Η δεξιά ιδεολογία έχει αποκτήσει ένα copyright επί του αιτήματος των ανθρώπων για ασφάλεια. Τούτο, κατά την άποψή μου, μπορεί να αποδοθεί σε μια συμπλεγματική σχέση που έχει η Αριστερά και ο χώρος των δικαιωμάτων με την έννοια της ασφάλειας. Αυτή μπορεί μεν να εξηγείται για ιστορικούς λόγους, αλλά πολιτικά δεν είναι διόλου αυτονόητο.
Η ασφάλεια δεν είναι «δεξιό πράγμα». Είναι η μόνη κατάσταση της ελευθερίας μας. Και ως τέτοια, οφείλουμε να την κάνουμε δικιά μας. Οφείλουμε να οικειοποιηθούμε το αίτημα των ανθρώπων για ασφάλεια. Οχι ως οπισθοχώρηση στη συντηρητική ιδεολογία, αλλά ως σημείο αιχμής της θέσης μας.
Γράφει στην Πολιτική Πραγματεία ο Σπινόζα: Η αρετή του κράτους είναι η ασφάλεια […] Οταν λέω πως το καλύτερο κράτος είναι εκείνο στο οποίο οι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους με ομόνοια, εννοώ μια ζωή ανθρώπινη, εκείνη που ορίζεται όχι μόνον από την κυκλοφορία του αίματος και από άλλες λειτουργίες που είναι κοινές σε όλα τα ζώα, αλλά προπαντός από τον ορθό λόγο και από την αυθεντική ψυχική αρετή και ζωή.
Ασφάλεια δεν μπορεί να υπάρχει, αν κάνεις τον βίο των ανθρώπων αβίωτο. Ακόμη κι αν πρόσκαιρα την κερδίσεις, ο «αβίωτος βίος» είναι μεσο-μακροπρόθεσμα συνταγή βέβαιης ανασφάλειας. Ασφάλεια μπορεί να υπάρχει αν οι άνθρωποι διάγουν μια σχετικά αξιοπρεπή ζωή. Χωρίς μια στοιχειώδη αίσθηση ασφάλειας, δεν νοείται ανθρώπινη κοινότητα, διότι ακυρώνονται οι σχέσεις μεταξύ των προσώπων.
Χωρίς ασφάλεια, δεν νοείται ουσιαστική ύπαρξη και αποτελεσματική άσκηση δικαιωμάτων από τα πρόσωπα. Ο άνθρωπος, που είτε κινδυνεύει είτε νομίζει ότι κινδυνεύει, περιορίζει εξ ορισμού και τον χώρο άσκησης της ελευθερίας του, υπό την προφανή έννοια ότι δεσμεύει τις επιλογές του, αλλά φυσικά και τον χώρο άσκησης της ελευθερίας των άλλων καθώς αυτοί εκλαμβάνονται ως a priori απειλές. Η ίδια η αρχή του κράτους δικαίου -κράτους κανόνων και όχι αποφάσεων- είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της ασφάλειας δικαίου, δηλαδή με τη μόνιμη ανάγκη για προβλεψιμότητα των έννομων επιπτώσεων των πράξεων και των παραλείψεων των ανθρώπων. Είμαστε ασφαλείς όταν ξέρουμε τι πρόκειται να μας συμβεί εάν κάνουμε ή δεν κάνουμε κάτι.
Στα προηγούμενα δεν υπάρχει κάτι το «δεξιό». Κι όμως: στα χρόνια μας, παρατηρούμε μια εννοιολογική ολίσθηση της έννοιας της ασφάλειας. Είτε στο όνομα του αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία είτε εξαιτίας της αντιμετώπισης της μετανάστευσης, η αυτονόητη εκδοχή της έννοιας της ασφάλειας εκφυλίζεται και αδρανοποιείται, χαρίζοντας τη θέση της σε μια γενικόλογη αφαίρεση ασφάλειας ποινικού τιμωρητικού χαρακτήρα. Η «ασφάλεια πηλήκιο» έχει υποκαταστήσει την «ασφάλεια αλληλεγγύη». Το αποτέλεσμα λοιπόν είναι ότι η διαρκής αναζήτηση της ασφάλειας με όρους τιμωρίας και δίωξης ενισχύει τo αίσθημα ανασφάλειας των ανθρώπων. Η έννοια συρρικνώνεται πλέον στην αστυνομική διάστασή της, αν δεν ταυτίζεται με αυτήν. Την ίδια στιγμή, η άκρα Δεξιά καραδοκεί. Παράλληλα, εξορίζεται η κοινωνική πρόσληψη της ασφάλειας, τόσο από το συλλογικό συνειρμικό της κοινής γνώμης όσο και από τον δημόσιο λόγο.
Και σε αυτό φταίει και η Αριστερά. Διότι και στα καθ’ ημάς, η ασφάλεια εννοιολογήθηκε σχεδόν αποκλειστικά κατ᾽ αντιπαράθεση και εφ᾽ όλης της ύλης με την ελευθερία, ωσάν τα δύο μεγέθη να τελούν σε διαρκή εγγενή αλληλο-εξουδετέρωση. Μας θέτουν το δίλημμα «ασφάλεια ή ελευθερία» κι αντί να πούμε «τι ασφάλεια εννοείτε;», διαλέγουμε στον αφελή μας βολονταρισμό «ελευθερία». Ξεχνάμε έτσι ότι η έννοια της ασφάλειας είναι εξ ορισμού πιο περιεκτική, καθώς παραπέμπει σε ένα πεδίο ευθύνης, πρόνοιας και προστασίας των ανθρώπων μέσα από τη φροντίδα ενσωμάτωσης και αποτελεσματικής απολαβής δικαιωμάτων όλων των μελών του κοινωνικού συνόλου. Η ασφαλής κοινωνία έχει, εννοείται, αστυνομία, αλλά έχει επίσης σχολεία, έχει παιδικούς σταθμούς, έχει πεζοδρόμια, δρόμους, έχει αξιοπρεπή πρωτοβάθμια περίθαλψη όλων των ανθρώπων, συσσίτια, αποτελεσματική εργασιακή νομοθεσία και άλλα συναφή. «Μια ζωή ανθρώπινη», που έλεγε κι ο Σπινόζα. Χωρίς αυτά, η κοινότητα δεν είναι ασφαλής.
Τι καλύτερο δώρο στην Ακροδεξιά, τις νεοσυντηρητικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές, στις οποίες κληροδοτείται διά μαγείας η αποκλειστική νομή, τα πνευματικά δικαιώματα επί της ασφάλειας! Οταν όμως ο κόσμος καλώς ή κακώς φοβάται, τότε το κήρυγμα περί ελευθερίας δεν πείθει.
Γι’ αυτό λοιπόν, είναι επιτακτική ανάγκη να αναλάβουμε την πολιτική ευθύνη του επαναπατρισμού της έννοιας της ασφάλειας, μέσω της επανεννοιολόγησής της και της απαγκίστρωσής της από την «ασφαλίτικη», πολιτικά μονοδιάστατη και κοινωνικά παραπλανητική εκδοχή της. Κι αυτό πλέον μπορεί να γίνει μόνο με όρους επιθετικής πολιτικής ρητορικής και όχι απολογητικά. Το να μιλήσουμε για ασφάλεια δεν είναι ιδεολογική ήττα ούτε εκχώρηση πολιτικού χώρου. Είναι προϋπόθεση ιδεολογικής ηγεμονίας στην κοινωνία, στην κεντρική κυβέρνηση και στην Αυτοδιοίκηση. Για τον λόγο αυτό έχει σημασία να μιλήσουμε, χωρίς να μασάμε τα λόγια μας, για ασφάλεια.
*Ομιλία στη «Συζήτηση για την ασφάλεια στην Αθήνα» που διοργανώθηκε από τον συνδυασμό «Ανοιχτή Πόλη» του υποψήφιου δημάρχου Αθηναίων Νάσου Ηλιόπουλου στις 13 Απριλίου.
** καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου και προέδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
