταστροφή. Η Επανάσταση είναι ο μόνος δρόμος για να εμποδιστεί αυτή η πορεία προς τον ολοκληρωτικό όλεθρο.
Δεν είναι γελοίο να την επικαλούνται, συμπαθητικά, οι πρωτομάστορες του «αντιλαϊκισμού», όσοι δεν «ξέρουν» τη ρήση του Χορκχάιμερ πως όποιος σωπαίνει για τον καπιταλισμό δεν μπορεί να μιλάει για τον ναζισμό;
*εκπαιδευτικός
