august 02 2015 | raskolnick
11+1 σημειώσεις πάνω στο ποίημα “Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα” , του Καββαδία
Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό
και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι
Αύγουστος ήτανε δεν ήτανε θαρρώ
τότε που φεύγανε μπουλούκια οι Σταυροφόροι
Παντιέρες πάγαιναν του ανέμου συνοδειά
και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θανάτου
στο ρογοβύζι ανατριχιάζαν τα παιδιά
κι ο γέρος έλιαζε, ακαμάτης, τ’αχαμνά του
Του ταύρου ο Πικάσο ρουθούνιζε βαριά
και στα κουβέλια τότε σάπιζε το μέλι
τραβέρσο ανάποδο, πορεία προς το βοριά
τράβα μπροστά, ξοπίσω εμείς και μη σε μέλει
Κάτω απ’ τον ήλιο αναγαλιάζαν οι ελιές
και φύτρωναν μικροί σταυροί στα περιβόλια
τις νύχτες στέρφες απομέναν οι αγκαλιές
τότες που σ’ έφεραν, κατσίβελε, στη μπόλια
Ατσίγγανε κι αφέντη μου με τι να σε στολίσω;
φέρτε το μαυριτάνικο σκουτί το πορφυρό
στον τοίχο της Καισαριανής μας φέραν από πίσω
κι ίσα ένα αντρίκειο ανάστημα ψηλώσαν το σωρό.
Κοπέλες απ’ το Δίστομο, φέρτε νερό και ξύδι
κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά
σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι
μέσα απ’ τα διψασμένα της χωράφια τα ανοιχτά
Βάρκα του βάλτου ανάστροφη
φτενή δίχως καρένα
σύνεργα που σκουριάζουνε σε γύφτικη σπηλιά
σμάρι κοράκια να πετάν στην έρημην αρένα
και στο χωριό να ουρλιάζουνε τη νύχτα εφτά σκυλιά.
1.Στις 4 πρώτες στροφές το περιεχόμενο δομείται πάνω σε διαδοχικές εικόνες κι όχι σε μια γραμμική αφήγηση αν και ακολουθείται μια υποτυπώδης σειρά στα γεγονότα (περιγραφή του τόπου, των εξωτερικών γεγονότων, πέρασμα στο θάνατο του κεντρικού ήρωα, μετά πάλι περιγραφή του χώρου). Η δραματικότητα (θεατρικότητα, διαλογικότητα) πάλι επιτυγχάνεται με τη χρήση του β’ ενικού αλλά και την κλητική προσφώνηση… Παροτρύνεται κι ο ίδιος ο αναγνώστης να συνομιλήσει με το Λόρκα……
2. Αύγουστος: αυτό το μήνα δολοφονήθηκε ο Λόρκα, αλλά και 2 χρόνια νωρίτερα, Αύγουστο πάλι, σκοτώθηκε ο φίλος του και ταυρομάχος Ιγνάτιο Σάντεθ Μεχίας (Θρήνος για τον Ιγνάτιο Σάντεθ Μεχίας)… Όμως και σε άλλο ποίημα του Λόρκα, ο Αύγουστος αναφέρεται ως μήνας θανάτου : «Στις είκοσι πέντε Ιουνίου, άνοιξε ο Αμάργκο τα μάτια του, και στις είκοσι πέντε του Αυγούστου ξάπλωσε για να τα κλείσει…»
3. Η επόμενη εικόνα, αυτή των Σταυροφόρων με τις παντιέρες τους… Ξέρατε ότι οι Έλληνες εθελοντές του ισπανικού εμφύλιου ( με τους Δημοκρατικούς) αποκαλούνταν Σταυροφόροι;
4. Του ταύρου ο Πικάσο αντί ο ταύρος του Πικάσο… Ο ταύρος, ρουθούνιζε απειλητικά όπως στην αρένα. Αμέσως κυριευόμαστε από το αίσθημα της ανησυχίας και της απειλής….. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιεί τον ταύρο-μοτίβο ο Λόρκα: « Ο ταύρος μούγκριζε κιόλας μπροστά στο μέτωπό του στις πέντε το απόγευμα…»
5.Το μέλι που σαπίζει, λόγω πολέμου ίσως, γιατί κανείς δεν ασχολείται ή ο Καββαδίας χρησιμοποιεί τη λέξη με τη συμβολική σημασία που της δίνει ο Λόρκα στα δικά του ποιήματα: «Και το μέλι του ανθρώπου είναι η ποίηση, που πηγάζει από την πληγωμένη του καρδιά, εκεί που η κηρήθρα της ανάμνησης είναι από την πιο ενδόμυχη μέλισσα φτιαγμένη ή «Η ποίηση είναι πίκρα, Ουράνιο μέλι που αναβρύζει από μια αόρατη κυψέλη που φτιάχνουν οι ψυχές…»»( Romancero Gitano)
6. Κι ύστερα οι ελιές στην Ανδαλουσία. Ελιές και περιβόλια, κλασικό μεσογειακό τοπίο. Η αντίθεση εδώ: απ τη μια αυτό το ηλιόλουστο, αισιοδοξία γεμάτο τοπίο κι απ την άλλη ο θάνατος τα μνήματα των νεκρών του πολέμου… Το ίδιο τοπίο και στο Λόρκα: «Ο κάμπος με τις ελιές ανοίγει και κλείνει σαν μια βεντάλια. Οι ελιές είναι φορτωμένες κραυγές.»
7. Κατσίβελε, Ατσίγγανε Κι Αφέντη μου, προσφωνεί το Λόρκα (θυμάστε τη μετωνυμία; Αντί του ονόματος του έργου, αυτό του δημιουργού του: εδώ από το Romancero Gitano)
8. Ο νεκρός στολίζεται με μαυριτάνικο ύφασμα και…μεταφορά στην ελληνική πραγματικότητα. Ο συσχετισμός άμεσος: οι νεκροί του μπλόκου της Καισαριανής και του Διστόμου κι ο νεκρός Λόρκα από το το χέρι των Ναζιστών πήγαν… Ο ίδιος εχθρός, οι ίδιες φρικαλεότητες.
9. Προσέξτε: πορφυρό (το χρώμα του υφάσματος που καλυπτει το Λόρκα,) – σωρό (πορφυρό και το χρώμα του αίματος στο σωρό των εκτελεσμένων)
10. Η μορφή του νεκρού Λόρκα δεμένου στο άλογο που παροτρύνεται να ταξιδέψει στην Κόρδοβα, παραπέμπει στον Ελ Σιντ, τον ήρωα των Ισπανών που νίκησε σύμφωνα με το μύθο τους εχθρούς, πεθαμένος και δεμένος στο άλογό του… Αλλά και στο ποίημα του Λόρκα «Ρο τραγούδι του Καβαλάρη»
Μακρινή μου Κόρδοβα
μοναχική μου Κόρδοβα.
Άλογο μαύρο μεγάλο φεγγάρι
ελιές μες στο ταγάρι μου.
Ξέρω τους δρόμους σαν την παλάμη μου
κι όμως ποτέ δε θα φτάσω
στη μακρινή μου Κόρδοβα.
Μεσ’ απ’ τον κάμπο μέσ’ απ τον άνεμο
άλογο μαύρο κόκκινο φεγγάρι.
Είναι ο θάνατος εκεί και με παραμονεύει
ψηλά απ’ τους πύργους πάνω
της μακρινής μου Κόρδοβας.
Αχ, τι μακρύς που είναι ο δρόμος
αχ, το μαύρο το άξιο τ’ άλογό μου.
Αχ κι ο θάνατος εκεί να με προσμένει
ώσπου να φτάσω κάποτε
στη μακρινή μου Κόρδοβα.
11. Ο μοναχικός καβαλάρης λοιπόν, ο Ελ Σιντ, αλλά και ο δον Κιχώτης του Θερβάντες της ισπανικής λογοτεχνίας. Ο καβαλάρης είναι ο Λόρκα (ίσως και ο Άρης?) Αν και ο Βελουχιώτης «αυτοκτόνησε» όχι Αύγουστο, αλλά Ιούνιο του 1945 και το ποίημα δημοσιεύτηκε 1 ή 2 μήνες πριν.
12. Να ουρλιάζουνε εφτά σκυλιά: ίσως γιατί το χρησιμοποιούσε το νούμερο 7 ο Λόρκα πολύ; «Τραγουδούν οι εφτά κοπέλες… Ψυχή μ’ εφτά φωνές οι εφτά κοπέλες… Στον άσπρο ουρανό εφτά τρανά πουλιά… Εφτά κραυγές, εφτά αίματα, εφτά διπλά φυτά νάρκης… Εφτά καρδιές έχω… Φίλε σήκω για ν ’ ακούσεις ουρλιάζει ο ασυριανός σκύλος….. Το ουρλιαχτό είναι μια μακριά γλώσσα μελιτζανιά που αφήνει μυρμήγκια τρόμου κι ένα ποτό από κρίνους …»
Και θυμήθηκα εδώ τα μυρμήγκια του Νταλί που περπατούν πάνω στο ρολόι και τη φθορά του χρόνου αντιπροσωπεύουν…
