Το σκάνδαλο Novartis έκανε γνωστή την αδιαπέραστη ασπίδα προστασίας που δημιούργησε η πολιτική τάξη για τον εαυτό της. Σε προηγούμενο άρθρο χαρακτήρισα τα υπουργικά αδικήματα που προστατεύει το «τέλειο έγκλημα».
Ενα πλέγμα νομικών διατάξεων έχει κάνει σχεδόν αδύνατη την ανίχνευση και δίωξή του. Σύμφωνα με το άρθρο 86 του Συντάγματος, μόνο η Βουλή μπορεί να ασκήσει δίωξη κατά υπουργών για αδικήματα που τέλεσαν «κατά την άσκηση των καθηκόντων τους». Ο νόμος περί ευθύνης υπουργών επιτρέπει την άσκηση δίωξης μέχρι δύο χρόνια μετά τις επόμενες εκλογές, ενώ για τους πολίτες ο χρόνος παραγραφής είναι πολύ μακρύτερος.
Την ασπίδα προστασίας ολοκληρώνουν λίγες δικαστικές αποφάσεις. Η απιστία και η δωροδοκία/δωροληψία γίνονται κατά την άσκηση των καθηκόντων, ως εάν ένα από τα καθήκοντα είναι να τα «παίρνει» ο υπουργός. Μόνο η νομιμοποίηση «μαύρου χρήματος», είπαν τα δικαστήρια στην υπόθεση Τσοχατζόπουλου, δεν τελείται στην άσκηση των καθηκόντων και επομένως ανήκει στη δικαιοδοσία της τακτικής δικαιοσύνης με την κανονική παραγραφή, παρ’ ότι είναι κατά τεκμήριο το αποτέλεσμα δωροληψίας. Χρειάζεται μεγάλη δικανική ταχυδακτυλουργία για τη διάκριση μεταξύ αιτίου, της δωροληψίας που παραγράφεται, και αποτελέσματος, του «ξεπλύματος» του καρπού του εγκλήματος που δεν παραγράφεται.
Οι περισσότεροι νομικοί που έχουν ασχοληθεί με το θέμα υποστηρίζουν ότι η δωροληψία «σχετίζεται» ή γίνεται «επ’ ευκαιρία» και όχι κατά την άσκηση των καθηκόντων. Οταν ένας υπουργός παραβιάσει τον ΚΟΚ ή κλέψει διώκεται όπως όλοι οι πολίτες. Ετσι πρέπει να γίνεται και όταν δωροδοκείται. Τα χρήματα του δίνονται επειδή ως υπουργός μπορεί να ευνοήσει κάποιον. Αλλά η πράξη αντί για μέρος των καθηκόντων του αποτελεί την πλήρη παραβίασή τους. Η δίωξη επομένως ανήκει στην αρμοδιότητα της τακτικής δικαιοσύνης με τη μακρά παραγραφή.
Ο κ. Βενιζέλος συμφωνούσε σε άρθρο του στην «Ελευθεροτυπία» στις 31/4/2011: «Για τα άθλια φαινόμενα της δωροδοκίας ή της διακίνησης μαύρου χρήματος δεν παρεμποδίζεται η ποινική αντιμετώπισή τους από το άρθρο 86 του Συντάγματος, όπως και αν αυτό ερμηνευτεί». Αλλα λέει τώρα. Ο κ. Παυλόπουλος σε άρθρο του το 2012: «Η ευνοϊκή εξαίρεση υπέρ των μελών της κυβέρνησης… ερμηνεύεται υποχρεωτικά στενώς… και περιορίζει στο έπακρο το ευνοϊκό καθεστώς. Γιατί αν συμβεί το αντίθετο, θα δικαιωθούν, δυστυχώς, οι ποικιλώνυμοι υπέρμαχοι του πολιτικού φαρισαϊσμού, οι οποίοι στο όνομα της δημοκρατίας κατά καιρούς απεργάζονται, εκουσίως ή ακουσίως, την κατάρρευσή της». Ο κ. Φορτσάκης σε άρθρο το 2018: «Πρέπει το περιεχόμενο των αδικημάτων που τελούνται “κατά την εκτέλεση των υπουργικών καθηκόντων” να ερμηνευτεί στενά, πολύ στενά, όπως επιβάλλουν η αρχή της ισότητας και η έννοια του κράτους δικαίου».
Αμεσο αποτέλεσμα της προστασίας ήταν ότι μεταξύ 2009 και 2013, 136 δικογραφίες για αδικήματα υπουργών στάλθηκαν στη Βουλή, αλλά μόνο μία (Παπακωνσταντίνου) οδηγήθηκε σε δικαστική εξέταση. Πώς γίνεται αυτό; Κατά το Σύνταγμα, όταν η Βουλή πάρει μια δικογραφία είτε αρχίζει την πολύπλοκη διαδικασία που μετατρέπει τους βουλευτές σε οιονεί δικαστές είτε την απορρίπτει ως «προφανώς αβάσιμη».
Αλλά όπως μάθαμε στην εξεταστική της Novartis υπάρχει τρίτη άρρητη εκδοχή: η αδράνεια. Η κυβερνητική πλειοψηφία «ξεχνάει» την υπόθεση. Δεν ξεκινάει τη διαδικασία αλλά ούτε τη βάζει στο αρχείο. Η δικογραφία μένει σε κατάσταση limbo επ’ αόριστον, η σύντομη παραγραφή εξασφαλίζεται και ο φάκελος πηγαίνει στα υπόγεια τροφή για τη σοφία των ποντικών, όπως έλεγε ο Μαρξ για τα χειρόγραφά του. Ετσι φτάσαμε στο σημείο να βοά η κοινωνία για τα σκάνδαλα της Μεταπολίτευσης αλλά μόνο 3-4 υποθέσεις να οδηγηθούν σε δίκη.
Novartis και συνταγματική αναθεώρηση
Η εμπειρία της επιτροπής για τη Novartis ήταν καθοριστική στην προετοιμασία της συνταγματικής αναθεώρησης. Το πόρισμα κατέληξε, μετά λεπτομερή εξέταση των νομικών επιχειρημάτων, ότι η δωροληψία δεν είναι «πολιτικό» αδίκημα, επομένως ανήκει στη δικαιοδοσία των δικαστών και η σύντομη παραγραφή δεν ισχύει. Καλώντας τον κ. Λοβέρδο για κατάθεση, η εισαγγελέας Διαφθοράς συμφώνησε με την ορθή ερμηνεία της επιτροπής.
Για να καθιερωθεί η άποψη αυτή όμως και να εξισωθούν οι πολιτικοί με τους πολίτες, ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε στην αναθεώρηση την κατάργηση της σύντομης παραγραφής του άρθρου 86 και την προσθήκη ερμηνευτικής δήλωσης σύμφωνα με την οποία οι ευνοϊκές ρυθμίσεις αφορούν αδικήματα που τελέστηκαν «κατά την άσκηση» και όχι «επ’ ευκαιρία» των υπουργικών καθηκόντων. Η αντιπολίτευση υποστήριξε αρχικά ότι το άρθρο δεν χρειάζεται καμία αλλαγή. Μετά είχαμε έναν περίεργο θεσμικό εκβιασμό. Θα ψηφίσουν την αλλαγή του 86 μόνο αν ο ΣΥΡΙΖΑ αποδεχτεί την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Ηταν προφανές ότι η αντιπολίτευση ήθελε να διατηρήσει τα προνόμια που μπλε και πράσινη πολιτική κάστα δημιούργησαν σε αγαστή συνεργασία. Πιο ώριμες σκέψεις, φαντάζομαι, για το εκλογικό ρίσκο της άποψης που επιμένει ότι οι πολιτικοί πρέπει να μείνουν πάνω και έξω από τον νόμο και την αρχή της ισότητας που θεωρητικά ισχύει για όλους, έκανε τις ηγεσίες να επιβάλουν μια μεσοβέζικη λύση. Ετσι ψήφισαν την κατάργηση της σύντομης παραγραφής αλλά όχι την ερμηνεία για τα υπουργικά καθήκοντα.
Γιατί αυτή η διαφοροποίηση; Η σύντομη παραγραφή έχει γίνει τόσο τοξική και είναι αδύνατο για έναν πολιτικό να την υποστηρίξει δημόσια παρ’ ότι την επικαλούνται συνεχώς για να γλιτώσουν πιθανές διώξεις στην υπόθεση Novartis. Αλλά χωρίς την ερμηνευτική δήλωση η άποψη Βενιζέλου και Αθανασίου ότι η δωροληψία είναι πολιτικό αδίκημα και η αρμοδιότητα εξιχνίασής της ανήκει στη Βουλή θα επιβιώσει.
Το «τέλειο έγκλημα» θα προστατεύσει μελλοντικές Novartis. Κι αυτό γιατί η σύντομη παραγραφή δεν είναι η μόνη ευνοϊκή ρύθμιση. Η ανάμιξη της Βουλής στην ποινική διαδικασία είναι πολύπλοκη, χρονοβόρα και απαιτεί δύσκολες διαδοχικές ψηφοφορίες. Οι βουλευτές δεν έχουν τα μέσα ή την τεχνογνωσία για να ασκήσουν ανακριτικά καθήκοντα. Ολα αυτά δυσκολεύουν την έναρξη και επιτυχή ολοκλήρωση της ποινικής διαδικασίας. Και μετά υπάρχει η «αδράνεια», το λαϊκό «κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει». Αν δεν υπάρξει συνολική αλλαγή του άρθρου 86, μπορεί να εξισωθεί η προθεσμία παραγραφής για πολίτες και πολιτικούς, αλλά η ατιμωρησία θα συνεχιστεί. Οι «πολιτικοί φαρισαίοι» δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την ασπίδα προστασίας.
Το Novartis-Gate ξεκίνησε την αποδόμηση του τέλειου εγκλήματος. Η αναθεώρηση το ολοκληρώνει. Εγκλήματα που διαπράττουν πολιτικοί για προσωπικό όφελος δεν γίνονται ποτέ «κατά την άσκηση των καθηκόντων» τους. Για τον κ. Βενιζέλο, η ερμηνευτική διάταξη είναι απαράδεκτη και «παράνομη» και η επόμενη Βουλή θα την απορρίψει. Αυτοί που δημιούργησαν το τέλειο έγκλημα βάζοντας τους πολιτικούς στο απυρόβλητο –κάτι που δεν υπάρχει στη Βρετανία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία ή την Πορτογαλία– επιμένουν να προσβάλλουν τους Ελληνες πολίτες.
Δυστυχώς για εκείνον και τους ομοϊδεάτες του, η επόμενη Βουλή θα έχει προοδευτική πλειοψηφία και θα ολοκληρώσει τη διαδικασία αναθεώρησης. Σε επόμενη φάση το σύνολο του 86 πρέπει να καταργηθεί. Αν ο τοίχος προστασίας χτίστηκε επειδή οι πολιτικοί φοβήθηκαν ότι οι (ανεξάρτητοι) δικαστές δεν θα τους αντιμετώπιζαν αμερόληπτα, είναι πλέον σαφές ότι δεν υπάρχει καμία ουδετερότητα όταν οι πολιτικοί «δικάζουν» το σινάφι τους.
* Βουλευτής Α’ Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων
