ανάλυση tvxs | 08:00 | 11 Απρ. 2016
Μιχάλης Γιαννεσκής
Το παρασκήνιο
Οι εντυπωσιακές και γιγαντιαίες αποκαλύψεις των Panama Papers έφεραν στο φως δραστηριότητες πολιτικών, μεγιστάνων και επιχειρηματιών από όλο τον κόσμο. Με τα φώτα της δημοσιότητας στραμμένα σε τόσο σημαντικές αποκαλύψεις, μάλλον επισκιάστηκε το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνουν πολιτικούς ορισμένων κρατών και ότι τα περισσότερα ντοκουμέντα δεν θα δημοσιευτούν.
Δύο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις: Γερμανία και ΗΠΑ
Η εφημερίδα που πρωτοστάτησε στις αποκαλύψεις, η Süddeutsche Zeitung, δήλωσε εξαρχής ότι δεν θα δώσει στη δημοσιότητα όλα τα έγγραφα που έχει και όλα τα ονόματα που αναφέρονται. Επίσης η εφημερίδα, δικαιολογώντας την πενιχρότητα των αποκαλύψεων όσο αφορά τη Γερμανία και τις ΗΠΑ, δήλωσε δεν υπάρχουν «ίχνη» ανάμειξης πολιτικών από αυτές τις δύο χώρες. Παρόμοιες δηλώσεις έκαναν και οι άλλες οργανώσεις/εφημερίδες που είχαν κύριο ρόλο στις αποκαλύψεις.
Ταυτόχρονα, είναι απορίας άξιον πως ο αριθμός των offshore εταιρειών που εμπλέκονται στις δημοσιεύσεις των Panama Papers είναι σχετικά μικρός για τις ΗΠΑ (3.072 εταιρείες, σε σύγκριση με 9.670 για την Βρετανία, εξαιρουμένων των φορολογικών παραδείσων της Μάγχης) και τη Γερμανία (173, σε σύγκριση με 223 για την Ελλάδα).
Η προφανής εξήγηση για τις παραπάνω παρατηρήσεις είναι ότι κανένας πολιτικός και σχετικά λίγοι επιχειρηματίες από τις εν λόγω χώρες έχουν offshore δραστηριότητες με τη Mossack Fonseca, την εταιρεία που αποτελεί την εστία των αποκαλύψεων. Μήπως όμως υπάρχουν άλλες εξηγήσεις πέραν της προφανούς;
Ο τρόπος και οι λόγοι της αποκάλυψης
Το «βαθύ λαρύγγι» των αποκαλύψεων επικοινώνησε με τη Süddeutsche Zeitung τον Ιανουάριο του 2015. Μέχρι την δημοσίευση των Panama Papers, 14 μήνες μετά, περίπου 400 δημοσιογράφοι από 80 χώρες ανάλυσαν ένα όγκο δεδομένων δεκαπλάσιο από συνολικά όλες τις προηγούμενες μεγάλες αποκαλύψεις (Wikileaks, Luxleaks κτλ.). Δικαιολογημένα δημιουργούνται μερικά (αναπάντητα μέχρι στιγμής) ερωτήματα.
Πρώτον, μήπως το «βαθύ λαρύγγι» είχε και άλλα κίνητρα για τη διαρροή των δεδομένων, εκτός του ότι «ήθελε να δημοσιοποιήσει τα εγκλήματα». Δεύτερον, πόσο κρυφή μπορεί να παράμεινε η όλη διαδικασία από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ που, όπως έδειξαν οι αποκαλύψεις του Edward Snowden, παρακολουθούν σχεδόν τα πάντα (εκτός βέβαια εάν μυστικές υπηρεσίες προώθησαν τις αποκαλύψεις). Δύο πιθανές απαντήσεις στα παραπάνω έχουν δημοσιευθεί μέχρι στιγμής.
Ο δάκτυλος του Πούτιν
Ο Clifford Gaddy του Brookings Institution στις ΗΠΑ υποστηρίζει ότι η πηγή των διαρροών είναι η Ρωσική μυστική υπηρεσία RFM, η οποία ελέγχεται απόλυτα από τον Πούτιν. Όπως σωστά επισημαίνει ο Gaddy, παρά τα εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα που αναφέρουν το όνομά του, ο Πούτιν δεν εμπλέκεται άμεσα πουθενά στις αποκαλύψεις. Τα ποσά με τα οποία εμπλέκονται πρόσωπα από το περιβάλλον του είναι μικρά σε σύγκριση με προηγούμενες περιπτώσεις διαφθοράς που έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας.
Ο Gaddy υποστηρίζει ότι ο κύριος στόχος των αποκαλύψεων είναι άτομα και εταιρείες που δεν αναφέρονται στα Panama Papers, και όχι αυτά που αναφέρονται. Σύμφωνα με τον Gaddy, ο Πούτιν έστειλε μήνυμα στους Αμερικανούς και άλλους ηγέτες της Δύσης ότι υπάρχουν ντοκουμέντα που μπορεί να δημοσιευθούν στο μέλλον. Δηλαδή, ότι εάν οι ηγέτες της Δύσης δεν φανούν πιο συνεργάσιμοι στις σχέσεις τους με τη Ρωσία, θα υπάρξουν διαρροές και για τις δικές τους οικονομικές ατασθαλίες. Εάν και κατά πόσο ευσταθεί η θεωρία του Gaddy είναι άγνωστο. Ο Gaddy δεν παραθέτει κανένα στοιχείο που να την υποστηρίζει.
Ο δάκτυλος των συμφερόντων της Δύσης
Μια διαφορετική άποψη εκφράζει ο Craig Murray, πρώην πρέσβης της Βρετανίας στο Ουζμπεκιστάν. Ο Murray κατηγόρησε την κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και στη συνέχεια απολύθηκε από την βρετανική διπλωματική υπηρεσία. Σήμερα ασχολείται κυρίως με τον πολιτικό ακτιβισμό.
Ο Murray υποστηρίζει ότι η πραγματική ατζέντα των αποκαλύψεων των Panama Papers είναι η κάλυψη του 1% της Δύσης που ελέγχει τον πλούτο. Η άποψη του βασίζεται κυρίως στη μεθοδολογία που εφάρμοσαν οι δημοσιογράφοι και οι εφημερίδες, και στη χρηματοδότηση των οργανισμών που συμμετείχαν στις αποκαλύψεις.
Οι εφημερίδες που δημοσίευσαν τα Panama Papers έχουν παραδεχθεί ότι «φίλτραραν» τα ντοκουμέντα, εστιάζοντας κυρίως σε χώρες που έχουν παραβιάσει τα διάφορα εμπάργκο του ΟΗΕ. Επιπλέον, δήλωσαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του υλικού που έχουν στα χέρια τους θα παραμείνει μυστικό. Ο Murray επισημαίνει ότι οι εφημερίδες θέλουν να αποφύγουν επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές προηγουμένων αποκαλύψεων, όπως όταν ο Guardian αναγκάστηκε να καταστρέψει τους σκληρούς δίσκους με τις αποκαλύψεις του Snowden.
Δηλαδή ο Murray πιστεύει ότι οι εφημερίδες αποφεύγουν να βρεθούν αντιμέτωπες με τα μεγάλα συμφέροντα της Δύσης, και αρκούνται να δημοσιεύσουν μόνο μερικές «παράπλευρες απώλειες» σχετικά με τον (πρώην) πρωθυπουργό της Ισλανδίας, τον πατέρα του Βρετανού πρωθυπουργού Κάμερον κοκ. Η άποψη του Murray δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί χωρίς πρόσβαση στα σχετικά αρχεία των εφημερίδων, αλλά τα επιχειρήματά του φαίνονται εύλογα.
Follow the money
Ένας τρόπος για να εντοπιστούν πιθανοί αυτουργοί των αποκαλύψεων και να εξακριβωθεί η ορθότητα των παραπάνω απόψεων είναι να εξεταστεί η χρηματοδότηση τους, το γνωστό «follow the money».
Ποιοι χρηματοδοτούν το Brookings που αποτελεί το βήμα του Gaddy; Στους μεγαλύτερους σπόνσορες του ινστιτούτου συγκαταλέγονται το Bill and Melinda Gates Foundation, η τράπεζα J.P. Morgan Chase, ο J.L. Thornton, πρώην πρόεδρος της τράπεζας Goldman Sachs, ο μεγιστάνας David Rubenstein, και η κυβέρνηση του Κατάρ.
Ποιοι χρηματοδοτούν το International Consortium of Investigative Journalists που είχε κύριο ρόλο στις αποκαλύψεις; Το Centre for Public Integrity των ΗΠΑ, το οποίο με τη σειρά του χρηματοδοτείται από το Open Society Foundation (του μεγιστάνα Soros), το Ford Foundation, το Rockefeller Family Fund και άλλα «φιλανθρωπικά» ιδρύματα. Ενώ στο κάτω μέρος της ιστοσελίδας του Organized Crime and Corruption Reporting Project στην οποία δημοσιεύθηκαν τα Panama Papers, ως σπόνσορες αναφέρονται το Open Society Foundation και το USAID.
Το USAID είναι διαβόητο για κρυφές επεμβάσεις σε άλλες χώρες προς υποστήριξη της γεωπολιτικής ατζέντας των ΗΠΑ. Ένα πρόσφατο παράδειγμα ήταν η προσπάθεια αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης της Κούβας το 2014. Συνεπώς το Wikileaks δικαιολογημένα χτύπησε καμπανάκι όταν είδε την ανάμειξη του USAID και παρομοίων οργανώσεων, και όχι, όπως αναφέρθηκε σε διάφορα μέσα, επειδή «ζήλεψε» την επιτυχία του «ανταγωνισμού» με τη διαρροή των Panama Papers.
Μάλλον έχει δίκιο ο Murray όταν προειδοποιεί να μην περιμένουμε μια «αυθεντική» αποκάλυψη του καπιταλισμού της Δύσης, και ότι τα βρώμικα μυστικά των δυτικών επιχειρήσεων θα παραμείνουν αδημοσίευτα. Τα Panama Papers έχουν προσφέρει προφανώς σημαντικές αποκαλύψεις. Αλλά, όπως είχε γράψει ο συγγραφέας Arthur Conan Doyle, δεν υπάρχει τίποτα πιο απατηλό από το προφανές.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ…
Αυτές είναι οι «νέες Ελβετίες» της φοροδιαφυγής
Η πρώτη πολιτική πτώση από τα «Panama Papers»
