δδμανιάς, 14/1/2024
ο νόνος μου από τον πατέρα μου ήταν ο διονύσης μανιάς του παναγιώτη πέθανε σε μεγάλη ηλικία μετά τους σεισμούς του 1953, ήταν αγρότης και καλός αμπελουργός από το πέραχωριό, οι περαχωρήτες τον έλεγαν “Καΐρη“, και πάντα αναρωτιόμουν γιατί. χθες εύρηκα στο Χ μια περίληψη της ζωής του Καΐρη και νομίζω πως αξίζει να την αναρτήσω
Μάθαμεν κι ο περίφημος δάσκαλος Καγίρης δεν πιστεύει.. έστειλε η Σύνοδο – δεν αλλάζει γνώμη-.. του είπε να πάγη εις την κατάρα του Θεού”: Σαν χθες,13 Ιανουαρίου 1853, πεθαίνει (ουσιαστικά δολοφονείται) ο Θεόφιλος Καΐρης, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελλην. διαφωτισμού.
Γεννήθηκε στην Άνδρο το 1784, από επιφανή οικογένεια του νησιού. Φοίτησε στην Ακαδημία των Κυδωνιών. Έγινε μοναχός και χειροτονήθηκε διάκονος αλλάζοντας το όνομα του από Θωμάς σε Θεόφιλος. Έφυγε στην Ευρώπη, όπου σπούδασε φιλοσοφία, μαθηματικά και φυσική και παρακολούθησε μαθήματα φυσιολογίας στην ιατρική σχολή.
Στο Παρίσι, ολοκλήρωσε τις φιλοσοφικές σπουδές του και συνδέθηκε στενά με τον νεοέλληνα διαφωτιστή Αδαμάντιο Κοραή. Επέστρεψε στην Ακαδημία στην Άνδρο και δίδαξε φυσική, μαθηματικά και χημεία. Με την βοήθεια του Κοραή, εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη της Ακαδημίας με ελληνικά και ξένα συγγράμματα και την εφοδίασε με όργανα φυσικής, χημείας, αστρονομίας και γεωγραφίας.Το 1819, ίδρυσε τυπογραφείο στη Σχολή. Το ίδιο έτος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Δίδαξε στην Ακαδημία έως την καταστροφή των Κυδωνιών από τους Οθωμανούς στις 2 Ιουνίου του 1821. Έπειτα, μαζί με εκατό μαθητές του, πέρασαν στα Ψαρά, όπου με κήρυγμά του στο ναό του Αγίου Νικολάου προέτρεψε τους Ψαριανούς να ξεσηκωθούν. Από εκεί, κατευθύνθηκε στην Άνδρο και ύψωσε πρώτος την επαναστατική σημαία του 1821.
Συμμετείχε στην εκστρατεία του Ολύμπου το Μάρτιο του 1822, όπου και δέχθηκε τρία τραύματα. Επέστρεψε στην Πελοπόννησο, όπου με εντολή της Υπέρτατης Διοικήσεως συγκρότησε στρατιωτικό σώμα από εξόριστους Κυδωνιάτες. Παρακολούθησε τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο και εκλέχτηκε πληρεξούσιος για την Β΄ και την Γ΄ απο τους κατοίκους της Άνδρου. Έχοντας σκοπό την ίδρυση ορφανοτροφείου για τα ορφανά των αγωνιστών της Επανάστασης ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη για να συγκεντρώσει χρήματα. Το 1835,ο Όθωνας του απένειμε το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος για την προσφορά του την περίοδο του Αγώνα. Ο Καΐρης, όπως και ο άλλος διδάσκαλος του Γένους Θεόκλητος Φαρμακίδης, σε μία πράξη αποδοκιμασίας προς το καθεστώς της αντιβασιλείας των Βαυαρών δεν δέχτηκε. Την ίδια στάση κράτησε και όταν του πρόσφεραν την έδρα της Φιλοσοφίας στο νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837). Εγκαινίασε το Ορφανοτροφείο του το Σεπτέμβριο του 1835. Στη σχολή του ορφανοτροφείου διδάσκονταν όλα τα μαθήματα που παραδίδονταν στα ευρωπαϊκά σχολεία, με τη βοήθεια σύγχρονων επιστημονικών οργάνων. Η παιδαγωγική του μέθοδος στηριζόταν στην ελεύθερη έκφραση του μαθητή. Ανέπτυξε μία προσωπική θρησκεία, τη “Θεοσέβεια”, μία μονοθεϊστική διδασκαλία με δικές της τελετές και αναφορές στην ισότητα και ουσιαστική ελευθερία του ατόμου. Ο Γ.Κορδάτος στην “Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος” αναφέρει πως ο Καΐρης τόλμησε “να διδάξει μια νέα κοσμοθεωρία, με απόχρωση θεολογική και να καταρτίσει και σχέδια πολιτειακής ιδιόρρυθμης οργάνωσης με βάση τον κοινοτισμό και με αρχές δημοκρατικές”. Για αυτή του τη θεωρία και διδασκαλία σύντομα θεωρήθηκε αιρετικός και επικίνδυνος τόσο από τη βαυαροκρατία, που έβλεπε στο πρόσωπο του έναν αφυπνιστή του λαού, όσο και από την επίσημη Εκκλησία, που έβλεπε στα κηρύγματα του την αμφισβήτηση του σκοταδιστικού ρόλου της και της συνεργασίας της με τους Βαυαρούς. Το παλάτι έστειλε στην Άνδρο τον σύμβουλο σε θέματα παιδείας να παραστεί σε ομιλίες του και νασυντάξει μια έκθεση. Αφού άκουσε και είδε τον τρόπο λειτουργίας του ορφανοτροφείου κατέληξε τρομοκρατημένος πως “εάν μίαν ακόμη τριετίαν διδάξη ο Καΐρης, ο βασιλεύς Όθων θα φύγη από την Ελλάδα”. Η Ιερά Σύνοδος έστειλε επιστολή και ζήτησε να κάνει “ομολογία πίστεως” και να αποκυρήξει την διδασκαλία του. Ο Καίρης αρνήθηκε: “Επιτρέπεται εν ευνομουμένω Κράτει, καυχωμένω μάλιστα επί ανεξιθρησκεία να ερευνά τις την συνείδησιν του ετέρου και να ζητή έγγραφον ομολογίαν της πίστεως του; Αν τούτο επιτρέπεται, τότε ας ομολογήσωμεν, ότι δεν αφιστάμεθα πολύ της εποχής των δικαστηρίων της ιεράς εξετάσεως”. Η άρνηση του να δώσει γραπτή ομολογία πίστεως ενεργοποιήσε την καταστολή της Βαυαροκρατίας. Ο Καΐρης καθαιρέθηκε και εξορίστηκε στην μονή Ευαγγελισμού της Σκιάθου, σε ένα υγρό και παγωμένο κελί. Απαγορευόταν σε όλους να του μιλούν ή να τον βλέπουν. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (που είχε αφορίσει και την επανάσταση του 1821) συντάχτηκε με την απόφαση της Ιεράς Συνόδου χαρακτηρίζοντας το Ορφανοτροφείο της Άνδρου “φθορείο ψυχών” και τη διδασκαλία του Καΐρη “ψυχοβλαβών φρονήματα φαρμακευμένα με τον ιόνου αντιχρίστου Θεοσεβισμού”. Η διαμονή του, σε άθλιες συνθήκες, στο μοναστήρι της Σκιάθου,κλόνισε την εύθραυστη υγεία του. Μετά από παρακλήσεις φίλων του, μεταφέρθηκε το 1840 σε καλύτερες συνθήκες αλλά πάντα υπό περιορισμό, σε μοναστήρι στην Σαντορίνη. Έπειτα από διετή παραμονή,επέτρεψαν να αναχωρήσει για το Λονδίνο. Μετα την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 που κατέληξε στην παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα, επέστρεψε στην Ελλάδα και άρχισε να διδάσκει ξανά. Όμως πάλι τον κυνήγησαν. Το 1852, ο εισαγγελέας του Πλημμελειοδικείου Σύρου παραπέμπει σε δίκη τον Καΐρη ως “αιρεσιάρχη”.Το δικαστήριο καταδίκασε τον ταλαιπωρημένο καλόγερο σε φυλάκιση 2 ετών. 13/1/1853 άφησε την τελευταία πνοή του μέσα στο κελί του.Τον έθαψαν στην Σύρο νύχτα και την επομένη κάποιοι άνοιξαν τον τάφο και παραγέμισαν το άψυχο κορμί του με ασβέστη για να λιώσουν τα κόκκαλα του, από φόβο “μη οι μαθηταί αυτού τελέσωσιν ευλαβώς τα απαγορευθέντα κατά τον θάνατον αυτού καθήκοντα”. Δέκα μέρες μετά τον θάνατο του, ο Άρειος Πάγος, που δίκασε την αίτηση αναίρεσης, τον αθώωσε. Ήταν πια νεκρός, η “δουλειά” Εκκλησίας/εξουσίας είχε γίνει…
Υγ: Η Ακαδημία Κυδωνιών υπήρξε σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο του Μικρασιατικού Ελληνισμού με έδρα το Αϊβαλί (Κυδωνίες). Στο δυναμικό της ανήκαν μερικοί από τους σπουδαιότερους λογίους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
