1500 χρόνια μετά η Ρώμη κυριαρχούσε μόνη της σε μια ακόμη μεγαλύτερη έκταση. Πάλι λόγω πληθυσμιακών πιέσεων και ελλείψεων στους φυσικούς πόρους, μια μετακίνηση πληθυσμών ξεκίνησε από την κεντρική Ασία και το δυτικότερο τμήμα της (Γότθοι κλπ) πέρασε τα ρωμαϊκά σύνορα. Παρά τους διαδοχικούς πολέμους και συμφωνίες, η αδύναμη να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες αυτοκρατορία τελικά κατέρρευσε, σηματοδοτώντας την αρχή του μεσαίωνα.
Τα δυο κέντρα του «δυτικού τρόπου ζωής», η Ευρώπη και οι ΗΠΑ βρίσκονται σήμερα μπροστά σε μεταναστευτικές πιέσεις που όλα δείχνουν ότι θα πάρουν χαρακτήρα χιονοστιβάδας. Τα αίτια που προκαλούν αυτό που μπορεί να αποτελέσει την νέα Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών είναι και πάλι οικονομικά και περιβαλλοντικά. Από τη μια είναι η φτώχεια στην Αφρική, την κεντρική Ασία, την Λατινική Αμερική, συνέπεια όχι της παγκοσμιοποίησης αλλά της εντεινόμενης ανισοκατανομής του πλούτου που δομικά χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό. Από την άλλη είναι η κλιματική αλλαγή που όσο εντείνεται προκαλεί ελλείψεις σε πόσιμο νερό και τρόφιμα, σύντομα θα οδηγήσει αλλού σε καταστροφικές πλημμύρες και αλλού σε πλήρη ερημοποίηση. Και τα δυο προηγούμενα, μαζική φτώχεια και περιβαλλοντική καταστροφή, επιδεινώνονται από την κρίση υπερπληθυσμού του πλανήτη και κυρίως των φτωχότερων περιοχών του.
Όπως σωστά έχει ειπωθεί, η διάκριση μεταξύ οικονομικού μετανάστη και πρόσφυγα γίνεται συνεχώς και πιο δυσχερής. Αν το Μπαγκλαντές πλημμυρίσει και το Σουδάν ερημοποιηθεί πλήρως, τι από τα δυο θα είναι οι κάτοικοι τους;
Όσο οι μετανάστες/πρόσφυγες μετριούνται στις εκατοντάδες χιλιάδες, οι πολιτικές των φραχτών στα σύνορα φαίνονται λογικές σε μια μερίδα της κοινής γνώμης, Όταν θα φτάσουν στις δεκάδες εκατομμύρια, οι φράχτες και οι συνοριοφυλακές απλά θα καταρρεύσουν.
Αντί να μιμούμαστε μάταια τις απελπισμένες μάχες των Ρωμαίων στρατηγών της παρακμής, καλύτερα να αναζητήσουμε άλλες λύσεις που μας επιτρέπει και η επιστήμη και η ιστορική και πολιτική μας γνώση. Αναφέρω τέσσερις τέτοιες κατευθύνσεις.
– Την οικονομική και αναπτυξιακή στήριξη των φτωχών κρατών ώστε να μπορούν να συντηρήσουν τον πληθυσμό τους. Δηλαδή μια δικαιότερη ρύθμιση της παγκοσμιοποίησης. Αλλά και μια πολιτική απόφαση της Δύσης να πάψει να στηρίζει ότι πιο διεφθαρμένο και αντιαναπτυξιακό υπάρχει σε αυτά τα κράτη ως εγγύηση της δικής της επικυριαρχίας. Η πολιτική αυτή είναι κοντόφθαλμη, εντείνει την κατάρρευση τους και την μεταναστευτική κρίση.
– Την άμεση αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ακόμη κι αν μας κοστίσει σε όρους ανάπτυξης και καταναλωτικού τρόπου ζωής. Εδώ μια κρίσιμη επισήμανση. Οι εκκλήσεις να γίνει μια δίκαιη και ακόμη καλύτερα αναδιανεμητική του εισοδήματος εφαρμογή των αναγκαίων περιορισμών στη χρήση ορυκτών καυσίμων είναι σωστές,. Σε αυτό είχαν δίκιο τα «κίτρινα γιλέκα» για παράδειγμα, ότι δεν μπορεί το μεγαλύτερο βάρος του φόρου στα καύσιμα να σηκώσουν οι φτωχοί. Ωστόσο αναπόφευκτα ο αναγκαίος ριζικός και γρήγορος περιορισμός της χρήσης ορυκτών καυσίμων θα έχει κόστος για ολόκληρη την κοινωνία. Ο ακροδεξιός λαϊκισμός που υπερασπίζεται το δικαίωμα του λαού στην καταστροφή του περιβάλλοντος (Τραμπ, ΛεΠεν), με πραγματικό στόχο βέβαια την προστασία του κέρδους των πολυεθνικών των καυσίμων και της κατανάλωσης, πρέπει να ηττηθεί.
– Την αποδοχή ενός μέρους της μετανάστευσης με πολιτικές που θα δημιουργήσουν όρους ενσωμάτωσης στις δυτικές κοινωνίες. Άλλωστε μια τέτοια στρατηγική ίσως είναι η μόνη απάντηση στην βόμβα του συνταξιοδοτικού προβλήματος λόγω γήρανσης.
– Την πολιτική προσαρμογή τουλάχιστον της Ευρώπης στην νέα παγκόσμια πραγματικότητα μέσω της ενοποίησης της. Ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2023 θα είναι 8 δις και το 2035 9 δις. Ο πληθυσμός της ΕΕ είναι και θα είναι 400 εκατομμύρια. Το μερίδιο μας ως Ευρώπη στον πληθυσμό αλλά και την οικονομία του πλανήτη λοιπόν συρρικνώνεται. Το μερίδιο των επιμέρους κρατών που σήμερα απαρτίζουν την ΕΕ καθίσταται πλέον αμελητέο. Χωρίς πολιτική ενοποίηση και τις θετικές οικονομικές συνέπειες της η Ευρώπη θα αποτελέσει τον Τρίτο Κόσμο μετά το 2050. Η φανατική υπεράσπιση των εθνικών κρατών που έχει γίνει τόσο της μόδας τελευταία από τη Βρετανία μέχρι την Ιταλία αποτελεί πολιτική, οικονομική και τελικά εθνική αυτοκτονία.
