Στις πλέον καταστροφικές πρακτικές που πλήττουν βάναυσα τη βιοποικιλότητα και βιωσιμότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος συμπεριλαμβάνονται οι παράνομες μέθοδοι αλιείας. Πρόκειται για δραστηριότητες που συναντώνται κυρίως στις περιπτώσεις γενικευμένης παράνομης αλιείας, εντούτοις η συρρικνωμένη ποσότητα ιχθυαποθεμάτων παγκοσμίως έχει οδηγήσει και ένα ποσοστό ψαράδων μικρής κλίμακας να επιδίδονται σε τέτοιες πρακτικές. Είναι δεδομένο πάντως ότι όσο καλύτερα εξοπλισμένο είναι ένα αλιευτικό σκάφος τόσο μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή επιφέρει.
Ενα σημαντικό ποσοστό των επίμαχων τεχνικών αλιείας έχει απαγορευτεί σε πλήθος χωρών παγκοσμίως και τιμωρείται με βαριά πρόστιμα, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης του φαινομένου. Η πλέον χαρακτηριστική και επικίνδυνη τεχνική ψαρέματος γίνεται μέσω τρατών βάθους. Πρόκειται για τις επονομαζόμενες βιντζότρατες που επιφέρουν τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή σε όλη την υφήλιο.
Εντονο πρόβλημα με τη βιντζότρατα αντιμετωπίζει και η Ελλάδα. Οι Ελληνες αλιείς είναι ανάστατοι από την πρόσφατη υπουργική απόφαση με την οποία θεσπίζεται σχέδιο διαχείρισης για τη βιντζότρατα, την ώρα που τα ιχθυαποθέματα βαίνουν συνεχώς μειούμενα, προκαλώντας αυξανόμενη πίεση στον κλάδο.
Η βιντζότρατα είναι αλιευτικό εργαλείο – γρίποι που σύρονται από τράτες. Σύμφωνα με τους αλιείς περικυκλώνουν με δίχτυα μια θαλάσσια περιοχή, οδηγώντας όλα τα αλιεύματα –ακόμη και τα κοράλια– μέσα σε σάκο και δημιουργώντας κινδύνους για τον πληθυσμό των ψαριών και τη βιοποικιλότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Πολλά θαλάσσια είδη, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται σε εξαφάνιση, πιάνονται κατά λάθος από τους γρίπους της βιντζότρατας και συνήθως πετιούνται πάλι πίσω στη θάλασσα. Δυστυχώς τις περισσότερες φορές είναι νεκρά. Πρόκειται για τις λεγόμενες παράπλευρες απώλειες ή αλλιώς απορρίψεις, οι οποίες μπορεί να φτάσουν ακόμη και στο 90% της ψαριάς που μαζεύουν οι γρίποι, αριθμός που αναδεικνύει την επικινδυνότητα αυτής της μορφής αλιείας.
Οπως αναφέρει και το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, ουδέποτε απαγορεύτηκε πλήρως από την ελληνική νομοθεσία η χρήση βιντζότρατας, η οποία επιτρέπεται από το 1966 με βασιλικό διάταγμα. Αυτό είναι αποτέλεσμα, όπως αναφέρουν στο Documento καλά γνωρίζοντες τον χώρο, των διαχρονικών πιέσεων που ασκούσαν στην εκάστοτε πολιτική εξουσία οι –λίγοι– ιδιοκτήτες των βιντζότρατων.
ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΠΛΕΟΥΝ
Από το 2010 τα εν λόγω σκάφη απαγορεύτηκε να ψαρεύουν σε αλιευτικά πεδία πέραν των 3 ν.μ. ή με ελάχιστο βάθος τα 50 μέτρα. Ηταν μια απόφαση που εναρμονίστηκε με τον Κανονισμό για τη Μεσόγειο του 2006. Τον Ιανουάριο του 2015 ο τότε υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης επανέφερε το βασιλικό διάταγμα, το οποίο απέσυρε ο Βαγγέλης Αποστόλου όταν ανέλαβε υπουργός.
Ομως με υπουργική του απόφαση τον Δεκέμβριο του 2015 ενέκρινε πειραματικό σχέδιο αλιείας με βιντζότρατα για ερευνητικούς σκοπούς. Πλέον με την υπουργική απόφαση της 30ής Δεκεμβρίου 2016 η Ελλάδα εξέδωσε –με καθυστέρηση περίπου 17 ετών– διαχειριστικό σχέδιο με το οποίο χορηγεί άδεια σε 244 βιντζότρατες, απαγορεύοντας τη χρήση τους από 1η Απριλίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου.
Το εν λόγω διαχειριστικό σχέδιο που υπέβαλε η ελληνική πλευρά, όπως καταγγέλλει το Αρχιπέλαγος, απορρίφθηκε ως ανεπαρκές και ελλιπές από την ανεξάρτητη επιτροπή εμπειρογνωμόνων η οποία ορίστηκε από την ΕΕ.
ΜΗ ΕΠΑΡΚΕΙΣ ΕΛΕΓΧΟΙ
Τα πορίσματα της επιτροπής όμως παρακάμφθηκαν από την ΕΕ και το διαχειριστικό σχέδιο έγινε δεκτό. Σύμφωνα με αυτό απαγορεύεται η αλιεία σε λιβάδια ποσειδωνίας και επιτρέπεται μόνο για μαρίδα και γόπα, γεγονός που το Αρχιπέλαγος αμφισβητεί: «Δεν εξασφαλίζεται ότι δεν θα ψαρεύονται μεγάλες ποσότητες νεαρών ψαριών, όχι μόνο μαρίδας και γόπας –μεγάλο μέρος των οποίων ρίχνεται πάλι στη θάλασσα– ούτε ότι δεν θα πραγματοποιείται αλιεία στα λιβάδια ποσειδωνίας, που είναι περιοχή αναπαραγωγής και καταφύγιο πολλών θαλάσσιων οργανισμών»αναφέρει στο Hot Doc η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια έρευνας του Αρχιπελάγους.
«Οι έλεγχοι δεν είναι επαρκείς, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διασφαλιστεί ότι δεν θα εξαντληθούν τα αποθέματα». Μάλιστα το Αρχιπέλαγος υπογραμμίζει πως «στα προηγούμενα χρόνια, οπότε και υπήρξε απαγόρευση της αλιείας με βιντζότρατα στα ρηχά νερά, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό μια ανάκαμψη, ποιοτική και ποσοτική, των αποθεμάτων σε αυτούς τους ψαρότοπους».
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Σε άρθρο που είχε αποστείλει στο Documento ο αναπληρωτής υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Βαγγέλης Αποστόλου σχετικά με το ζήτημα της βιντζότρατας σχολίασε μεταξύ άλλων πως «το 2007 με τον Κανονισμό της Μεσογείου 1967/2006 τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης έπρεπε να εκπονήσουν διαχειριστικά σχέδια για όλα τα δυναμικά εργαλεία που θα τους επιτρέπουν να συνεχίσουν να λειτουργούν. Η χώρα μας εκπόνησε τέτοια σχέδια για τις μηχανότρατες και τα γρι γρι, τα οποία εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πράγμα που δεν έγινε για τη βιντζότρατα. Γι’ αυτό η ΕΕ μας απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στις 21-11-2013, στην οποία αναφέρεται: «Εως σήμερα η Ελλάδα δεν έχει θεσπίσει σχέδιο διαχείρισης για τους γρίπους που σύρονται από σκάφη που να συνάδει με τις απαιτήσεις του άρθρου 19 του Κανονισμού για τη Μεσόγειο».
Μάλιστα το 2014 αποφάσισε και την παραπομπή μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Επρόκειτο για μια «απειλή» μπροστά στην οποία «ο τότε υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ενέκρινε μεν τη χορήγηση άδειας δοκιμαστικής αλιείας στις 5-1-2015 με πρόσχημα την έρευνα εθνικής εμβέλειας για Σχέδιο Αλιείας με Βιντζότρατα, αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ γιατί δεν πληρούσε τους όρους και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τέτοιου είδους έρευνες. Αντίθετα, χρησιμοποίησε αυτή την “απειλή ” για να απελευθερώσει την αλιεία με το συγκεκριμένο εργαλείο παραμονές εκλογών». Οταν ο κ. Αποστόλου ανέλαβε υπουργικά καθήκοντα έκρινε αναγκαία την επανεξέταση του συγκεκριμένου σχεδίου, προχωρώντας ταυτόχρονα στις 5/3/2015 και στην ανάκληση της ισχύουσας άδειας αλιείας. «Με την κοινοποίηση της αιτιολογημένης γνώμης από την ΕΕ στις 19/6/2015 ξεκίνησε η διαδικασία παραπομπής μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και δεδομένης της ανάγκης για συλλογή επιπλέον επιστημονικών στοιχείων αποφασίσαμε τη διενέργεια της απαραίτητης για την έρευνα δοκιμαστικής αλιείας».
Παράλληλα ανατέθηκε εκπόνηση σχετικής διαχειριστικής μελέτης στο Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών και το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών. Οι δύο οργανισμοί κατέληξαν σε συγκεκριμένο διαχειριστικό σχέδιο, το οποίο αποτελεί σύμφωνα με τον αναπληρωτή υπουργό «την πρώτη ολοκληρωμένη και μεγάλης χωροχρονικής κλίμακας επιστημονική παρακολούθηση της βιντζότρατας». Στις 18 Δεκεμβρίου 2015 εκδόθηκε άδεια δοκιμαστικής αλιείας «σε 185 συγκεκριμένα σκάφη τα οποία εκδήλωσαν σχετικό ενδιαφέρον. Σύμφωνα με την απόφαση, η δοκιμαστική αλιεία διενεργήθηκε σε δύο φάσεις, ανά μήνα η καθεμία και με 90 περίπου σκάφη, ξεκίνησε στις 18/12/2015 και έληξε στις 25 /2/2017».
Ως αποτέλεσμα, «η παραπομπή της χώρας μας στα ευρωπαϊκά δικαστήρια τέθηκε τελικά στο αρχείο με απόφαση του Κολεγίου των Επιτρόπων στις 24 Απριλίου 2017». Ο αναπληρωτής υπουργός παράλληλα σχολίασε ότι «μέχρι το 2011 υπήρχαν 456 σκάφη με το εργαλείο βιντζότρατα, τo 2015 μειώθηκαν στα 250, ενώ σήμερα λειτουργούν 130», σχολιάζοντας παράλληλα πως «κάναμε καθετί δυνατόν ώστε η χώρα μας ναγλιτώσει νέα πρόστιμα. Οφείλουμε να εφαρμόσουμε πιστά τις συμβουλές των επιστημόνων και μόλις έχουμε τα αποτελέσματα των μελετών θα μπορούμε, σε εθνικό επίπεδο πλέον, να δούμε κατά πόσο χρειάζεται να εφαρμόσουμε νέα διαχειριστικά μέτρα, που μπορεί να φτάσουν ακόμη και στην πλήρη κατάργηση του εργαλείου».
ΜΑΣΤΙΓΑ Η ΠΑΡΕΜΠΙΠΤΟΥΣΑ ΑΛΙΕΙΑ
Εξόχως καταστροφικές είναι και οι μέθοδοι αλιείας που οδηγούν στη συλλογή παρεμπιπτόντων αλιευμάτων. Με τον συγκεκριμένο όρο εννοούνται όλες εκείνες οι θαλάσσιες ζωές που ψαρεύονται χωρίς την πρόθεση των αλιέων, στην προσπάθειά τους να ψαρέψουν κάποιο άλλο ψάρι. Στα παρεμπίπτοντα αλιεύματα συμπεριλαμβάνονται ψάρια με άλλο μέγεθος από το προβλεπόμενο, είδη που δεν τρώγονται ή δεν πωλούνται –αρκετές φορές και λόγω απαγόρευσης–, καθώς και απαγορευμένα είδη όπως θαλασσοπούλια, χελώνες και θαλάσσια θηλαστικά.
Κάποια από αυτά τα θαλάσσια είδη απορρίπτονται επειδή το αλιευτικό σκάφος δεν έχει λάβει άδεια να φέρει τα αλιεύματα στη στεριά ή δεν υπάρχει χώρος για τη μεταφορά τους ή απλώς γιατί ο καπετάνιος έχει αποφασίσει να μην αλιεύει τα συγκεκριμένα είδη.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, πάντως, εκατομμύρια τόνοι παρεμπιπτόντων αλιευμάτων ρίπτονται και πάλι στη θάλασσα τραυματισμένα ή νεκρά. Σύμφωνα με έρευνα τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους θαλάσσιας λεηλασίας, αφού αντιπροσωπεύουν το 40% της ετήσιας παγκόσμιας ψαριάς. Μάλιστα, μεγάλο ποσοστό αυτών των αλιευμάτων είναι νεογνά, γεγονός που επιφέρει ανυπολόγιστη καταστροφή αφού αναστέλλει την αναπαραγωγή και κατ’ επέκταση τη βιωσιμότητα του είδους.
Σύμφωνα με τη WWF, «το φαινόμενο της παρεμπίπτουσας αλιείας είναι αποτέλεσμα των μη επιλεκτικών αλιευτικών μεθόδων και εργαλείων και τα ποσοστά απορρίψεων ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο αλιείας και θεωρείται τόσο περιβαλλοντικά όσο και ηθικά απαράδεκτο».
ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ
Μια ακόμα παράνομη και εγκληματική πρακτική είναι η χρησιμοποίηση δηλητηρίου προκειμένου τα θαλάσσια είδη να σκοτωθούν ή να παραλύσουν. Πρόκειται για δραστηριότητα που εφαρμόζεται όχι μόνο σε θάλασσες αλλά και σε ποτάμια, λίμνες, λιμνοθάλασσες και κοραλλιογενείς υφάλους. Πέρα από την τεράστιας κλίμακας παράνομη αλιεία που συντελείται με αυτό τον τρόπο, παράλληλα ενυπάρχει και το ευρύτερο οικολογικό ζήτημα αφού τα εν λόγω δηλητήρια εμπεριέχουν ιδιαιτέρως βλαβερές τοξικές ουσίες, που μεταφέρονται στα ψάρια και κατ’ επέκταση στους καταναλωτές. Το πιο ενδεικτικό παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι η αλιεία με τη χρησιμοποίηση κυανιούχου νατρίου, που μολονότι έχει απαγορευτεί στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως λόγω της υψηλής τοξικότητάς του, εντούτοις αξιοποιείται ιδιαιτέρως σε κάποιες από αυτές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Φιλιππίνες, όπου υπολογίζεται πως αποβάλλονται περίπου 65 τόνοι κυανιούχου νατρίου κάθε χρόνο, ενώ αυξημένη χρήση πραγματοποιείται στην Ινδονησία και σε χώρες του δυτικού Ειρηνικού ωκεανού. Στις επικίνδυνες και καταστροφικές μεθόδους αλιείας μπορεί να συμπεριληφθεί και η χρήση εκρηκτικών. Πρόκειται άλλωστε για πρακτική που απαντάται και στη χώρα μας –δυστυχώς τα κρούσματα δεν είναι μεμονωμένα– μέσω της χρήσης δυναμίτη. Πρόκειται για μέθοδο που χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες και δυστυχώς συνεχίζεται η χρήση της ακόμη και στις μέρες μας και μάλιστα ολοένα και αυξάνεται λόγω της μεγάλης και αβίαστης ποσότητας αλιευμάτων που αποφέρει.
Ενας από τους λόγους που ακόμη επιλέγεται η συγκεκριμένη πρακτική είναι πως τα εκρηκτικά είναι αρκετά φτηνά και εύκολο να αποκτηθούν, κυρίως από τη μαύρη αγορά. Οι εκρήξεις δημιουργούν μεγάλους θαλάσσιους κρατήρες, οι οποίοι καταστρέφουν κάθε είδους θαλάσσια ζωή σε μια έκταση 10 με 20 τετραγωνικών μέτρων.
Παράλληλα εκτός της θαλάσσιας πανίδας προκαλείται καταστροφή της θαλάσσιας χλωρίδας στην εν λόγω περιοχή, γεγονός που σηματοδοτεί περαιτέρω παράπλευρες απώλειες. Κι αυτό γιατί η θαλάσσια χλωρίδα είναι μέρος αναπαραγωγής και τροφής πλήθους θαλάσσιων ειδών. Η αποκατάσταση αυτών των σημείων στην αρχική τους κατάσταση –όπως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι– θα χρειαστεί δεκαετίες, γεγονός που επιβαρύνει περαιτέρω τη βιωσιμότητα των θαλάσσιων ειδών της περιοχής.
Η Τανζανία αποτελεί τη μοναδική αφρικανική χώρα όπου σημαντικός αριθμός των ψαράδων προκειμένου να αυξήσουν την ποσότητα των αλιευμάτων τους προβαίνουν στην κατασκευή και μετέπειτα τη χρήση αυτοσχέδιων βομβών που πετάνε στη θάλασσα.
«Η ΑΛΙΕΙΑ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ»
Η αλιεία-φάντασμα αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα της καταστροφής της θαλάσσιας πανίδας και αναφέρεται σε απολεσθέντα ή εγκαταλειμμένα αλιευτικά εργαλεία, όπως στατικά δίχτυα και παγίδες.
Τα αλιευτικά δίχτυα που δεν ξεβράζονται σε ακτές και βραχονησίδες και αποτελούν παγίδα για ψάρια, οστρακοειδή, ακόμη και θαλάσσια θηλαστικά που παγιδεύονται σε αυτά και βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο. Κι αυτό γιατί αδυνατούν να ξεφύγουν από τα δίχτυα, με αποτέλεσμα να τραυματίζονται θανάσιμα στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν, να πεθαίνουν από ασιτία ή ακόμη και από ασφυξία.
Πρόκειται για ζήτημα που έχει προκαλέσει έντονη κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας, που λαμβάνει μέτρα –όπως το μαρκάρισμα των αλιευτικών διχτυών– προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτό τον αόρατο εχθρό των θαλάσσιων ειδών.
ΨΑΡΟΝΤΟΥΦΕΚΟ ΜΕ ΜΠΟΥΚΑΛΑ
Στις παράνομες μεθόδους αλιείας περιλαμβάνεται σε αρκετές περιπτώσεις και το ψάρεμα με ψαροντούφεκο με χρήση μπουκάλας. Πρόκειται για θαλάσσιο σπορ που έχει απαγορευτεί σε αρκετές χώρες του κόσμου –μεταξύ των οποίων και οι περισσότερες ευρωπαϊκές–, αφού εκφράζεται πλήθος ενστάσεων αναφορικά με τις επιπτώσεις του.
Ενας από τους σημαντικότερους λόγους που το ψάρεμα με ψαροντούφεκο και μπουκάλα είναι παράνομο σε αρκετές περιοχές του κόσμου είναι επειδή θεωρείται άδικο για το θήραμα. Φορώντας τόσο καλό εξοπλισμό, έχοντας τη δυνατότητα όρασης στη θάλασσα και μεγάλης παραμονής σε αυτήν, ο ψαράς αποκτά τεράστιο πλεονέκτημα, το οποίο μάλιστα μπορεί να εκμεταλλευτεί αλιεύοντας τεράστια ποσότητα ψαριών.
Ενας ακόμη λόγος που συχνά απαγορεύεται το εν λόγω θαλάσσιο σπορ είναι πως ο ψαράς όχι μόνο έχει όλο τον χρόνο να εντοπίσει τη λεία του αλλά συχνά τού επιτρέπει να στοχεύσει το μεγαλύτερο και καλύτερο ψάρι του είδους του, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει μείωση του πληθυσμού του και άρα να απειλήσει μακροπρόθεσμα τη βιωσιμότητά του. Κι αυτό γιατί συνήθως το μεγαλύτερο ψάρι είναι αυτό που βρίσκεται στο απόγειο της σεξουαλικής του ωρίμανσης και θα έπρεπε να παραμείνει στο οικοσύστημα για να αναπαραχθεί.
Αυτονόητα, αντίστοιχο ή και μεγαλύτερο είναι το πλήγμα σε περίπτωση που οι δύτες ψαρέψουν νεογνά.
*Περιοδικό Hot Doc #155, «H θαλάσσια ζωή εκπέμπει SOS», 17/06
