Ο χρόνος τρέχει πλέον με απίστευτη ταχύτητα και το αποτύπωμά του στις ανθρώπινες ζωές είναι πιο έντονο και σχεδόν αμετάκλητο. Για να έχετε μια ιδέα για την ιλιγγιώδη ταχύτητα του χρόνου και των αλλαγών που κουβαλά, σκεφτείτε τη μόδα: Πριν από είκοσι χρόνια, ο χρόνος που μεσολαβούσε από το λανσάρισμα στην καθιέρωση και μετά στην παρακμή ήταν τουλάχιστον μια πενταετία. Σήμερα, οι μεγάλοι έμποροι ρούχων, όπως η H&M και η Zara, μπορούν να υιοθετήσουν μια μοντέρνα ιδέα και να την τοποθετήσουν στο ράφι μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες.
Τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με τη ζωή μας; Μεγάλη, καθώς στοn χρόνο των τεσσάρων ετών που σύμφωνα με το Σύνταγμα της χώρας θα γίνουν οι επόμενες εκλογές, οι αλλαγές που μπορεί να επιβληθούν θα είναι τεράστιες. Αλλαγές που θα συμβούν στον κόσμο, αλλαγές που θα συμβούν στον τόπο μας, αλλαγές που αφορούν τα πάντα: από την οικονομία μέχρι το κλίμα και από τις μεταναστευτικές ροές μέχρι τη γεωπολιτική. Θα περίμενε κανείς ότι στον δημόσιο διάλογο όλες αυτές οι παράμετροι θα είχαν σημαίνουσα θέση.
Τα κόμματα, ως άξιοι διαχειριστές των κοινών, θα έθεταν στους πολίτες όλες αυτές τις προοπτικές και θα παρουσίαζαν τις θέσεις και τις προτάσεις τους για το νέο σκηνικό που διαμορφώνεται. Αντ’ αυτού, αναλίσκονται σε κοκορομαχίες, όμοιες με αυτές μιας άλλης εποχής, πολύ πιο αργής και σίγουρα πιο προβλέψιμης.
Πραγματικά, στις μέρες που έχουν μεσολαβήσει από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου για τις ευρωπαϊκές εκλογές μέχρι σήμερα, έχετε ακούσει το παραμικρό για την κλιματική αλλαγή και τα προβλήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Ελλάδα; Εχετε ακούσει οτιδήποτε για τον μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας που ήδη εξελίσσεται με σφοδρότητα; Εχετε ακούσει κάποιο έστω και υπαινιγμό για το κύμα της υποκατάστασης της εργασίας από τα ρομπότ και τις ψηφιακές εφαρμογές; Συμπεριφέρονται και μας συμπεριφέρονται λες και ζούμε στη δεκαετία του ’70, άντε του ’80.
Στοιχηματίζω ότι στο debate οι μονόλογοι των πολιτικών αρχηγών θα περιλαμβάνουν μπόλικες δόσεις κατηγοριών, επικρίσεων, απορρίψεων και υποσχέσεων αλλά ούτε μια λέξη για το βάσανο που απειλεί εμάς, τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας. Και το βάσανο δεν έρχεται αλλά ήδη έχει περάσει το κατώφλι μας ενδεδυμένο τον μανδύα που έχει τη στάμπα «Για το καλό μας» για να τραβήξει τη σκέψη μας από τα επικίνδυνα υλικά που έχουν χρησιμοποιήσει οι κατασκευαστές του.
Η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης τρέχει με ταχύτητα υψηλότερη κατά 30% σε σύγκριση με 15 χρόνια πριν. Πλέον η απροθυμία των πολιτικών μας να μιλήσουν γι’ αυτήν μάς παγιδεύει στη μακαριότητα και τη ραθυμία της άγνοιας, ενώ σε ολόκληρο τον κόσμο έχει ξεκινήσει το ράλι της προσαρμογής στα νέα δεδομένα.
Οι επιπτώσεις της προσαρμογής είναι ήδη βίαιες και σφοδρές καθώς η πίτα της ανάπτυξης μεγαλώνει με βραδύτερους ρυθμούς. Παράδειγμα, οι αγορές χρήματος όπου οι διασυνοριακές χρηματοοικονομικές ροές -αγορές ομολόγων και μετοχών, διεθνής δανεισμός και άμεσες ξένες επενδύσεις- που αυξήθηκαν από το 4% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1990 στο 23% την παραμονή της χρηματοπιστωτικής κρίσης, μειώθηκαν σε μόλις 6%.
Ταυτόχρονα αλλάζουν γεωγραφικά το κέντρο βάρους της παγκοσμιοποίησης, καταδικάζοντας σε εγκατάλειψη, όμοια με εκείνη των πόλεων της Αγριας Δύσης που ρήμαξαν όταν έφυγαν οι χρυσοθήρες, αρκετές ακμάζουσες σήμερα περιοχές. Το 2000 μόλις το 5% των εταιρειών της λίστας Fortune Global 500 είχαν την έδρα τους στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Μέχρι το 2025, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του McKinsey Global Institute, το ποσοστό αυτό θα φτάσει το 45%.
Αν στις αλλαγές που φέρνει η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης προστεθούν και εκείνες από την κλιματική αλλαγή, τότε έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα.
Από τα 17 θερμότερα χρόνια που έχουν καταγραφεί, τα 16 είναι μετά το 2001. Τον περασμένο χειμώνα οι θερμοκρασίες σε τμήματα της Αρκτικής αυξήθηκαν κατά 25 βαθμούς Κελσίου πάνω από το κανονικό. Ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι για τη ναυτιλία και αποκαλύφθηκαν νέα πεδία για την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Σήμερα ο Καναδάς, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα έθνη της Αρκτικής φιλονικούν σχετικά με τα δικαιώματα. Οι ξηρασίες πλήθυναν και η έλλειψη βροχής αυξάνει τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών. Οι θάνατοι κρατών είναι ένα ορατό ενδεχόμενο. Το αλμυρό νερό των ωκεανών και των θαλασσών απειλεί να καταστρέψει χωράφια και να μολύνει το πόσιμο νερό.
Η φθίνουσα γεωργική παραγωγικότητα και άλλοι κλιματικοί κίνδυνοι θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να μετακινηθούν από την ύπαιθρο στις πόλεις ή ακόμη και πέρα από τα σύνορα. Στην Υποσαχάρια Αφρική στα επόμενα 35 χρόνια ο αριθμός των Αφρικανών σε εργάσιμη ηλικία αναμένεται να αυξηθεί κατά 800 εκατομμύρια, από 518 εκατ. ανθρώπους το 2015 στο 1,31 δισ. Αναλογιστείτε τη δυναμική των μεταναστευτικών ροών.
Αν προστεθούν και οι εντάσεις για τα ύδατα, την ενέργεια και τους σπάνιους πόρους, εντός και μεταξύ των χωρών, τότε έχουμε το απόλυτο σενάριο ανατροπών που μια γεύση του πήραμε το 2010. Τότε, μετά από μια ξηρασία που κατέστρεψε περίπου το ένα πέμπτο της συγκομιδής σιταριού της Ρωσίας, η ρωσική κυβέρνηση απαγόρευσε τις εξαγωγές σιτηρών. Αυτό συνέπεσε με την πτώση -λόγω ξηρασίας- της παραγωγής στην Αργεντινή και την Αυστραλία.
Οι τιμές εκτινάχθηκαν και πολλές χώρες αποσταθεροποιήθηκαν. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων άγγιξε το 19% στις αρχές του 2011, τροφοδοτώντας τις διαδηλώσεις που ανέτρεψαν τον πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ.
Τα προβλήματα πολιτικής είναι πλέον μυριάδες. Από κάθε επιλογή θα προκύψουν νικητές και ηττημένοι αλλά εμείς «δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, [θα] προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα»!
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
