Κάποιοι που αντιστέκονται στις σειρήνες του βραζιλιάνικου μουντιάλ τολμησαν να ανασηκώσουν τη φανταχτερή χλαμύδα της στρογγυλής θεάς, φωτίζοντας τη σκοτεινή πλευρά της μεγάλης του ποδοσφαίρου φιέστας, ανάμεσά τους είναι ο Βραζιλιάνος street artist Πάουλο Ιτο. Μας μίλησε από το Σάο Πάουλο για το τελευταίο του «βλάσφημο» για τους λάτρεις του ποδοσφαίρου γκράφιτι, που έκανε το γύρο του κόσμου
Του Σπύρου Χατζηγιάννη
Ο Πάουλο Ιτο μπροστά από το έργο του, που τον έκανε διάσημο
Ο Αμαζόνιος είναι η κύρια πηγή οξυγόνου του πλανήτη και ταυτόχρονα η κύρια πηγή ποδοσφαιρικού οξυγόνου της υφηλίου, λόγω της τεράστιας ποδοσφαιρικής παράδοσης της χώρας την οποία διασχίζει, της Βραζιλίας, αλλά και λόγω του τωρινού Παγκοσμίου Κυπέλλου που διεξάγεται εκεί.
Ο ποδοσφαιρικός «Αμαζόνιος» της χώρας είναι τα βραζιλιάνικα γκέτο, οι φαβέλες, στους δρόμους των οποίων μεγάλωσαν και πρωτόπαιξαν μπάλα τα μεγαλύτερα ποδοσφαιρικά ταλέντα της χώρας. Την τελευταία χρονιά οι επιχειρήσεις καταστολής της βραζιλιάνικης αστυνομίας στις φαβέλες -ποδοσφαιρικά οικοσυστήματα του Ρίο και όχι μόνο-, με κατεδαφίσεις σπιτιών και ασυγκράτητη βία, όπως και μια σειρά από θανάτους εργατών που δούλευαν στην κατασκευή των γηπέδων, καθώς και σκάνδαλα διαφθοράς σχετικά με τα νεόχτιστα ποδοσφαιρικά στάδια στη χώρα που φιλοξενεί το φετινό Μουντιάλ, προκάλεσαν ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων και αντιδράσεων στους δρόμους της νοτιοαμερικανικής χώρας. Το Μουντιάλ έγινε η αφορμή για να βγουν στην επιφάνεια της παγκόσμιας επικαιρότητας οι έντονες ανισότητες μιας κοινωνίας που βιώνει την οικονομική ανάπτυξη μόνο στα χαρτιά, ενώ την όποια ευημερία την απολαμβάνει αποκλειστικά η ελίτ της χώρας.
Οι κραυγές διαμαρτυρίας άγγιξαν μέχρι και τους τοίχους των πόλεων της Βραζιλίας. Στις 10 Μαΐου στο Σάο Πάουλο μια τέτοια κραυγή διαμαρτυρίας έγινε το διάσημο πλέον, χάρη στο Διαδίκτυο, γκραφίτι τού έως τότε άγνωστου έξω από τα σύνορα της χώρας 36άχρονου Βραζιλιάνου γκραφιτά Πάουλο Ιτο. Θέμα του, το κλάμα ενός εξαθλιωμένου παιδιού καθισμένου μπροστά από ένα πιάτο, που αντί για φαΐ περιέχει μια ποδοσφαιρική μπάλα. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο καλλιτέχνη για ένα Παγκόσμιο Κύπελλο που επιχειρεί να ελιχθεί ανώδυνα ανάμεσα στο μέγιστο πλούτο και την απόλυτη φτώχεια, με την τέχνη του γκραφίτι να κάνει τάκλιν στα ασύμμετρα πόδια της στρογγυλής θεάς της Βραζιλίας…
* Γιατί στήσατε αυτό το γκραφίτι;
Γκράφιτι του street artist Goin σε γειτονιά της Αθήνας…
– Συνηθίζω να ασκώ κοινωνική κριτική μέσα από τη δουλειά μου και αυτό ακριβώς προσπάθησα να κάνω μέσα από αυτό το γκραφίτι. Ηθελα να μιλήσω για όλα τα σκάνδαλα που συνδέθηκαν με την προετοιμασία της Βραζιλίας για αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο. Εμπνεύστηκα από ένα γκραφίτι που είχε κάνει ο γκραφιτάς Goin στη χώρα σας, στην Αθήνα (σ.σ. πρόκειται για γκραφίτι που δείχνει ένα σκελετωμένο από την πείνα παιδάκι δίπλα σε μια ποδοσφαιρική μπάλα, με την επιγραφή: need food not football).
* Ποιες ήταν οι αντιδράσεις στη χώρα σας μετά την παγκόσμια δημοσιότητα που απέκτησε η εικόνα του γκραφίτι μέσω του Ιντερνετ σε όλον τον κόσμο;
– Οι πολιτικοί μας δεν ανέφεραν τίποτα και τα ΜΜΕ της χώρας ασχολήθηκαν λίγο με το θέμα. Η εφημερίδα «Ο Globo» και ένας τηλεοπτικός σταθμός μού ζήτησαν να μιλήσω για το ζήτημα αλλά αρνήθηκα γιατί δεν συμπαθώ την ποιότητα της δουλειάς τους.
* Πιστεύετε ότι εκεί όπου γεννήθηκαν οι Βραζιλιάνοι σταρ του ποδοσφαίρου, στις φαβέλες της χώρας, εκεί θα γεννηθούν και σπουδαίοι γκραφιτάδες;
– Αυτό δεν ισχύει πια στις μέρες μας. Πολλά αγόρια ονειρεύονται να γίνουν ποδοσφαιριστές γιατί έτσι μπορεί να γίνουν πλούσιοι. Αυτό, όμως, δεν ισχύει στην τέχνη του γκραφίτι. Γνωρίζω μόνο δύο Βραζιλιάνους γκραφιτάδες που έχουν πλουτίσει από τα γκραφίτι τους. Και στη Βραζιλία, το να κάνεις γκραφίτι είναι μια ακριβή ασχολία. Βρίσκει κανείς περισσότερους ποδοσφαιριστές, παρά γκραφιτάδες (Pixadores), που προέρχονται από τις φαβέλες!
… από το οποίο εμπνεύστηκε ο Ιτο
– Υπάρχουν πολλά προβλήματα που έχουν να κάνουν με το Παγκόσμιο Κύπελλο που διεξάγεται στη χώρα μας. Μερικοί θέλουν απλώς να κάνουν την πρόεδρό μας το εξιλαστήριο θύμα, αλλά αυτός είναι ένας απλοϊκός τρόπος σκέψης. Η κατάσταση του πολιτικού συστήματος της Βραζιλίας είναι ίδια και απαράλλαχτη εδώ και πολλά χρόνια. Ακόμα και αν ο αντίπαλος της Ρούσεφ, ο Αέσιο Νέβες, νικήσει στις προσεχείς εκλογές τίποτα δεν θα αλλάξει.
* Η Βραζιλία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, βιώνει μια οικονομική έκρηξη και ευημερία, τουλάχιστον στα χαρτιά και με βάση τους αριθμούς. Ωστόσο, σε ένα άλλο γκραφίτι στη χώρα σας διάβασα: «Το Μουντιάλ μάς παίρνει σχολεία και νοσοκομεία για να μας αφήσει μπάλες». Αυτή η οικονομική επιτυχία της Βραζιλίας, πόσο έχει φτάσει στις παραγκουπόλεις των μεγαλουπόλεων;
– Οι αριθμοί παρουσιάζουν μια υγιή οικονομική κατάσταση για τη Βραζιλία, αλλά σε σχέση με άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες η εικόνα αυτή δεν είναι τόσο καλή. Νομίζω ότι οι Βραζιλιάνοι λειτουργούν με έναν πολύ συναισθηματικό τρόπο και δεν διαβάζουν τα οικονομικά νέα. Τους αρκεί να ακούνε το σλόγκαν «Η Βραζιλία είναι η χώρα του μέλλοντος» εδώ και πολλά χρόνια. Αλλά οι πρακτικές του πολιτικού συστήματος εδώ αλλάζουν με πολύ αργό τρόπο.
* Ενα άλλο γκραφίτι σας μιλά για το κύμα του σεξοτουρισμού που χτυπάει τη Βραζιλία λόγω του Μουντιάλ. Πιστεύετε ότι αυτή τη στιγμή η τέχνη των γκραφίτι είναι η μορφή τέχνης με την εντονότερη κοινωνικοπολιτική δράση παγκοσμίως;
– Η τέχνη των δρόμων είναι από τη φύση της ελεύθερη. Είναι τόσο απλό. Οπότε όσοι ασχολούμαστε με κάποια μορφή της μπορούμε να μιλάμε για αυτά που σκεφτόμαστε με τον τρόπο που μπορούμε και με τον τρόπο που πραγματικά αγαπάμε.
* Από την αρχή της κρίσης στην Ελλάδα το 2009 υπάρχει μια έκρηξη από κοινωνικοπολιτικά γκραφίτι στους τοίχους της Αθήνας. Πώς σχολιάζετε το φαινόμενο; Εάν ήσασταν στην Αθήνα τι είδους γκραφίτι θα στήνατε στους τοίχους της πόλης μας;
– Νομίζω ότι είναι εντυπωσιακό αν αντανακλά τις προθέσεις για να αλλάξει κάτι στην ελληνική κοινωνία. Και ακόμα και εάν δεν αντανακλά κάτι τέτοιο, αποτελεί τουλάχιστον έναν τρόπο έκφρασης που λειτουργεί καθαρτικά για τους γκραφιτάδες – δημιουργούς. Θα ήθελα να ήμουν στην Αθήνα και να μιλήσω με τους ανθρώπους εκεί για να νιώσω τα προβλήματά τους. Ετσι θα είχα μια καλή ιδέα τι είδους γκραφίτι να κάνω στους αθηναϊκούς τοίχους.
* Ποιοι γκραφιτάδες έχουν επηρεάσει τη δουλειά σας;
– Κυρίως ο Banksy. Αλλά για μένα ο κορυφαίος καλλιτέχνης του δρόμου είναι ο Ιταλός Blu, επειδή έχει μια πιο κριτική στάση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα.
* Ενα άλλο Μουντιάλ, το «La Copa Popular», το Μουντιάλ των φτωχών στις φαβέλες, διεξάγεται παράλληλα με το αστραφτερό Μουντιάλ της ΦΙΦΑ. Το γκραφίτι σας θα έχει περισσότερους φαν σε αυτό το εναλλακτικό Μουντιάλ;
– Πραγματικά δεν ξέρω!
* Παίζετε ποδόσφαιρο στην καθημερινότητά σας;
– Βασικά παίζω χάλια σαν ποδοσφαιριστής!
* Θα είχε το γκραφίτι σας αυτή τη διεθνή απήχηση χωρίς το Ιντερνετ; Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζεται ο κόσμος των γκραφίτι από την έκρηξη των κοινωνικών μίντια;
– Σίγουρα όχι. Το Ιντερνετ και τα κοινωνικά μίντια αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέσο για να γίνει ένα γκραφίτι οπτικά προσιτό σε όλον τον πλανήτη αλλά και στον πληθυσμό μιας μεγάλης πόλης γεμάτη ανισότητες. Αυτό ισχύει και για εμένα γιατί έχω πλήθος από ιδέες αλλά δεν μπορώ, ας πούμε, να κάνω 15 γκραφίτι μέσα σε μια εβδομάδα σε διάφορα μέρη του Σάο Πάολο.
* Ποια είναι η ευχή σας για αυτό το Μουντιάλ;
– Να ανακηρυχθούν παγκόσμιοι πρωταθλητές οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι.
